Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты

Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты - Орталығы Өскемен қаласы болып табылатын Шығыс Қазақстан облысы 1939 жылдың қазан айынан бастап жеке әкімшілік бірлік ретінде әрекет ете бастағаннан кейін мұрағат құрылысы 1940 жылы басталды. 1940 жылғы 17 сәуірде Қазақ КСР Ішкі істер халық комиссариатының мұрағат бөлімінің бастығы орынбасарының бұйрығымен Шығыс Қазақстан облысы бойынша Қазақ КСР Ішкі істер халық комиссариатының Шығыс Қазақстан облыстық мұрағат бөлімінің бастығы болып Н.И. Чичиевский тағайындалды, сонымен қатар, оған облыстың мемлекеттік мұрағатына басшылық жасау жүктелді.

Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты
Өскемен мұрағаты
Құрылған уақыты	1939 жыл
Орналасқан жері	Өскемен
Мұражай түрі	Ұлттық мұрағат
http://e-arhiv.vko.gov.kz

Тарихы

Шығыс Қазақстан облыстық халық депутаттар кеңесі атқару комитетінің 1940 жылғы 30 қыркүйектегі №773 шешімімен мекемелердің, ұйымдардың басшылары «әрі қарай сақтау үшін НКВД-ның Шығыс Қазақстан облыстық мұрағатына, аудандарда аудандық НКВД-нің аудандық мұрағаттарына мекеме мұрағатында сақтау мерзімі өткен барлық мұрағат материалдарын өткізуге» міндеттенді.
Облыс мемлекеттік мұрағатының өз ғимараты болмады, 1940 жылы мұрағат бөлімімен бірге облыс ішкі істер басқармасының әкімшілік-шаруашылық бөлімінің бөлмесіне орналасты, содан кейін үш ай бойы облыс орталығынан 15 шақырым жерде Киров аудандық мұрағатында паналады, сондықтан 1940 жылы практикалық әрекет болмады.
1941 жылғы қазанда УНКВД-ың мұрағат бөлімшесі мемлекеттік мұрағаттар бөлімшесі болып өзгертілді, ал 1946 жылдан бастап УНКВД-ның мұрағат бөлімі болып аталды.

КСРО Халық Комиссарлары кеңесінің 1945 жылғы №130092-р өкімінің және КСРО НКВД-ның 1945 жылғы 12 қыркүйектегі №381 бұйрығының негізінде мемлекеттік мұрағаттар ғылыми-зерттеу мекемелерінің қатарына енгізілді. Көптеген жылдар бойы облыс мұрағатының штаты көбеймей 4-8 адам деңгейінде қалып келді. 1941 жылы сақтауда жиыны 1523 іс болды, бірақ 1947 жылдың өзінде мұрағатқа аудандық мұрағаттардан құжаттар түсе бастады.

1957 жылы мұрағат бөлімі Шығыс Қазақстан облыстық халық депутаттары кеңесі атқару комитетінің ішкі істер басқармасына бағынатын болды.
1970-1960 жылдар ішінде мұрағат бөлімі мен облыс мемлекеттік мұрағаты қызметкерлерінің жартысынан көбі жаңарды. мұрағатқа жоғары тарихи- мұрағат және гуманитарлық білімі бар мамандар келді: Черных Станислав Евгеньевич, Сайкина Фаина Александровна, Андрусенко Галина Петровна, Шустер Майя Григорьевна, Пекаторос Людимила Анатольевна, Посконная Ольга Николаевна, Ван Кира Юрьевна, Семибратов Сергей Яковлевич, Лебедь Светлана Ивановна және басқалар. Тез арада олар мұрағат жұмысының негізгі түрлерін меңгеріп алды және құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету мен құжаттардың мемлекеттік есебіне, жинақтау мен жүргізуге, ұйымдардың, мекемелердің, кәсіпорындардың ведомстволық мұрағаттарымен жұмысқа, құжаттардың құндылығын сараптауға, мұрағат құжаттарын пайдалануға байланысты мұрағат жұмысының негізгі түрлерін меңгеріп алды.
Облыстық атқару комитетінің мұрағат бөлімінің меңгерушісі С.Е. Черныхтың (1965-1988 жылдар) және облыс мемлекеттік мұрағатының директоры Ф.А.Сайкинаның (1965-1988 жылдар) басшылығымен мұрағат артта қалушылар қатарынан республикадағы озаттар қатарына шығып, көптеген болашағы зор бастамалардың «Пионері» болды, бұл бастамалардың қатарына Қазақстандағы алғашқы Зырян қаласының жеке құрам бойынша шаруашылық есептегі мұрағатын, облыс мемлекеттік мұрағатының Зырян филиалының типті ғимаратының құрылысын; жеке бас текті құжаттарды жинау бойынша жұмыстардың басталуын; анықтамалықтар мен құжаттар жинағын әзірлеуді және басып шығаруды; көрме, теле, радиохабарлар, лекция, экскурсия сияқты мұрағат құжаттарын пайдаланудың жаңа түрлерін енгізуді жатқызуға болады.

