Янис Цимзе
Янис Цимзе (1814, Лифланд губернаторлығы – 1881, Валка, Лифланд губернаторлығы) — Латвиялық хор дирижері, сазгер және педагог, латыш хор музыкасының негізін салушы[1].
| Янис Цимзе Jānis Cimze | |
 | |
| Негізгі ақпарат | |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері |
Раун болысы, Венден округі, Лифланд губернаторлығы, Ресей империясы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері |
Валка, Лифландия губернаторлығы, Ресей империясы |
| Мемлекет | |
| Мамандықтары |
Органист, сазгер |
| Аспабы | |
| Жанры |
хор музыкасы |
 {{{Есімі}}} | |
Өмірбаяны
өңдеу1814 жылы 3 шілдеде[2] Лифланд губернаторлығының Венден округінде[3] – Симзе үйінде, жылжымайтын мүлік менеджерінің отбасында дүниеге келген. Бастауыш білімін 1830 жылы бітірген Рауна мектебінде алды. Рауна мен Смилтенеде үй мұғалімі болып жұмыс істеді, 1833 жылдан бастап Вольмардағы бастауыш мектебінде сабақ берді. 1835 жылдың күзінде ол Вайсенфельстегі мұғалімдер семинариясына оқуға жіберілді, Швейцария мен Аустриядағы халық мектептерінің тәжірибесін зерттеп, Валмиерада дәл осындай семинария құруға дайындалды. Семинария курстарын 1838 жылы бітіріп, Ф.А. Дистервегтен дидактика және математика курстарында қосымша білім алды.
Дәл осы жылдары ол скрипкада ойнауды шындап зерттеп, халық музыкасының мәселелерімен айналыса бастады. Ұстаз Людвиг Эрктен білім ала отырып неміс фольклоры мен музыкасын зерттеді[4].
1839 жылдан бастап Вольмарда, ал 1853 жылдан өмірінің соңына дейін Валкада мұғалімдер семинариясын басқарды. Бұл Латвия мұғалімдерін бастауыш мектептеріне дайындайтын алғашқы оқу орны болды. Цимзе семинариясы латыш оқу орны болып саналғанына және латыш халқына мұғалімдер дайындағанына қарамастан, кей қатысушылар (соның ішінде К.Бауманис пен А. Кронвальд) кейіннен семинария директорының ұлттық санасының жеткіліксіздігене айыптады[5].
Цимзе негізінен хор әні арқылы музыкалық қабілеттерін дамытуға баса назар аударды. Оның тәжірибесі балалар мен халық хорларының, хор мерекелерінің дәстүрінің таралуына жол ашты. 4 дауысты ерлер мен аралас хорларға арналған латыш халық әуендерінің алғашқы өңдеулерінің авторы — Цимзе барлығы 350-ге жуық әнді өңдеген[1]. Цимзенің көптеген өңдеулері хор репертуарында әлі күнге дейін сақталған[6].
1872 жылдан бастап ол халық әндерінің бірнеше жинағын шығарды.
Янис Цимзе 1881 жылы 10 қазанда Валка қаласында қайтыс болды және Лугажи қауымының зиратында (қазіргі Цимсес зиратында) жерленген, онда оған ескерткіш орнатылған.
Отбасы
өңдеуАғасы — сазгер Давид Цимзе.
Әйелі — Рига үлкен гильдиясының бригадирінің қызы Луиза Молин. Үйлену тойлары 1849 жылы өтіп, некеде төрт бала дүниеге келді. Қыздары Анна, Луиза және Иоанна аман қалған, жалғыз ұлы Эмиль-Карлис бірнеше апталық кезінде қайтыс болған. Тұрмыс құрғаннан кейін жеті жыл өткен соң, 1856 жылы Луиза да қайтыс болды[7].
Естелік
өңдеу1932 жылы Ригадағы жаңа көшеге Янис Цимзе есімі берілді. Янис Цимзе құрметіне аталған көшелер Валка мен Валмиера қалаларында бар.
2014 жылы Янис Цимзенің 200 жылдығы Латвияда кең көлемде аталып өтті. 2014 жылдың 1 сәуірінде Цесисте «Янис Цимзе Видземе мен Еуропада» көрмесі ашылды, онда көне құжаттар мен фотосуреттер ұсынылды.
2014 жылдың 31 мамырында Валка және Валга бауырлас қалалары Янис Цимзенің 200 жылдығына арналған «Код Цимзе» бірлескен халықаралық ән фестивалін өткізді. Мереке барысында эстондық сазгер Рене Эсперенің Цимзеге арналған «Ante Lucem» ораториясының премьерасы өтті. Фестивальге Эстония мен Латвиядан барлығы 2000-ға жуық әнші қатысты.
Сілтемелер
өңдеу- Цимзе Янис / Орыс педагогикалық энциклопедиясы
- Янис Цимзенің 200 жылдығы / Огре апталығы
Дереккөздер
өңдеу- ↑ a b Цимзе, Янис // Рига : Энциклопедия = Enciklopēdija Rīga / [пер. с латыш. ; гл. ред. П. П. Еран]. — Рига : Главная редакция энциклопедий, 1989. — С. 772. — ISBN 5-89960-002-0.
- ↑ http://d-nb.info/gnd/1034859722/
- ↑ http://www.vanderkrogt.net/statues/object.php?webpage=CO&record=lv001
- ↑ Эрк, Людвиг-Христиан // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Марите Пурмале. Карлис Бауманис -- личность в латышской культуре (латыш.) // курсовая работа по культурологии : монография. — Латвийский колледж культуры, 2005. — L. 3—45.
- ↑ Музыкальная энциклопедия / Гл. ред. Ю.В. Келдыш. — «Советская энциклопедия». — 1982. — С. 139. — 1008 с.
- ↑ Кетнере, Наталья Денисовна. 200 ЛЕТ ЯНИСУ ЦИМЗЕ. Неделя Огре. eogre.lv (26 июня 2014). http://eogre.lv/index.php?option=com_content&view=article&id=2100:200---&catid=5:2009-03-31-06-06-53&Itemid=6