Албандар

Албандар (өз атауы — шкиптар, Италияда — арбрештер) — Албанияның негізгі халқы. Югославия, Грекия, Италия, Түркия т.б. елдерде де тұрады. Жалпы саны — 3,3 млн. (1994).

Тілі

Балкан-кавказ расасының үлкен еуропеидтар нәсіліне жатады. Үндіеуропалық тілдер шоғырының бөлек тобын құрайтын албан тілінде сөйлейді. Гегиялық говор, тоскиялық диалекті де бар. Жазуы латын графикасына негізделген.

Діні

17-18 ғ. ислам дінін қабылдады. 20 ғасырдың басында христиандар мен мұсылмандар арасындағы қатынас дерлік тең болды (католиктердің 35% және православтық христиандардың шамамен 15% және мұсылмандардың 50%). Неғұрлым заманауи дереккөзге сәйкес, CIA World Factbook, әртүрлі діндерге сенушілер санының арақатынасы келесідей: мұсылмандар - 56,7%, католиктер - 10%, православтар - 6,8%. Дегенмен, Pew Research Center мәліметтері бойынша, 2009 жылғы жағдай бойынша Албаниядағы мұсылмандардың үлесі тіпті 79,9%-ды құраған. Сонымен бірге, Дүниежүзілік христиан энциклопедиясының дәл осы 2009 жылғы мәліметтері бойынша мұсылмандардың тек 38%, христиандар 36% құрайды. АҚШ Мемлекеттік департаментінің мәліметі бойынша, діни өмірге және шіркеулердегі қызметке белсене қатысатындардың рейтингі небәрі 25 пен 40% арасында ғана.

Тарихы

Албандардың ата-тектері — Балқан түбегінің ежелгі тұрғындары. Кейбір ғалымдардың айтуынша албандардың этникалық тобын иллирийлер, фракийлар құрайды. Албандар мәдениетіне, тіліне римдіктер билігі (б.з.б. 2-4 ғ.), славяндар (6-7 ғ.) отаршылдығы, Византия ықпалы көп із қалдырған. 11 ғ-да басталған тайпалардың араласуынан жергілікті топтар арасында қауымдастықтар құрылды. “Арбер” энтонимі Албанияның барлық тұрғындарына кеңінен тарай бастады. Осман империясы билеген кезеңде (15 ғ-дан 1912 ж. дейін) Албандар көбі Россияға, Италияға, Осман империясының облыстарына таралды. 1912 ж. Албания тәуелсіздік алды. 1939 — 44 ж. Италия, Германия басып алушыларына қарсы демокр. төңкерістің жеңуінен кейін ұлт болып бірікті.

Кәсібі

Негізгі кәсібі — егіншілік, мал шаруашылығы. Тау-кен, жеңіл өнеркәсіп, мұнай, ағаш өндіру дамыған. Күміс зерлі әшекейлер, жүннен тоқылған түрлі бұйымдар, әсіресе, түксіз кілемдер, ұсақ оюлармен безендірілген ағаш заттар албан шеберлерінің озық үлгісі.

Албан әйелінің костюмі

Мәдениеті

Албан халқының музыка өнері әр түрлі аймақтың (солтүстік, оңтүстік, орталық облыстардың) музыкалық стилімен ерекшеленеді. Көрші елдер мәдениетінің әсеріне қарамастан албан музыкасы өзіндік ерекшелігін сақтаған. Олардың халықтық музыкасында үш дауыстылық басым келеді. Ал лирикалық әндері әуенді, ырғақты болып келеді. Ән, би, эпостық жырлар мол сақталған.
Ұлттық музыкалық құралдары ішекті аспаптар - чифтели, ляхута: үрмелі аспаптар - гайда, зумара, фюэлы: ұрмалы аспап - даулэ.
Киім-кешектерін ұлттық үлгіде сәндеу әшекейлері, ағаштан, күмістен оюлап жасалатын бұйымдар ежелден сақталған әдістермен өңделеді. Ұлттық киімдері: ерлер - оңтүстігінде ұзын жеңді ақ жейде, пустанелла, таулы аймақтарда - тар шалбар, қысқа жейде, бешпент (тирга), бастарына киіз қалпақ киген. Әйелдері түрлі-түсті кестеленіп, күміспен зерленген алжапқыш, орамал тартқан. Аяқ киімдері өңделмеген теріден жасалған.
Дәстүрлі тағамдары - жүгері мен бидайдан жасалған нан өнімдері, малшыларында сүт, егіншілерінде көкөніс басым. Туыстық байланыстары ағылшындар үлгісінде.

Қазақстандағы албандар

Албандар Қазақстанға негізінен өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап, нарықтық қарым-қатынастарға байланысты көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы албандардың саны:

• 1970 жылы - 49 адам;
• 1979 жылы - 63 адам;
• 1989 жылы - 70 адам;
• 1999 жылы - 46 адам;
• 2009 жылы - 459 адам.