Америкалық парламенттік формат

Америкалық Парламенттік Формат (АПФ) – бұл парламенттік тұрпаттағы дәйектердің, тапқырлықтың және риторикалық қасиеттердің сайысы. Әрқайсысы екі ойыншыдан тұратын екі команда – Үкімет пен Оппозиция қаралуға ұсынылған қарарды талқылайды. Әр раундқа жаңа қарар таңдап алынады. Пікірсайыс барысын палата спикері басқарады. Ол сонымен бірге сайыстың төрешісі қызметін атқарады. Егер раундта бірнеше адам төрешілік етсе, онда олардың арасынан бір палата спикерін таңдап алынады.

Америкалық Парламенттік Формат

Америкалық парламенттік формат проблеманың ұсақ-түйек аспектілерін зерттеп факт жинаудан гөрі табанасты ойлап, мәселеге сыни көзқараспен қарауға, логикалық дәйектемеге және сараптамалық талдауға негізделген. Сондықтан кез келген жазылған дәлелдерді бүкіл пікірсайыс барысында пайдалануға тиым салынады. Бұл оқу құралы АПФ-тың негізгі кіріспесі ғана. Кейін жазылған материалдар соңғы инстанциядағы шындық болып табылмайды, ол әр жеке пікірсайысшы немесе ол пайдаланатын пікірсайыстырудың бірегей әдісі үшін қабылдап алынатын пікірсайыстың жалпы философиясы мен негізгі ережелерін көрсетеді.

Премьер – министрдің (ПМ) конструктивті сөзі

ПМ міндеті – конструктивті сөзінде қарар терминдеріне анықтама беру және пікірсайыстың барысын анықтайтын кейс (дәйектер мен дәлелдердің жиынтығы) ұсыну. ПМ пікірсайыстың бағытын және негізін айқындайды. ПМ өзінің кейсі мен Қарар арасындағы байланысты көрсетіп, Үкімет ұсынатын кейсті (бағытты) нақты бекіту керек және кейсті 3 тәуелсіз дәйек (аргумент) арқылы қолдауы тиіс.

Қарар

Кез-келген тұжырым Қарар бола алады. Мысалы, философиялық немесе саяси пайымдау, өлең жолы, адамның пікірі және т.б. Қарарлардың ерекшеліктеріне байланысты түрлі-түрлі кейстер ұсынылады («АҚШ Боснияға әскер енгізуі керек»). Білім беруді жақсарту («Аз білім – қауіпті») немесе сөз бостандығы («Сіздің көзқарасыңыз маған жат, бірақ Сіздің оны білдіру құқығыңыз үшін өмірімді қиюға әзірмін») сияқты жалпы тақырыпта болуы мүмкін.

Тікелей байланыс

Егер Сіз қарармен тікелей байланысты таңдайтын болсаңыз, онда сіз қарарда айтылған мағына бойынша ғана пікірсайыстыра аласыз. Ал түсініксіз болған немесе жалпылама мәселелерді ПМ түсіндіріп кетуі мүмкін. Бірақ қарардың ерекше жағдайлары мен жалпы принциптерін ұстану керек. Мысалы ұсынылған қарар мынандай болсын: «Парламенттің бейбіт мақсатта күш қолдануға құқығы бар». Бұл жағдайда Үкіметтің Қарарды қолдану аясы кеңдеу болады (нақтылау үшін «күшті» «әскери күш» деп алуы мүмкін). Көрсетілген өзгеше қарар бойынша пікір сайыстыруды да таңдай алады. Шындыққа жанаспайтын немесе нақтыланбаған кілтті (негізгі) сөздерге тиым салынады: көрсетілген мысалда Үкімет «күш қолдануды» «кедейшілікпен күрес» деп анықтай алмайды және қаланы қамтамасыз етуге үкіметтік шығындарды көбейтуді ұсына алмайды. Кей жағдайда қарар анықталмаған тараппен ұсынылуы мүмкін: «АҚШ үкіметі суицидті ресмилендіру қажет/қажет емес». Бұл жағдайда үкімет тобының өз позициясын таңдап алуға құқы бар. Таңдауды ПМК сөзіне дейін жарияламаса да болады.

