Әлеуметтік лингвистика

Әлеуметтік лингвистика орыс. социолингвистика ( лат. soci(etos)коғам , фр. lingua - язык) тіл білімі, әлеуметтану, әлеуметтік психология, этнография ғылымдарының түйіскен аралығында туып дамыған тіл білімі саласы. Онын негізгі объектісі — тілдің функционалды жағын зерттеу. Қарастыратын басты мәселелері: тілдің қоғамдық табиғаты, әлеуметтік қызметі, тіл болмысының қатынастық түрлері (әдеби тіл, ауыз екі сөйлеу тілі, жергілікті диалектілер, койне, пиджиндер), тілдің әлеуметтік сипаттағы түрлері (жаргон, арго, кәсіби тіл), билингвизм, диглоссия, пиджинделу, креолдену, мультилингвизм процестері. Әлеуметтік лингвистика үшін аса қажетті мәселелердің қатарында тілдің (тілдердің) өмір сүру формасынан туатын тілдік жағдайлар, тіл мен мәдениеттің байланысы, тіл саясаты тағы басқа жатады. Тілдің әлеуметтік табиғатына алғаш көңіл аударған XIX ғасырда П.Лафарг, А.Мейе, А.Соммерфельт, XX ғасырда Прага структурализмі, Женева мектебінің өкілдері тағы басқа анкета арқылы байқау, интервью алу, статистикалык әдіс тағы басқа қолданған.

КСРО-да әлеуметтік зерттеулердің негізі ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында салынған (Л. П. Якубинский, В. В. Виноградов, Б. А. Ларин, В. М. Жирмунский, Е. Д. Поливанов тағы басқа). 60-70 жылдары тіл саясаты мен оның практикалық мәселелерін қазіргі қоғам талабына сай шешудің өзектілігіне, қоғамдық құбылыс ретінде тіл табиғатын тереңірек зерттеу мақсатына байланысты тілдің әлеуметтік мәселелеріне қызығушылық артты.

Әлеуметтік лингвистика әдістері (ағылш. Sociolinguistic metod) – әлеуметтік лингвистиканың теориясымен методологиясына байланысты зерттеулер тәсілдері, процедуралары, операция және әдістер жинтығы. Ә.л.ә. пәнаралық сипатта болады, олардың көмегімен әлеуметтік және тілдік құбылыстар өзара байланыста зерттеледі. Ә.л.ә. әр түрлі негіздер бойынша топтастырылады:

а) материал жинау әдісі (Бақылау, Жасырын қосылған бақылау, Сауал алу, Эксперимент, Сауалнама жүргізу, Тестілеу т.б.), материалды өңдеу әдістері, бағалау әдістері, әлеуметтік лингвистикалық мәліметтер дұрыстығы, синхрондық және диахрондық әлеуметтік лингвистика әдістері;

ә) зерттеуші белгілі бір дәрежеде белсенді әрі жиі түрде қолданылатын әдістер (Интервью, Сауалнама жүргізу, Эскперимент т.б.)

б) зерттеушінің рөлі мәтіндерді таңдау тілдік фактілерді саралауға құрылатын сирек қолданытлатын әдістер (жазба мәтіндерді зерттеу, әр алуан бақылаулар т.б.)