70-ші жылдардың ортасынан бастап облыс мемлекеттік мұрағаты мүлде құжатпен жабдықталмаған, себебі мұрағат қоймасына бөлінетін орын жетіспеген. Бұл жағдай 1991 жылға дейін сақталып келді.

1991 жылғы қарашада Қазақстан Компартиясы әрекетінің тоқтауына байланысты облыс мемлекеттік мұрағатының балансына Шығыс Қазақстан облыстық партия комитетінің бұрынғы партия мұрағатының ғимараты берілді, ал оның 202 428 істі құрайтын құжаттары облыс Ұлттық мұрағат қорын айтарлықтай толықтырды.
1997 жылғы наурызда облыс мемлекеттік мұрағаты таратылған жеке құрам бойынша Өскемен қалалық мұрағатының 24 000-нан астам істен тұратын құжаттарын сақтауға қабылдады. Сол жылы облыс мемлекеттік мұрағатының балансына аумағы 10002,4 шаршы метр болатын тағы бір ғимарат берілді.
1997 жылғы мамырда Семей облысының таратылуына байланысты облыс мемлекеттік мұрағатының қарамығына бұрынғы Семей облыстық мұрағатының Аягөз және Жарма филиалдары берілді.
2009 жылғы тамыздан бастап облыс мемлекеттік мұрағаты жеке заңды тұлға болды.
90-шы жылдары Егеменді Қазақстанның қалыптасуымен мұрағат ісі де қалыптасып, ол қайта ұйымдастырылды. Мұрағатшылар сол уақыта дейін белгсіз болған бірқатар проблемалармен бетпе-бет келді: мұрағат құжаттарын меншіктеу; жекешелендірілген, банкротқа ұшыраған кәсіпорындардың мұрағаттарының құқықтық мәртебесі; жеке мұрағаттармен өзара қарым-қатынас; құжаттардың бір жүйесінің құрып, екінші жаңа жүйесінің пайда болуы; мұрағат ісіне ақпараттық технологияны енгізу сияқты мәселелер, бұл шешуін табу қажет болған проблемалардың толық тізімі емес, аталған проблемалардан да өзге проблемалар мұрағат қабарғасында шешімін тауып келеді.

Іс шаралары

Қазақстан Республикасы Парламентінің 1998 жылғы желтоқсандағы «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» Заңын қабылдауы мұрағат ісін ұйымдастыру мен басқаруда оң роль атқарды және біртұтас үш міндеттің: қорларды қалыптастырудың, құжаттардың сақтауды қамтамасыз етудің, халықтың жазбаша тарихи-мәдени мұрасын мемлекет пен қоғамның мүддесіне ғылыми пайдаланудың тиімділігін арттыруға жол ашты. Қазіргі Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты үш ғимаратта орналасқан:

• Головков көшесі, 26/1,
• Крылов көшесі, 39;
• Потанин көшесі, 12а.