Тығыз байланыс

Тығыз байланыс кезінде Үкімет тікелей Қарар бойынша пікір сайыстыруға міндетті емес. Қарар жобалайтын тақырып пен қақтығыс көрсетуші кейсті ұсынуға болады. Кейбір еркіндікке жол беріледі, бірақ өзгеше жағдай болмаса қарардың жалпы тақырыбын сақтау қажет. Мысалы: «Қарарда «сізді жеңе алмайтын істерге араласпасаңыз ешкім жеңе алмайды» делінген. Саддам Хусейн бұл сабақты қабылдамады. Бірақ бұл мәлімдемеде АҚШ-қа сабақ боларлықтай мәселелер бар еді. «Шөлдегі дауыл» операциясы барысында АҚШ-тың Ирак әскерін талқандап, басып алатындығы белгілі болатын. Жерүсті операциясы небәрі 3 күнге созылды, ал Ирактың бүкіл оңтүстік бөлігі АҚШ бақылауына өтті. Біз Үкімет ретінде қарардың жобасында АҚШ-тың осы артықшылығын пайдалана отырып, жеңіс іс жүзінді қамтамасыз етілген іске араласу керектігіне сенеміз. Сондықтан біздің бүгінгі кейсіміз АҚШ-тың «Шөлдегі дауыл» операциясын – Иракты алғанға дейін жалғастыру керектігінде болып тұр.

«Бүгінгі біздің қарастыратын қарарымыз: «Ойламай айтылған сөз жүздеген өмірді қиюы мүмкін». Үкіметтің ойынша, бұл қарар жауапкершіліксіз сөздің қауіптілігін ескертіп, осы сөздер әкелетін зардаптарды жоя алатындар соны істеуге міндетті екенімен келіседі. Үкімет бүгінгі пікірсайыста «жауапкершіліксіз сөздің» нақты түрін қарастырғысы келеді – бұл «жек көру сөзі». Біздің ойымызша, белгілі бір топтардың намысына тиетін, қорлау пікірлері болашақ жауапты реакция және қоғамдағы поляризацияны тудырумен «өркениет кемесінің» өліміне әкеледі. Сонымен, біз ұсынып отырған кейс университеттерде қайсыбір азшылыққа қатысты агрессивті сөздерге тиым салатын шаралар қолдану керектігін айтады.

