Яғма

Яғма – көне түрік тайпасы. Орта ғасырлардағы негізгі мекені Іле өзенінің бойында болған. Махмұд Қашқари оларды 11 ғасырда Қара яғма немесе Батыс яғма деп бөлген және Тараз қаласының маңында осылай аталған бір мекеннің болғандығын жазады. Қашқаридың айтуынша яғма тайпасының өкілдері түркі тілді болған, өзіндік салт-санасымен ерекшеленген. Мысалы, Ят (Яда) аталатын тастың құдіретіне сенген. Парсы тарихшысы Гардизидің мағлұматтарына қарағанда, яғмалар көне замандарда біршама уақыт оғыздарға билік жүргізген және Солтүстік Моңғолия жерінде тіршілік еткен. Жылқы ұстаған. Ішкі руаралық соғыстардан бір бөлігі Халлухамға қоныс аударған. Кейбір зерттеушілердің пікірінше Ұйғыр қағандығының хан әулеті яғма аталған. Мемлекет ыдырағаннан кейін билеуші әулет басқалардан бөлінеді де, Іле бойына қоныс аударған. Мұнда яғмалықтар қарлұқтарды ығыстырып, шағын ауданда өз билігін орнатқан. Осы уақыттардан бастап жазба дерек көздерінде яғма, сондай-ақ қарлұғ-и ұйғыр (ұйғыр қарлұқтары), Қара яғма (Батыс яғма) деген атаулар ұшыраса бастайды. Яғма тайпасының өкілдері Қарахан әулеті мемлекетінің негізін қалауда елеулі рөл атқарды. 13 ғасырдағы моңғол шапқыншылығынан кейін яғмалықтар Орталық Азиядағы түркі халықтарының (қазақ, өзбек, т.б.) этнолық құрамына қосылып кетті.