Онда жоғары, арнайы орта және гуманитарлық білімі бар 56 қызметкер жұмыс істейді. облыс мемлекеттік мұрағатының құрылымдық бөлімшелері іс-әрекеттің негізгі бағыттары бойынша бөлінген: құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету және мемлекеттік есеп бөлімі; жинақтау және ведомстволық мұрағаттарды бақылау бөлімі; ғылыми анақтамалақ аппарат, құжаттарды жариялау және ғылыми пайдалану бөлімі; құжаттардың құндылығын сараптау бөлімі; әлеуметтік-құқықтық сипаттағы сұраныстарды орындау бөлімі; ақпараттық технологиялық бөлім. 2008 жылдан бастап «Электрондық Үкімет» қалыптастырудың мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында Шығыс Қазақстан облысы мұрағаттар және құжаттама басқармасының бастығы А.А. Әубәкіровтың басшылығымен және оның тікелей қатысуымен облыс мемлекеттік мұрағатында жеке және заңды тұлғалардың құжаттарға тез және тиімді қол жеткізін қамтамасыз ету үшін «Электрондық мұрағат» жасау бойынша жұмыс басталды. Осы жұмыстың барысында қағаз тасымалдаушыдағы құжаттарды электрондық түрге көшіру үшін А3 форматты ЭларПланСкан кітап сканері, А4 форматты екі планшетті сканер алынды, электрондық құжаттарды сақтау үшін сервер орнатылды, мұрағат қызметкерлерінің электрондық құжаттардың біртұтас базасын бірлесе пайдалануын қамтамасыз ету үшін локальді есептеу жүйесі жасалды. «Электрондық қор каталогы» деректер базасы құрылды, қор каталогы облыстың электрондық қызмет орталығына және Шығыс Қазақстан облысы Әкімінің Интернет-порталына, «Мұрағат тіркелімі», «Естеліктер кітабы», «Бейнетека», «Әкімшілік-аумақтық бөліну», «Атаулық каталог» деректер базаларына қосу көзделіп отыр. Облыс мемлекеттік мұрағатында атқару органдарының құжаттарын сканерлеу және оларды деректер базасына енгізу бойынша жұмыстар басталды. Бұл жұмыс зерттеушілердің құжаттармен олардың электрондық түрі арқылы танысуына жол ашады, сонымен қатар ол құжаттардың түпнұсқалары да сақталады.

2008 жылдың қарашасында облыс мемлекеттік мұрағаты Мемлекеттік органдардың біртұтас көлік торабына қосылды, 2009 жылдың ақпанынан бастап Электрондық қызмет орталығының виртуальді қабылханасы өз бетінше жұмыс істейді. «Шығыс Қазақстан облысы мемлекеттік мұрағаты» ресми сайты ақырына дейн жеткізілу және толықтыру сатысында.

Мұрағат қорына шолу

Шығыс Қазақстан облысы мемлекеттік мұрағаты Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қорының бөлінбес бөлшегі болып табылатын құжаттарды сақтауды жүзеге асыратын мекеме болып табылады. Қағаз негіздегі, сонымен бірге пленка тасымалдаушыдағы (кино-, фото-, фоно-, бейнеқұжаттар) құжаттарда біздің өлкеміздің тарихы, бүкіл елде, сондай-ақ, нақты біздің облысымызда болып өткен барлық тарихи оқиғалар бейнеленген. мұрағатта Өскемендегі Кеңес өкіметінің қалыптасу кезеңіндегі бірегей құжаттар: Өскемен уездік революция комитетінің, атқару комитетінің, әскери комиссарияттың, айырықша арналымдағы бөлімдердің, уездік мекемелердің құжаттары, сол кезеңнің газеттері сақталуда.

Ведомстволық мұрағат

Ұйымдардың, мекемелердің және кәсіпорындардың құжаттары бойынша түсті металлургия, энергетика, геология, ауыл және орман шаруашылығы, ғылым, мәдениет, білім беру және т.б. салалардың қалыптасуы мен дамуын көруге болады. Бұлар Шығыс Қазақстан Совнархозының, Белогор кен байыту, Ертіс полиметалл, Өскемен қорғасын-мырыш, титан-магний комбинаттарының, Востокмашзаводтың, Өскемен приборлар зауытының, конденсатор зауатының, Өскемен жібек маталар комбинатының, Алтай аудандық «Алтайэнерго» басқармасының, Ертістегі «Иртышгэсстрой» Гидроэлектростанциясының (ГЭС) Өскемен ГЭС-ның, Шығыс Қазақстан геологиялық басқармасы мен оның экспедициясының, бүкілодақтық «ВНИИЦветмет» түсті металлдар ғылыми-зерттеу институтының,«Казгипроцветмет» мемлекеттік жоба институтының және т.б. ұйымдардың қорлары.

Келесі құжат коллекциялары да белгілі бір қызығушылық тудырады: Шығыс Қазақстан тарихы бойынша, «Шығыс Қазақстан 1941-1945 жылғы Ұлы Отан соғысы жылдарында», «Тың және тыңайған жерлерді игеру», Шығыс Қазақстан облысындағы спортты дамыту тарихы бойынша; партия, комсомол, соғыс және еңбек ардагерлерінің естеліктер коллекциясы, шет елдер мұрағаттары мен ғылыми мекемелерінен анақталған өңір тарихы бойынша құжаттар және т.б.