Тығыз байланысты қолданғанда қарардың сөзбе сөз тұжырымдамасы бойынша пікірсайыстыру міндетті емес. Ол Үкіметтің қарар тезисін іске асыратын және оған қарама-қайшылық туғызбайтын ұсыныс үшін (саяси жоспар немесе философиялық принцип болуы мүмкін) трамплин ретінде қолданылуы қажет. Қарар мен кейс арасындағы байланыс нақты белгіленіп, қабылданғаннан кейін алғашқы қарар екінші планға өтеді. Байланыстың жоқтығы Егер кейс пен қарар арасында байланыс болмайтын болса, онда үкімет өзі қалаған кез келген кейсті ұсынуға ерікті. Қарар тақырыбын айқындайтын кейсті ұсыну үкімет жағының артықшылығы болса да, бұл міндетті болып табылмайды. Тек ұсынылған кейс пен қарардың арасында ашық қарама-қайшылық болған жағдайды қоспағанда өзектілік те міндетті шарт болып табылмайды. Осындай ұтымды, әрі тапқыр байланыс төрешіге ұнамауы мүмкін, бірақ бұл оның шығарар шешіміне әсер етпеуі тиіс. Егер сіз парадигманың осы түрімен таныс болсаңыз, байланысты іздеп әуреленбеңіз. Қарарды ең алдымен кіріспе мен кейс арасындағы байланыс құралы ретінде пайдалану қажет. Кейсті ұсынғаннан кейін раундта қарар мен байланыс мәселесі көтерілмейді. Шын мәнінде, «байланыс жоқтығын» пайдалану – үкіметтің артықшылығы. Бұл – Үкіметтің пікірсайықа ойлап таба алатын кез келген мәселесін ұсыну мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Тек 2 талап орындалуы қажет: кейс шынайы әрі қызықты болуы керек. Кейс түрлері және оларға қатысты шектеулер төменде қарастырылатын болады. Кейсті дайындау Әдетте қарар раунд басталғанға дейін 15 минут қалғанда жарияланады. Осылайша Үкіметтің кейсті жоспарлауға, оны қарармен байланыстыруға, логикаға, мотивке, құндылыққа негізделген салмақты дәйектер табуға және осы дәйектер арқылы төрешіні иландырарлық жүйелі сөзге айналдыруға 10-15 минут уақыты бар. Бірнеше ұсыныстар: 1.Әрқашан екі пікірсайысшы да қолдай алатын кейс құрастырыңыздар. Егер ПМ Үкіметтің айтқан сөзіне сене алмайтын болса, онда бұған төрешінің де сенбейтініне шүбә келтірмеңіз. Тағы бір мәселе, топ өзінің жеңілерін сезетін жағдай. Әзілді кейстерді немесе Үкімет Мүшесі талдауға қиналатын шиыршықталған әрі түсінуге қиын экономикалық кейсті кейінге қалдырған дұрыс. 2.Кейсті жақтау қиыншылықтары. Сөздің бұл бөлігі пікірсайыс мазмұнын анықтайтын болады. Барлық негізгі және даулы болған мәселе мен ұғымдарды барынша нақты етіп түсіндіріңіздер. Бұл осы мәселелерді ұтымды пайдалануға септеседі. 3.Үкіметтің негізгі дәйектерін көрсетіп, анықтап алыңыз, бірақ тым күрделендірмеңіз. Оларды сөзбе-сөз жазып алудың да қажеттілігі шамалы, себебі бұл ПМ-нің парақтан оқуға деген қызығушылығын арттыра түсуі мүмкін. Айқындалып алынған дәйектерге қатысты қысқа ескертулер жасау арқылы ПМ нәтижелі сөзіне қажетті еркіндік алады. 4.Сөзіңізді қалай қорытындылайтыныңызды алдын ала дайындық кезінде ойластырып алыңыз. Сөзіңіздің әсерлі бастамасы туралы ойлап алу да артық болмайды.

Кейс түрлері

Парламенттік пікірсайыста кейстің кейбір негізгі түрлері жиі қолданылады. Әрине, бұл тізім толық бола алмайды, себебі кейбір кейс түрлері төменде көрсетілген 3 топтың ішінде жоқ. Көп жағдайда кейстер бірнеше топтың элементтерін қамтиды. Мысалы, эвтаназияға рұқсат беру жөніндегі кейс әрі саяси, әрі философиялық дәйектерді біріктіреді. Талаптандыратын кейс Талаптандырушы кейс өмірдегі белгілі бір мәселені анықтап, оны шешу үшін жасалған іс-әрекет жоспарын ұсынады және оны қорғайтын топ Парламентте, Мәжілісте, Президент, БҰҰ-ның, ЕҚЫҰ-ның, Құдайдың және басқа да адамның (Үкімет тарапынан болуы шарт емес) бекітудің қажеттілігіне сендіреді. Талаптандыратын кейс түрлі көзқарастардың қақтығысын тудырады, яғни қазіргі жағдайды өзгертуді талап ететіні де маңызды. Жүзеге аспайтын немесе ұсақ өзгерісті қорғайтын кейспен жұмыс істеу қажет емес. Қақтығыс тудырмайтын кейс түрлері: -марихуананы иелену және пайдалану заңдастырылу қажет. -БҰҰ Жапонияға Қауіпсіздік Кеңесінде тұрақты орын беруі керек. -Жалпы табыс салығы жойылу қажет. -Республикалық партия өзінің ұлттық платформасындағы түсік тастауға қарсы әрекет туралы пунктті алып тастауы қажет.

