Өтебай Тұрманжанов
Өтебай Тұрманжанов (15 желтоқсан 1905 жыл, Бөген ауылы, Ордабасы ауданы, Түркістан облысы – 1978 жыл, Алматы) — қазақ ақыны, прозашы, әдебиеттанушы, фольклоршысы, қазақ балалар әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі және классигі.
| Өтебай Тұрманжанов | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері |
Бөген ауылы, Ордабасы ауданы, Түркістан облысы, Ресей империясы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Ұлты | |
| Мансабы |
Ақын, Прозашы, Әдебиеттанушы, Фольклоршысы, Балалар жазушысы |
| Шығармашылық жылдары | |
| Бағыты |
Балалар әдебиеті, социалистік реализм |
| Жанры |
Әңгімелер, Өлеңдер, Поэмалар |
| Шығармалардың тілі | |
| Марапаттары |
|
.svg){kind=small}
Өмірбаяны өңдеу
Өтебай Тұрманжанов 1905 жылы 15 желтоқсанда қазіргі Ордабасы ауданындағы "Бөген" ауылында туған. Ташкентте N14 жетім балалар үйінде тәрбиеленді. Мәскеуде Шығыс еңбекшілері Коммунистік университетінде оқып білім алды. Ташкенттегі Орта Азия университетінің оқытушысы, кафедра меңгерушісі болды (1927 - 30 жылдары).
1939 жылы Өзбекстан Жазушылар Одағы жанынан құрылған қазақ секциясын басқарды. 1931 жылы өлкелік партия комитетінің шақыруымен Алматыға ауысады. ҚазПИ - де профессор міндетін атқарады. Кейін Қазақ мемлекеттік баспасында бөлім меңгерушісі, "Қазақ әдебиеті", "Әдебиет майданы", "Жұлдыз" газет - журналдары бас редакторларының орынбасары, бас редакторы (1935 - 37 жылы) болды. Саяси қуғын - сүргінге ұшырап, түрмеде лагерьде айдауда болды. Өмірінің соңғы жылдары "Жазушы" баспасында бөлім меңгерушісі кызметін атқарған.
Тұңғыш жинағы "Таң өлеңдері" (1925 жыл) Мәскеуден шықты. 1937 жылы - "Қошан кедей", 1929 жылы - "Таң сыры" т. б. 40 - тан аса кітаптың авторы. Таңдамалылары 1959, 1964, 1975 жылдары жарық көрді. Л. Н. Толстойдың балаларға арналған шығармаларын аударды. "Қазақтың мақал - мәтелдері", "Асыл сөздер" атты жинақтарды құрастырды.
Ауыз әдебиетінің белгілі зерттеушісі, көрнекті ақын Ө. Тұрманжанов Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды. Ө. Тұрманжанов 1978 жылы Алматы қаласында дүние салды.
- Мәскеудегі Шығыс жастарының коммунистік университетін бітірген (1927).
- 1927 – 1978 жылы Ташкенттегі Орта Азия университетінің оқытушысы, даярлық курстың және қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі (1927 – 1930)
- Өзбекстан Жазушылар одағы жанындағы қазақ секциясының басшысы (1929)
- ҚазПИ-де (қазіргі ҚазҰПУ) профессоры
- Қазақ мемлекеттік баспасында бөлім меңгерушісі
- “Қазақ әдебиеті” газетінде редактордың орынбасары.
- “Әдебиет майданы” (қазіргі “Жұлдыз”) журналында редактордың орынбасары, редактор (1935 – 37)
- “Жазушы” баспасында бөлім меңгерушісі қызметтерін атқарған.
Шығармашылығы өңдеу
Тұрманжанов шығармалары негізінен балаларға арналған.
Кітаптары өңдеу
- Алғашқы өлеңі Ташкентте қазақ тілінде шығып тұрған “Ақ жол” газетінде 1920 жылы жарияланған.
- “Таң өлеңдері” жинағы Мәскеуде жарық көрген (1925).
- 1927 жылы тұңғыш әңгімелер жинағы (“Қошан кедей”)
- 1929 жылы өлең кітабы (“Таң сыры”) басылған.
Тұрманжанов 40-қа жуық еңбектің авторы.
Аудармалары өңдеу
Ол Л.Н.Толстойдың балаларға арналған көптеген шығармаларын қазақ тіліне аударған.
Басқа тілдерде шыққан кітаптары өңдеу
- “Родные просторы”
- “Орлиное племя”
- “Моя книга”
- “Медовой город”
- “Золотой топор”, т.б. орыс тілінде жарияланды
Оқулықтар өңдеу
- Ш.Сарыбаевпен бірге “Әліппені” (“Пионер”, 1931)
- С.Сейфуллинмен бірлесіп 5-сыныпқа арналған әдебиет оқулығын (1933) жазды
- әдебиет хрестоматиясы (“Еңбек пен мектеп”, 1934) авторларының бірі болды.
Жинақтаған қазақ ауыз әдебиеті үлгілері өңдеу
- “Қазақтың мақал-мәтелдері” (1934, 1957, 1959, 1972, 1980)
- Балаларға арналған нақылдарды “Асыл сөздер”, (1963) құрастырып шығарған.
Марапаттары өңдеу
Дереккөздер өңдеу
- ↑ “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
- ↑ “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9