Шығыс Қазақстан облысы мемлекеттік мұрағаты Қазақстанға танымал адамдардың 70-тен астам жеке бас текті қорын сақтауда. Бұл құжаттар тарихи дерек көздерінің маңызды тобының бірі болып келеді, Қазақстан Республикасы тарихи-мәдени мұрасының бөлінбес бөлшегі болып табылады. 1961 жылы мұрағатта небәрі 7 істен тұратын жеке бас текті 3 қордың болуын айту жеткілікті. Қазір жеке бас текті қор құраушылар арасында: С.А. Аманжолов – филилогия ғылымдарының докторы, профессор, тілтанушы-тюрколог, қазақ тілінің негізін қалаушылардың бірі; А.Н. Белослюдов – зоолог, Қазақстан жануарлар әлемін зерттеуші; А.М. Волков – жазушы, ғалым, педагог; Герасимов Б.Г. - өлкетанушы, ғалым, Орыс география қоғамының Семей бөлімшесінің құрылтайшысы; М.В. Горохов - өлкетанушы, «Прииртышский коммунар» және «Омская правда» газетінің фототілшісі; К.К. Жаманбаев – Қазақ КСР –нің еңбек сіңірген мұғалімі; А.С. Иванов – жазушы, «Молодая гвардия» журналының бас редакторы; М.М. Кагарманова - Өскемен қаласының татар диаспорасының өкілі; Н.Я. Коншин – саяси жер аударылушы, Орыс география қоғамының Батыс Сібір бөлімінің Семей бөлімшесінің құрылтайшысы; П.Н. Кузнецов – жазушы, ақын, журналист, ақын Жамбылдың шығармаларының аудармашысы; У.Б. Малдыбаев – КСРО Журналистер қоғамының мүшесі, Қазақстан Республикасының қайырымдылық және денсаулық қоғамдық бірлесітігінің Шығыс Қазақстан филиалының төрағасы; В.Е. Мурыгин, Н.С. Рахвалов – Шығыс Қазақстандағы Кеңес өкіметін орнату үшін күреске қатысушылар; М.Ш. Мусин – КСРО Журналистер қоғамының мүшесі, 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысына қатысушы; Е.Н. Пермитин – хатшы, РКФСР жазушылар одағының хатшысы, «Охотник Алтая» журналының негізін қалаушы және редакторы; Н.А. Петровский – ғалым-біртума, онамистика бойынша ірі ғалым, орыс жеке есімдері сөздігінің авторы; К. Сакабаев – журналист, жазушы, Қазақстан Журналистер қоғамының мүшесі; Е.К. Турлыбаев – Қазақстан халық ағарту ісінің үздігі, журналист; Ю.К. Увалиев – педагог, ғалым, Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің құрметті профессоры; Е.Л. Худяков – «Звено Алтая» әдеби бірлестігінің мүшесі, «Известия» газетінің бас редакторының орынбасары, Мәскеу мемлекеттік университетінің журналистика факультетінің деканы; С.Е. Черных – жазушы, өлкетанушы, Қазақ КСР еңбек сіңірген мәдениет қызметкері, мұрағат ісінің үздігі; Н.Н. Яковлев – тарих ғылымдарының кандидаты, профессор, РКФСР мемлекеттік көпшілік тарихи кітапханасын ұйымдастырушы (Мәскеу қаласы) және басқалар.