Философиялық (құндылықты) кейс

Осы кейс бойынша Үкімет белгілі бір философиялық (құндылықты) позицияны ұсынып, оны қорғайды. Философиялық кейсте нақты іс-әрекеттен гөрі абстрактілі философиялық принциптерге көп көңіл бөлінеді. Философиялық кейс дискуссиямен тығыз байланысты. Онда Үкіметтің заттардың белгілі бір моральдық және философиялық жағдайына деген көзқарасы дұрыс екендігін дәлелдеу мүмкіндігі бар. Шынайы өмір жағдайы философиялық пайымдау үшін пайдаланылса да, негізгі фокус (мақсат) – философиялық құндылықтардың қақтығысы. -бостандық теңдіктен қымбат -өлім жазасы ақталмайды -тілектес диктатура – мемлекеттік құрылыстың ең жақсы формасы -10 адамның өмірін сақтап қалу мақсатында бір жазықсыз адамның Жанын қию – адамгершілікке жатады. Уақыт пен кеңістікте құрылатын (УК) кейс Уақыт пен Кеңістікте Құрылатын Кейсте спикер шынайы өмірдегі кім екеніне қарамастан өзге бір объект, адамдар тобы, адамның орнына қояды. Үкімет тобы Палата Спикерінің дәл сол уақыттағы емес, басқа уақыттағы кейпін жасауы мүмкін. Палата Спикері өтер пікірсайысты Үкімет атаған адам позициясының тарапынан, сол оқиға немесе құбылыс болған уақыт пен кеңістікке сәйкесінше ойлап, талқылауы қажет. Бірнеше УК түрлері: -Сіз – Құдайсыз. Өмірді әділетті етіңіз. -Сіз – Билл Клинтонсыз. 1996 ж. Сайлауға қатыспаңыз. -Сіз – 1945 ж. Гарри Труменсіз, Хиросимаға атом бомбасын тастамаңыз. -Сіз – Люк Скайуокерсіз. Күштің қара жағына өтіңіз. Пікірсайыс өткізілуі тиіс уақыт шегі анықталғаннан кейін уақыт пен кеңістікті бұзуға тиым салынады. Себебі бекітілген уақыт шегі – пікірсайысты әділ жүргізудің негізі. Бұл пікірсайысшылардың бекітілген уақыт шегінен асатын оқиғаларды бейнелей алмайтындығын, сол уақытта адамзатта болмаған білімді пайдалана алмайтындығын және пікірсайысшы бейнелейтін адамға тән емес көзқарастарды білдіре алмайтындығын айқындайды. Мысалы: ойында 1930 ж. Уақыт шегі белгіленген делік, егер пікірсайысшы Ұлыбритания Премьер-министрі Невилл Чемберлен («Гитлерді тыныштандырушы») ролінде болған болса, онда опозиция II дүниежүзілік соғыс немесе келісімге қол қойылғаннан кейінгі А.Гитлердің жауыздығын т.б. оқиғаларды ескерте алмайды.

Уақыттық-кеңістікті кейс өте көңілді болуы мүмкін, бірақ ұшқыр ойлылықты талап етеді. Кейде ойластырылмаған уақыттық-кеңістікті кейс пікірсайыстың көрсетілген мәселе мен пәндер бойынша емес, жекелеген адамның психологиясы мен мотивация мәселесі бойынша жүріп жатуына әкеледі.

Алдыңыздан шыға келетін тағы бір мәселе болуы мүмкін. Мысалы, төрешіні ойлау жүйесі қалыпты жағдайдан ауытқыған адамның орнына қойдыңыз делік: “Сіз Чарльз Менсонсыз. Х-нәрселерді жасауға тиіссіз”, пікірсайыстыру үшін тиімді кейс болмас, себебі Чарльз Менсон есінен ауысқан маньяк қылмыскер, сондықтан пікірсайыс барысында Х тарап ұсынған логикалық және саналы қадамдарды жасауы екіталай. Кейстің тиым салынатын кездері

Труизм

Егер кейске қарама-қарсы пікір айту үшін дәйек немесе жауап беру мүмкін болмаса, онда бұл жағдай өте қысылтаяң болып саналады. Бұл жағдайды труизм деп атайды және оны пайдалануға болмайды. Кейске қатысты шашыраңқы дәйектерден басқа айтуға болмайтын болған жағдай да труизм болып табылады. Труизмге мысал ретінде келесі бір тұжырымды келтіруге болады.

