Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы

РКФСР құрамындағы автономиялық республикалардың бірі (1920–1936)
(Қазақ АКСР бетінен бағытталды)

Қазақ Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы, немесе Қазақ АКСР (қаз. Qazaq Aptonom Sotsijalistik Sovettik Respublikasь, Qazaƣьstan) — қазіргі Қазақстан аумағындағы РКФСР құрамындағы әкімшілік-шекаралық бірлік, Қазақ ұлттық автономиясы. 1925 жылдың 15 маусымынан 1936 жылдың 5 желтоқсанына дейін өмір сүрді. Бастапқыда бұл автономия Қырғыз Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы (1920-1925) деп аталып келді, кейіннен 1925 жылы ҚазАКСР орталық атқару комитетінің төрағасы "қырғыз" деген атауды "қазақ" деген атаумен алмастыру туралы қаулысымен Қазақ АКСР-ы деп аталынды.

1920—1925:
Қырғыз Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы
قىرعىز اۆتونوميالى كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسى
Киргизская Автономная Социалистическая Советская Республика
1925—1936:
Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы
قازاق اۆتونوميالى كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسى
Казахская Автономная Социалистическая Советская Республика
Қазағыстан / قازاعىستان

Автономиялы Кеңестік Социалистік республика
26 тамыз 1920 жыл — 5 желтоқсан 1936 жыл


Байрағы Елтаңбасы
Астанасы Орынбор (1920—1925)
Қызылорда (1925—1927)
1927 жылдан бастап Алматы
Тіл(дер)і қазақша, орысша
Аумағы 2 983 564 км² (Қарақалпақ АО-мен бірге, 1930 жылға дейін)
2 852 619 км² (Қарақалпақ АО-сыз, 1930 жылдан кейін)
Халқы 6 503 000+ адам (1926)
Басқару формасы Унитарлы Кеңестік республика
1932 жылдағы Қазақ АКСР-і

ҚазАКСР-ның әкімшілік орталығы алдымен Қызылорда (1925—1929), кейіннен 1929 жылдан бастап Алматы қаласына көшірілді.[1].

Шекарасы

өңдеу

1932 жылдары батысында Төменгі-Волжск өлкесімен, солтүстік-бастысында - Ортаңғы-Волжск өлкесімен, солтүстігінде - Орал облысымен, солтүстік-шығысында Батыс Сібір өлкесімен, оңтүстігінде - Орталық Азия Кеңестік республикаларымен, оңтүстік-шығысында Қытаймен шекарала жатты.

Ауданы және Халқы

өңдеу

Ауданы (1933 жылғы 1 қаңтарында) 2 853 мың шаршы км. құрады. Халқы - 1931 жылдың 1 қаңтарындағы санағы бойынша - 7 260,5 мың  адам, оның ішінде қала тұрғындары (1926 жылығы санақ) - 911,2 мың  адам болды.

Қазревком мүшелері

өңдеу
  • С.Меңдешев (1882-1937)
    • 1912 жылы коммунистік партия мүшесі, Бөкей губерниялық атқару комитетінің төрағасы;
    • 1919 жылы Қазревком төрағасының орынбасары;
    • 1920-1925 жылдары Қазақ АКСР Атқару Комитетінің төрағасы;
    • 1937 жылы репрессия құрбаны болды.
  • Ә.Т.Жангелдин(1884-1953)
    • 1915 жылы коммунистік партия мүшесі;
    • 1916 жылы ұлт-азаттық көтеріліс басшыларының бірі, Торғай әскери комиссары;
    • 1918 жылы Торғай облыстық Кеңесі атқару комитетінің төрағасы;
    • 1918 жылы Қазревком төрағасының орынбасары.
  • А.Байтұрсынұлы(1873-1937)
Толық мақаласы: Ахмет Байтұрсынұлы
    • "Алаш" партиясын құрушылардың бірі - "Қазақ" газетінің редакторы;
    • 1919 жылдан Қазревком мүшесі, оқу министрі;
    • 1937 жылы репрессия құрбаны болды.

Дереккөздер

өңдеу
  1. КНЭ, 2004