Адина Қадырова

--Адина Қадырова (Солтүстік Америка Үнділерінің Мифологиясы) 11:49, 2020 ж. қарашаның 7 (+06)

(?_?) Сәлем Адина Қадырова, Уикипедияға қош келдіңіз! ← Көп тілді Уикипедия біз бірге жазатын және бірге дамытатын ашық энциклопедия. Уикипедия 2001 жылы ашылған, ал қазақ тіліндегі бөлімі 2002 жылы іске қосылды. Қазақша Уикипедияда барлығы 236 590 мақала бар. ← Уикипедия — әлемдегі екпінді дамыған интернет тораптарының бірі болып табылады. Біз әлемде ең ірі және кең қамтитын энциклопедияны құруға ниеттіміз. Қазіргі уақытта біздің барлық тіл тарауларымызда қырық миллионнан аса мақала бар. Қазақша Уикипедияның дамуына өз үлесіңізді қосыңыз! ← Өз аккаунтыңыз үшін гаджеттері іске қоса аласыз. Уикипедия туралы көбірек таныстырым: Уикипедия туралы Жиі қойылған сұрақтар Уикипедия:Жиі қойылатын сұрақтар бетінде жинақталған. Егер Уикипедия мақалаларынан қателер кездестірсеңіз бізге хабарлаңыз: Қате туралы хабарлау Егер бұл беттерді қарасаңыз бастағанда жақсы болады: Ереже беттері Ережелер мен нұсқаулар Уикипедия:Бес шарт Уикипедия — бұл энциклопедия Уикипедия:Авторлық құқықтар Бейтарап көзқарас Мақалалардың аталуы Мақаланың тексерілмелдігі Сенімді дереккөздер Маңыздылық Консенсус Жедел жою сынбағалары Жоққа шығару Сыпайылық Анықтама және нұсқау беттері Глоссарий Өңдеу құралдары үстелі Сілтемелер Сыртқы сілтемелер Интеруики Уикидің негізгі синтаксисі Жиі қойылатын сұрақтар Жиі кездесетін қателер Өңдеу бойынша нұсқаулық Өңдеменің түйіндемесі Гаджеттер Қысқа сілтемелер тізімі Форумда сұрақ қою Жеке бетіңізге юзербокстарды қолдана отырып өзіңіз туралы таныстыру жазыңыз және талқылау бетіңіз арқылы басқа қатысушылармен байланыс жасай аласыз және хабарламалар жібере аласыз. Мақалаларға қолтаңба қойылмайды, егер Уикипедия форумдарында немесе талқылау беттерінде талқылауға қатысқыңыз келсе қолтаңба қойыңыз. Басқа қатысушыларға хабарлама жібергенде/жауап бергенде келесі нұсқауларға еріңіз: Қатысушының талқылау бетіне өткен соң оң жақ жоғарыда тұрған тақырып қосу деген батырманы басыңыз; Хабарламаңыздың тақырыбын жазыңыз; Хабарламаңыздың соңына қолтаңбаңызды қою үшін ~~~~ дегенді теріңіз немесе өңдеу құралдары үстеліндегі () батырмасын басыңыз. Бұл сіздің қатысушы есіміңіз бен жауап берген уақытыңызды автоматты түрде жазып береді. Егер анықтама көмек керек болса, көмек көрсетуге даяр қатысушылар мен администраторлардан сұраңыз немесе өзіңіздің талқылау бетіңізге {{Көмек қажет}} үлгісін үстеңіз сонда кейбір қатысушылар аз уақытта сұрауыңызды көріп, жауабын беруі мүмкін. Нұсқаулық бойынша қатысушы жеке бетіңізді бастаңыз: Қатысушы бетімді бастау Уикипедияның кез келген бетінің оң жағында іздеу жолағы бар. Сол арқылы мақала атын енгізіп іздеу дегенді басыңыз. Мүмкін әліпби бойынша тізім беті арқылы іздегеніңізді оңай табарсыз.   Сіздің іздеген бетіңізге ұқсас тақырыптар табылып қалуы мүмкін. Егер табылмаса сіздің жазған мәтініңіз қызыл сілтеме болып көрсетіледі де сол сілтеме арқылы жаңа бет бастай аласыз. Бұрыннан бар мақалаларды басқа атаумен қайта бастамаңыз. Бірден мақала бастамас бұрын Уикипедияда бұрыннан бар мақалаларды өңдеп тәжірибе жинаңыз. Бірақ бірінші мақалаңызды бастағанда нұсқаулық бойынша бастағаныңыз жөн. Әйтпеген жағдайда жою саясатына сәйкес мақалаңызды Администраторлар жойып жіберуі мүмкін. Бұрыннан мақала жазуда тәжірибеңіз болмаса өзіңіздің жеке зертханаңызда сынап көріңіз. Нұсқаулық бойынша алғашқы мақалаңызды бастаңыз: Мақала бастау Видеосабақтар:  Уикипедияда мақаланы өңдеп жүйелеу  Уикипедияда мақала бастау Hello and welcome to the Kazakh Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Kazakh skills are not good enough, that’s no problem. We have an embassy where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here! Уикипедиядағы маңызды жаңалықтар және әртүрлі конкурстар, бәйгелер (мысалы Жоба:Уики-көктем 2022, Жоба:Түркі марафоны 2022) телеграм арнада жарияланады сол үшін уикипедияшылардың Телеграм тобына қосылыңыз