Дәйектер (Аргументтер)

Премьер-министрдің мазмұнды деген сөзінде кейсті негіздеуді қолдайтын кем дегенде 3-4 дәйектің болғаны дұрыс. Олардың аталуы қарапайым болуы керек. Бұл раунд барысында аталып кеткен дәйектерге сілтеме жасауды жеңілдетеді.

Дәйектерді қарапайым хабарлау аз болуы мүмкін. Сондықтан да Премьер-министр өз дәйектері қабылданбаған немесе қабылданған жағдайда пайда болатын салдардың нәтижелерін сипаттап бере алуы тиіс. Дәйектің әрқайсысы кейсті тікелей қолдап тұруы тиіс және дәйектер таратылып, жақсы түсіндірілуі керек. Дәйектер жалпыға ортақ құндылықтарға негізделуі керек. Нәтижесінде мұндай дәйектерді логикалық жағынан да, сезім тұрғысынан да қолдауға болады.

Негізгі түйіндер

Сөз басында ПМ дәйектерге олардың атауы бойынша шолу жасайды. Барлық дәйектердің негізгі түйіндері аталғаннан соң, оларға қайта шолу жасалады. Сезімге әсер етуді көздеген дәйектерді ең соңынан қарастырған дұрыс. Ал әсері жағынан екінші болатынындарын бірінші қатарға қою керек. Спикер сөзбасын жақсы бастауы тиіс. Дегенмен мықты деген уәждерін артынан айтып, Төрешіге маңызды санайтын ойларға салмақ түсіріп айта алады.

Қорытынды

Сөз соңында спикер сөзіне қайта оралып, барлық айтқандарын тағы бір рет шолып өтуі тиіс. Қарарға екінші қайтара сілтеме жасау сөз басы мен сөз соңын байланыстырады. Премьер-министр өз ұсыныстары мен пікірлерін қабылданған жағдайда қол жеткізуге болатын нәтижелерді немесе кейстің негізіне назар аудартуы керек. Бұл әдіс Үкімет мүшесіне сөз бастағанда септеседі. Ол осы Премьер-министрдің осы қорытындысына негізделе отырып сөзін бастайды.

Оппозиция жетекшісінің (лидерінің) сөзі

Оппозиция Лидері үкімет ұсынған сараптаманы қарастырып, оның кемшіліктерін айтуы керек. Осыған негізделе отырып оппозиция ұстанымын дамыта түсуі тиіс. Оппозиция Лидері Премьер-министр сөзін аяқтаған соң бірден шақырылады. Парламенттік пікірсайыста сөз арасында дайындалуға қосымша уақыт берілмейді.

Қақтығыс

Оппозиция Лидерінің міндеті – қақтығысты қамтамасыз ету, яғни Үкімет ұсынған ұстанымға қарама-қарсы көзқарастың бар екендігін және оның да қарастырылуын қамтамасыз ету. Оппозиция Лидері Үкіметтің барлық айтқандарын Премьер-министр берген ұғым мен анықтамалар негізінде қарастыруы міндетті емес. Оппозиция балама көзқарасты ұстанғанымен, ол Үкімет күткендей терістеуі де міндетті емес. Болжам мен анықтамалар – бірден сеніп қалмаңыздар Ең алдымен Үкімет кейсінің базисінен, яғни негізінен бастаңыздар. Үкімет кейсінің (ұстанымының) қандай болжамдарға сүйеніп отырғандығын анықтау керек. Бұл болжамдардың қателігі мен сенімсіздік тудыратын жақтары қандай? Аталған мәселелердің және болжамдардың көзқарасыңызға сәйкес болуы үшін не өзгертуге болар еді? (Оппозиция философиясы деп оның осы болжамдарға енгізбекші ойларын атауға болады). Үкіметтің түсініктерге берген анықтамаларын тағы бір рет қарап шығыңыздар. Мұнда үкіметтің өзі түсінетін анықтамалар ғана болуы да мүмкін. Сізді қанағаттандыратын анықтама қандай болуы керек? Оның салмағы неде болмақ? Есіңізде сақтаңыздар: Сіздің басты міндетіңіз Үкіметтің әрбір дәйегіне қарсылық жасап терістеу емес. Сіздің мақсатыңыз олардың кейс құрылымын әлсірету, яғни ортақ идеясының байланысын ыдырату. Терістеу жасау барысында бірінен соң бірін терістеуден гөрі жалпы кейстің осал тұстарын іздеп зерттеген әлдеқайда тиімді болмақ.

