Құлан (Жамбыл облысы)

Құлан
	Ауыл
	Құлан
Әкімшілігі
Ел	Қазақстан
Статусы	Аудан орталығы
Облысы	Жамбыл
Ауданы	Тұрар Рысқұлов
Ауылдық округі	Құлан
Тарихы мен географиясы
Координаттары	42°54′37″ с. е. 72°42′21″ ш. б. / 42.91028° с. е. 72.70583° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 42°54′37″ с. е. 72°42′21″ ш. б. / 42.91028° с. е. 72.70583° ш. б. (G) (O) (Я)
Бұрынғы атаулары	Луговое
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	18 694 адам (2023)
Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды	08
	Құлан Құлан
	Құлан шекарасы

Құлан (1992 жылға дейін — Луговое)^[2] — Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданының және Құлан ауылдық округі орталығы.

Басқа мағыналар үшін Құлан (айрық) деген бетті қараңыз.

Географиялық орны

Облыс орталығы – Тараз қаласынан шығысқа қарай 120 км-дей жерде, Қырғыз Алатауының бойында орналасқан.

Тарихы

Қаланы археологикалық тұрғыдан зерттеу ісі 19 ғасырдың соңында В.В. Бартольдтың жетекшілік етуімен басталды. Алғашқы археологикалық қазба жұмыстарын 1936 жылы КСРО Ғылым Академиясының Қазақ бөлімшесі мен Жетісу археологиялық экспедиция (жетекшісі А.Н. Бернштам) жүргізді. Қазба жұмыстарының нәтижесінде алғашқы отырықшы қоныстардың Луговой төңірегінде 1-ғасырларда пайда болғаны анықталды. 1963-65 жылдары Жетісу археологиялық экспедиция (жетекшісі К.Ақышев) қаланың айналасындағы төбешікке қазба жұмыстарын жүргізді. 1987 жылы Қазақстан Ғылым Академиясы тарихи және мәдени ескерткіштер жөніндегі археологиялық экспедиция (жетекшісі К.Байпақов) Луговой “А”, “В”, “Г” қамалдарына қазба жұмыстарын жалғастырды. 7 ғасырдың 1-жартысына жататын жазба деректерде Құлан қаласы туралы айтылады. Қытайдың Сюан-Цзян жол бағдарламасында және Таң әулетінің тарихында қала Цзюи-Лан деп аталған. Ол туралы 8-10 ғасырларда Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан қалаларды сипаттаған араб авторлары да жазып кеткен. Араб географы әл-Мақдиси: “Құлан – бекініс қала, онда мешіт бар” деп жазған. Географиялық сөздіктің авторы Якут өзінің 13 ғасырдың 20-жылдарында құрастырған еңбегінде қаланың түрік елінің Мәуераннахр жанындағы шекарасында орналасқанын айтады. Құланда көптеген тарихи оқиғалар өтті. Мысалы, 740 жылы түргеш бегі Құрсұл Батыс-Түрік қағандығының ең соңғы басқағы Ашина Суйцзыды осы қалада өлтірген. 840 жылы араб әскерлері Құланға дейін жеткен. Тараздан және Меркіден Құланға дейінгі ара қашықтық көрсетілген жол бағдарламалары жазылған. Қаланың топографиясынан шахристан, ішкі қамал және шығыс жағынан бекініссіз рабат іздері байқалады. Ішкі қамал биіктігі 7 – 8 метрге жуық, төртбұрышты, 40х40 метр алаңы бар төбе. Шахристан төртбұрышты төбе пішіндес, ұзындығы 320 метр, биіктігі 4 – 5 метрге жуық қабырғамен, сыртынан тереңдігі 1 м, ені 15 метр ормен қоршалған. Археологиялық қазбалардың нәтижесінде орта ғасырлардың бас шеніндегі Орта Азия мен Қазақстандық сарайларға тән “айдарлы” жоспармен салынған ғимараттардан алынған ыдыстар – құман, қазан, құмыра, қақпақ, саптаяқ, шырағдан, т.б. табылды. Құлан орта ғасырларда Ұлы Жібек жолындағы ірі мәдени-сауда орталығы болған.

Халқы

Саны (2009, 2021)^[3]
2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
15380	▲18572	120,8	7544	▲9222	122,2	7836	▲9350	119,3

Дереккөздер

[1] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[2] О пpисвоении наименований и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан

[3] 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары

[2]

[1]

[3]