-- Sibom (талқылауы) 11:04, 2020 ж. қарашаның 7 (+06) Солтүстік Америка Үнділерінің Мифологиясы туыстас тайпалардың құрылуы мен жойылуының, әскери демократия нәтижесінде қалыптасқан. Мифтердің пайда болуы табиғи жағдайлармен, көшіп-қону үдерісімен және тайпалардың бір біріне деген ықпалымен тығыз байланысты.

Әлемнің қалыптасуы жайлы

Ирокез тайпалырынің мифтері бойынша жануарлар мекендеген үстіңгі әлемнен Атаенсик құлап түседі. Оны қолдаған жануарлардың бірі дүнежүзілік мұхит су астынан бір уыс топырақты тасбақаның қабығына салады. Уақыт өте келе бір топырақ үлкейіп, жерге айналады екен. Ирокез және алгонкин тайпаларында тасбақа жердің нышаны болып келеді. Зуни мифтерінде Авонавилона бір ғана ой күші арқылы жігерлендіретін тұман жаратады да, өз денесінен аспан мен суды жаратады. Төрт қабатты жердің ең астыңғы қабатында әлі жаратылмаған жануарлар мен тайпалар өмір сүрген болатын.

Адам жейтін алыптар жайлы

Алыптар жайлы мифтер үнділердің каннибализм салт-дәстүрінің маңызды көрсеткіші мен дәлелі болып табылады. Шақпақты алыптардың Ирокез тайпасына солтүстіктен басып кіріп, адамдарды өлтіруі жайлы әңгімелер тараған. Соынмен қатар Таронхайовагон алып кейпінде барлық алыптарды Ононданга қыстағына әкеліп, олардың үстіне тас үйіндісін жаудырады. Барлық алыптардан тек қана Гануксва атты алып қана тірі қалады да, ирокез аңшысына киелі бетперделерді дайындау өнеріне үйретеді. Солтүстік Батыс тайпаларында Дсоноква жайлы мифтер таралған. Бұл ұзын мыс тырнақты адам жегіш алып. Ол балаларды орманға алдап түсіріп, оларды арқасындағы себетпен алып кетіп отырған болатын. Алайда ол жеген-ішкеніне ешқашан разы болмаған екен.

Құдайлар мен рухтар жайлы

Жер өңдейтін тайпалар арасында (ирокез, пуэбло, алгонкиндер) пайдалы өсімдіктер кейпінде келетін құдайлар жайлы мифтер таралған. Сонымен қатар антроморфтық және табиғи апат кейпіндегі рухтар жайлы мифтер де бар. Алгокиндер тайпасында көптеген қайырымды және жауыз табиғат рухтары (маниту) болған. Қастандық жасаушы маниту мүйізді су жыландары кейпінде келсе де, түрлерін өзгерте алған. Сиу-дакот мифтерінде табиғи апаттардың кейпінде келетін құдайлардың төрт категориясы болған: су (уинктехи), жер (тункан), жел (такушканшкан) және от (вакиньян). Айтарлықтай басымшылық мифтерде ерекше орын алатын жануарлар: аю (жаратушы нышаны), жылан (жер нышаны), лашын (күн нышаны), прерий тайпаларында бизон, ит, түлкі.

Жануарлар мен адам кейпіндегі рухтар жайлы

Онноит (Ониаре) Онноит немесе Ониаре ирокездер мен гурондарда таралған алып жылан. Аңызға сүйенсек, онноиттың маңдайында тіпті тау жаратын мүйіз өскен болатын. Ониаре Ұлы көлдер суларында мекендеп, жүзушілерді жейді деп саналады.

Ачери (Акери) Солтүстік Америка үнділер мифтерінде кішкентай қыз немесе баланың қанқасы кейпінде келіп, ауру мен өлім тудыратын Куамон рухы.

Комоква Квакиютли үнділерінде сансыз байлықтың иесі. Келбеті тұруға шамасы жоқ мүгедек кемпір болып келеді.

Мичибичи — алгонкиндер мифологиясында барлық балықтардың патшасы, су құдайы. Әдетте адам бетті барыс кейпінде бейнеленеді.

Сисиютиль — квакиутлей және де басқа тайпаларда су жағалауында мекендейтін теңіздік екібасты жылан.

Солтүстік Америка Үнділерінің Мифологиясы

--Адина Қадырова (талқылауы) 11:52, 2020 ж. қарашаның 7 (+06)