Оппозиция философиясы

Үкіметтің негізгі ойлары мен тұжырымдарын естігеннен кейін, Оппозиция өзінің философиясын анықтап жариялауы керек. Аты айтып тұрғандай Оппозиция философиясы деп даттау тобы жақтайтын және оны негіздеуге әрекет ететін негізгі һәм басты идеяны айтады. Үкіметке кейс негіздемесі қаншалықты маңызды болса, Философияның Оппозиция үшін маңыздылығы пара-пар нәрсе. Қолдайтын немесе негіздейтін идеяны ұсыну қарапайым терістеуге қарағанда оңай шаруа. Оның артықшылығы келесіде: біріншіден, бұл Оппозицияға Үкіметтің айтқанын сынап, құрғақ терістеуден гөрі өз тұжырымдарын негіздеуге мүмкіндік берсе, екіншіден, өз философиясын ұсына отырып Оппозиция Үкіметті де терістеуге әрекет етуге мәжбүр етпек. Яғни, Үкімет енді өз кейсін дәлелдеумен қатар Оппозицияның да философиясын сынай бастайды. Оппозиция философиясы екі міндет атқаруы тиіс: -Ол Үкіметтің идеясына қарама-қарсы келетін, анық және аяқталған тұжырым болуы тиіс. -Ол Оппозицияға өз дәйектерінің шеңберін құрастыруға жағдай жасауы керек. Оппозицияның терістеме жасауы міндетті екен деп, олар Үкіметтің «'Ақ» дегенін «қара» деуі шарт емес. Яғни, Оппозиция Үкіметке тура қарама-қарсы позиция ұстануы міндетті емес.

Контркейс

Мысалы, Үкімет мынандай бір тұжырым жасаған болсын: «Америка Құрама Штаттарында қару-жарақ сатуға тиым салу керек». Тура шаба жөнелетін және қарапайым ойлайтын Оппозиция келесідей жауап берер еді: «Жоқ, қару-жарақ сатуға тиым салуға болмайды». Ал тәжірибелі Оппозиция өз көзқарасын келесідей етіп жасар еді: «Әрине, біз қару-жарақтың қолда жүруі үлкен қауіп төндіретіндігін мойындаймыз, дегенмен Азаматттардың негізгі құқықтарын да ескеру керек. Сондықтан біз қару-жарақты иемденуді шектеу керек, ал оның сатылуына толықтай тиым салуға болмайды деп санаймыз». Тактиканың мұндай түрі «контркейс» деп аталады. Контркейс дегеніміз – Үкіметтің ұсынған болжамдарына байланысты жасаған ұсынысынан тиімді болмақ Оппозицияның іс-әрекеттерінің жоспары. Контркейс ретінде бойында Үкіметтің жасаған кемшіліктері жоқ кез-келген жоспар бола алады. Қойылатын жалғыз ғана талап бар. Ол – кейс пен контркейс біріне-бірі қарама-қарсы болуы шарт. Яғни, екі жоспарды бір уақытта орындау мүмкін болмауы керек немесе оларды бір уақытта орындау тиімсіз болуы тиіс.