Мұрағат құжаттарының негізінде мұрағатшылар «Кенді Алтай. Шығыс Қазақстанның индустриальді дамуы. 1920-1945 жылдар», «Құпия айдарымен. Коллективизация кезеңінде қазақтардың Қытайға көшуі. Реэмиграция. 1928-1957 жылдар», «Б.Г. Герасимовтың таңдаулы еңбектері», «Рудный Алтай». 1918-1998 жылдар. Өмірбаяндар құжаттарда», «Киров ауданындағы (Өскемен қаласы) ауыл шаруашылығын коллективтендіру. 1928-1936 жылдар», «Шығыс Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында. 1941-1945 жылдар» (Жеңістің 65 жылдығына арналды) жинақтарын; Шығыс Қазақстанда әкімшілік-аумақтық бөлу тарихы бойынша (1920-2002 жылдар), Шығыс Қазақстанның колхоз-совхоз құрылысының тарихы (1920-1997 жылдар) бойынша анықтамалықтар, «1941-1945 жылдар. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Шығыс Қазақстан облысына эвакуация» тақырыптық құжаттар шолуын; «Олар Шығыс Қазақстан облысын басқарды. 1941-1945 жылдар» (облыстың бірінші басшылары туралы) өмірбаяндық анықтамалығын; «Шығыс Қазақстан өлкетанушылары» сериясынан кітапшалар: Михаэлис Евгений Петрович. 1941-1913 жылдар», Коншин Николай Яковлевич. 1864-1937 жылдар», «Черных Станислав Евгеньевич. 1934-1991 жылдар»; «Қала көрінісіне штрихтар» кітапшасын, «Кеңес Одағының Батырлары – шығысқазақстандықтар» листовкалар жинағын, «Қамалдан бастау алды» очерктер мен мақалалар жинағын, «Олардың аттарымен көшелер аталады» жолкөрсеткін әзірледі және басып шығарды. Бұдан өзге, облыс мемлекеттік мұрағаты облыс мемлекеттік мұрағаты және оның филиалдарының қорлары бойынша жолкөрсеткі, «КОКП-тың бұрынғы мұрағат қорының құжаттары» жолкөрсеткісін, Облыс мемлекеттік мұрағаты және оның филиалдарының жеке бас текті қорлары бойынша жолкөрсеткі әзірледі.

Қазіргі уақытта мұрағатта мемлекеттік сақтауда қағаз негіздегі 676 869 іс бар, олардың ішінен жеке бас текті 9405 іс, ғылыми-техникалық құжаттама 11883 ісі, жеке құрам бойынша 124686 іс сақталуда. Сонымен қатар, 369 киноқұжаттары, 9115 фотоқұжаттары, 246152 сақтық қорының құжаттары, 210 фоноқұжаттар сақталуда.

Шығыс Қазақстан облысының көші-қон тарихы

• Нацистер басып алған кеңес одағы аумағынан Еврейлерді көшіру
• 1942 жылы Семей облысына көшірілген балалар үйлерін орналастыру туралы МӘЛІМЕТТЕР
• Семей қаласында орналасқан көшірілген кәсіпорындар мен мекемелердің 1943 жылдың 1 сәуір күніне берілген ТІЗІМІ
• ШҚО ҚЗТҚО құжаттары бойынша Семей облысы аумағына қоныс аударған немістердің мәселелерін баяндайтын тізбе
• 1941-1945 жылдары «Депортацияланған халықтар» тақырыбы бойынша айқындалған ШҚО ҚЗТҚО құжаттар тізбесі
• Поляк ұлты азаматтарына қатысты қуғын-сүргін саясатын баяндайтын тақырып бойынша ШҚО ҚЗТҚО құжаттар тізбесі

Деректер базасы

1. Республикалық қорлық каталогтың автоматтандырылған жұмысы үшін «Қор каталогі» /ҒLINT/ бағдарламасы және мәліметтер базасы;
2. Семей облысына эвакуациялаған тұлғаларға қатысты ақпараттық әлеуметтік-құқықтық сұрауларды орындау үшін мәліметтер базасы;
3. Жеке құрам бойынша әлеуметтік-құқықтық сұрауларды орындау үшін «KATALOG» мәліметтер базасы;
4. ҚЗТҚО-ның жинақ көзі болып табылатын мекеме карточкаларымен жұмыс үшін «DOSSIER» бағдарламасы және мәліметтер базасы;
5. «Мұрағаттық қор» кешендік бағдарламасы және мәліметтер базасы - құжаттардың мазмұны және көлемі, сақталу күйі туралы ақпарат;
6. «ҚЗТҚО қорлары бойынша қысқаша анықтамалық» мәліметтер базасы;
7. «Карта» мәліметтер базасы – жеке құрам құжаттары туралы мәлімет;
8. Әлеуметтік-құқықтық сұрауларды орындау үшін «Аrhiv» мәліметтер базасы;
9. Радеология институтының мәліметтер базасы – Семей ядролық полигоны кезінде Знаменка, Қайнар, Қараөлең, Доғолан ауылдық Кеңестерінде тұрған азаматтар туралы мәліметтер.

Дереккөздер

• Государственный архив Восточно-Казахстанской области 2000 г
• Сергазин Ж.Н. Основы обеспечения сохранности документов. - М., 1986 г
• Қазақстан Республикасының «Мәдениет туралы» 2006 жылғы 15 желтоқсандағы N 207 Заңы
• Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 24 қарашадағы N 1083 Қаулысы
• Қазақстан Республикасы Мемлекеттік хатшысының өкімдері