Кіші аққу
Басқа мағыналар үшін Аққу (айрық) деген бетті қараңыз.Кіші аққу (лат. Cygnus bewickii) - негізінен солтүстік жарты шарда (Үндістанды, Оңтүстік-шығыс Азияны алмағанда) мекендейтін кішкене аққу.
| Кіші аққу | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Амандық күйі | ||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||
| Cygnus bewickii (Yarrell, 1830) |
Қазтәрізділерге жатады. Ұялайтын жерлері - тундра мен орманды тундрада саны бұрынғы қалпына келе бастаған түр. Қазақстанның батыс бөлігінен көктем мен күзде 1 мыңдайы ұшып өтеді. Бізде ұяламайды. Санының азаюының негізгі себебі - заңсыз аулау. 1830 жылы Жаррел (Jarrel) ашқан.[1]
Статусы
өңдеу5-ші санат. Ұялайтын жерлерде саны қалпына келе жатқан түр. Ресейдің Қызыл кітабына енгізілген (5-ші санат).
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы
өңдеуПалеарктика фаунасындағы туыстың төрт түрінің бірі.
Таралуы
өңдеуЕвразияның тундрасында ұялайды. Қазақстанда ұшып келу-кету кезінде кездеседі, оңтүстік облыстарда қыстауы мүмкін [2]. Негізгі келу-кету жолы – Қостанай облысының шығыс және оңтүстік аудандарындағы Торғай ойысының суқоймалары [3][4]. Есіл және Нұра су алаптарының көлдерінде сирек кездеседі [5]. Жеке, ертеректе біршама қозғалыста болған, миграциялық жол Ертіс аңғарымен өтеді [6]. Соңғы жылдары екі рет Алакөл көлдерінде [7], бір рет – 2007/2008 жылы қыстың басында Алматы маңындағы Сорбұлақ көлінен кездескен.
Мекендейтін жерлері
өңдеуСолтүстік мұзды мұхиттың теңіздеріне құйылатын өзендерінің аңғарлары мен атыраптары, оларға жақын жатқан өзендері мен көлдері бар батпақты тундра. Миграция кезінде Қазақстан территориясында үлкен сәл тұздылау саяз сулы көлдерде тоқтайды, бірақ өтетін құстарды республиканың кез – келген жерінен, әсіресе сулы территориялардан, кездестіруге болады.
Саны
өңдеуСібірдің тундрасында барлығы 20 мыңнан аса кіші аққу мекендейді, олардың ішінде Қазақстан арқылы 1 мыңдай құс ұшып өтеді. 1986 ж. көктемде Торғай өзенінің төменгі сағасында 120, күзде 105 ересек және 77 жас аққулар есепке алынған. Қазірде бұл жерде ұшып келу-кетуде ондаған құстарды кездестіруге болады [3][8].
Негізгі әсер ететін факторлар
өңдеуТундраны шаруашылық мақсатта қарқынды игеру, ұялау кезінде мазалау, миграция кезінде және қыстайтын жерлерінде қаскерлік жолмен аулау.
Биологиялық ерекшеліктері
өңдеу2-4 жаста жұп құрайды, көбеюге 4-6 жылда кіріседі. 2-5 жұмыртқа болатын ұяны суқоймаларының жағалауларындағы биіктеу жерлері мен қопаларға салады; ұя салуға материал ретінде мүк, қоңырбастың және басқа өсімдіктердің құрғақ сабақтары. 29-30 күн шайқайды. Балапандарының орташа саны 2,1-3,6. Су және құрлық өсімдіктерімен қоректенеді[9][10]. Қазақстанда жекеленген құстар мен аздаған топтары көктемде (сәуір) және күзде (қазан) сирек кездеседі.
Қолда өсіру
өңдеуХайуанаттар паркінде көбееді.
Қабылданған қорғау шаралары
өңдеуҚазақстанда ұшып келу-кету кезінде Наурызым мен Қорғалжын қорықтарында, Сарықопа мен Торғай қорықшаларында қорғалады.
Қажетті қорғау шаралары
өңдеуТорғай өзенінің төменгі сағасында қорық және Арал теңізінің шығыс жағалауы мен Қостанай облысындағы Құсмұрын көлінде қорықшалар ашу. Аңшылар арасында аққуларды қорғау үшін су құстарын далалық жағдайда анықтауға болатын анықтауыштар тарату арқылы үгіт-насихат жүргізу.
Зерттеу жөніндегі ұсыныстар
өңдеуҚорғалатын аймақтарды білу үшін Қазақстанда миграция және қыстау кезеңінде шоғырланатын жерлері мен санын анықтау.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8
- ↑ Красная Книга КСРО, 1984;
- ↑ a b Брагин, Брагина, 2002.
- ↑ наши данные, 2005;
- ↑ Кошкин, 2007;
- ↑ Березовиков, Самусев, 1998;
- ↑ Березовиков, 2002. Белялов, Карпов, личн. сообщ., 2007;
- ↑ Кривоновосов Г.А., личн. сообщ.;
- ↑ Минаев, 1987;
- ↑ Evans, 1979.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
|
Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |