Әсемтас топтары

Әсемтас шикізат өзінің эстетикалық құндылығын анықтайтын физикалық қасиеттерінің көрсеткішіне, таралғандығына, сондай-ак багасына байланысты бірнеше топқа бөлінеді. Е.Я.Киевленко ұсынған жіктелімде мынадай топтар мен кластар (реттер) қабылданған: 1) зергерлік (асыл) тастар: I реттік әсемтастар - алмас (қырланған түрде - гауһар), зүбаржат, лағыл, жақұт, александрит-дихромды хризоберилл; II реттік - жирен, күлгін және жасыл жақұт, әсем жадеит; III реттік - демантоид (ашық-жасыл әкті-темірлі анартас), шпинель; әсем және жалынды опал, сутас (жасыл-көк берилл), топаз, родолит, турмалин; IV реттік - хризолит (зергерлік оливин), циркон, сары, жасыл және қызғылт берилл, кунцит, феруза (бирюза), аметист (күлгін кварц), пироп, альмандин, айтас пен күнтас, хризопраз, цитрин; 2) зергерлік-әшекей тастар: I реттік - ләпсітас (лазурит), жадеит, нефрит, малахит, янтарь, тау хрусталі, чароит; II реттік - ақық, амозонит, родонит, гематит-қантас, құбылма обсидиан, кәдімгі опал, мөлдір емес құбылма далашпат; 3) әшекей тастар - яшма, жазба гранит, тасағаш, мәрмәр оникс, лиственит, обсидиан, гагат, селенит, флюорит, авантюрин кварцит, агальматолит, түсті мәрмәр, порфир, брекчия. Асыл және әшекей тастардыц сапасы стандарттар мен техникалық шарттар бойынша анықталады. Сапаның басты көрсеткіштеріне ақаулы бөліктерініц өлшемі, мөлдірлігі, реці мен бояуыныц біркелкі таралуы, бөгде Қоспалар мен каверналарыныц саны мен өлшемі, қоспалардыц мөлшері, оптикалық әсер білінімініц қарқындылығы, өрнегініц әсемдігі жатады. Асыл тастардыц бағасын олардың сапасы мен массасы анықтайды. I реттік зергерлік тастардыц 1 караты(1 кар. =0,2 г) 1500 $ асады және олардың бағасы тас массасының квадратына пропорционал артады. II реттік асыл тастар 500-1200 $ кар ауңымында бағаланады; III реттіктер 50-300 $/кар., ал IV реттіктер - 5-40 $/кар. шамасында тұрады. Зергерлік- әшекей тастардыц бағасы олардың реттілігіне байланысты былай өзгереді: I реттік - 30-150-ден 1000 $/кар., II реттік - 5-15 $/кар., ал әшекей тастар 1,5 $/кг шамасында. Зергерлік алмас үлкендігі, мөлдірлік дәрежесі, бояуы, қоспалары, кірінділері мен ақаулары (таңдақтар, ластану, жарыңшақтар) болуына байланысты сорттарға бөлінеді. Жоғары сапалыға түссіз және көгілдір реңкті ақаусыз кристалдар жатады; сарғыш және басңареңктері олардың бағасын төмендетеді. Зергерлік алмастың минимал өлшемі - 0,05 кар. Массасы 10 караттан асатын алмас кристалдары ірі саналады; ал массасы 50 кар.-тан асатын алмасқа ат береді. Алмас өндіру тарихында әрңайсысының массасы 40 караттан асатын 36 зергерлік тас табылган. Олардың ең ірісі "Куллинан" алмасы - ол массасы 3036 кар. және өлшемі 5x6,5x10 см болатын кристалл сынығы. Оны өңдеген кезде жалпы массасы 1064 кар. шамасындағы екі ірі ("Африка жұлдызы" 530,2 кар. мен "Куллинан-Н" 317,4 кар.) және 103 ұсақ гауһар алынған. Гауһардың Мұндай шығымы (34,25%) жеткілікті жоғары саналады, өйткені алмасты өңдеген кезде оның ысырабы 50%-ға жетеді. Ресейде ірі және құнды "Орлов" (194,8 кар.) және "Шах (88,7) деген тарихи алмастар бар. Табылған зергерлік ірі алмастарға "Якутия жұлдызы" (232 кар.), "Мария" (105,8 кар.) мен "Валентина Терешкова" (51,66 кар.) жатады.