Толықтырулар

Егер Оппозиция Премьер-министр аталған критерилерді (тавтология, арнайы білімді қажет ету, труизм) бұзатын кейс ұсынды деп санаса, онда Оппозиция Лидері сөзінің алғашқы минутында оларды атап көрсетіп дәлелдеп беруі тиіс. Егер Оппозиция осы жерде айтып кетпеген болса, онда Оппозиция раунд бойы үкімет ұсынған кейс бойынша пікірсайыстыруы тиіс болады. Ал егер кейс өзгертілген болса, онда ОЛ Үкіметтің кейсін толықтырып оған қосқан ұсыныстары арқылы пікірсайыстыруға болатындай жасауы қажет. Бірақ барлық өзгертулер алдыңғы кейстің ізімен жүргені дұрыс. Толықтыруларды енгізудің мақсаты пікірсайысты қамтамасыз ету. Себебі басқа жағдайда: «Бұл труизм»/ «Жоқ, бұл трузм емес» деп дауласқаннан ешкімге де пайда әкелмесе керек. Толықтырудың алғашқы қадамында қарастырылып отырған кесте Оппозиция үшін терістеуді күрделендіретін немесе мүмкін етпейтін жақтарын түсіндіру талап етіледі. (Барынша салмақты болып, құрғақ айқайдан аулақ болу керек). Осыдан кейін Оппозиция өз ұсыныстарының қажеттілігін түсіндіріп, екі міндетті атқаратындығын дәлелдеп беруі керек. Біріншіден, Үкімет ұсынған кейстің ізімен өзгертілгендігін, яғни Үкіметтің негізгі ойын дамытатын, ал екіншіден, Оппозицияға терістеуге мүмкіндік беретіндігін көрсетуі керек. Мысалы, Кейс: «Ата-аналар балаларын себепсіз жазаламауы керек» – труизм. Толықтырулардан кейін: «Ата-аналары балаларын сабамауы керек». «Үкімет полиция қызметінің қатаңдығын шектеуі керек» – труизм. Толықтырулардан кейін: «Полиция қызметін реттеуші Заң қаталдануы тиіс». «1994 жылы саяси тұтқындауға жол бергендіктен АҚШ Гвенея-Биссау үкіметіне қолданылатын санкция ретінде астыққа эмбарго енгізуі керек» – арнайы білім. Толықтырулардан кейін: «АҚШ адам құқықтарын сақтамайтын және оларды бұзу тіркелген елдерге экномикалық санкциялар қолдануы керек». Егер кейске Оппозиция Лидермен толықтырулар енгізілген болса, онда Үкімет Мүшесінің екі амалы бар. Біріншісі, кейстерінің тавтология немесе труизм еместігін дәлелдеу. Бұл үшін ол саналы адамның қақтығыста жасауға мүмкіндік беретін кем дегенде бір (мүмкіндігінше екі немесе үш) дәйек ұсынуы керек. Екіншіден, кейстің труизм екендігімен келісе отырып, толықтырулар енгізілген кейс бойынша пікірсайыстыру. Бұл жағдайда Үкімет мұндай кейсті ұсынғаны үшін жазалануы мүмін, дегенмен Оппозиция да жаңартылған кейспен пікірсайыстырып та жеңілуі мүмкін нәрселер. Дәйектердің шекарасын қалыптастырған кезінде Үкімет тобы дайындаған дәйектерінің негізгі бағытын, яғни дәйектердің кейсті тікелей қолдайтындығына көз жеткізуі керек. «Барлық Әлеуметтік сақтандыру жүйесі таратылуы қажет» деген тұжырымда осы жүйедегі барлық кемшіліктерді атап шығу аз болмақ. Бұл жағдайда Үкімет бар жүйені түзету мүмкін еместігін және оны түбегейлі өзгерту керек екендігін көрсетуі керек.

Арнайы білім

Арнайы білімнен қорғанудың Оппозиция қолдана алатын екі түрі бар. Біріншісі – білімдерінің жетпейтіндіктерінен пікірсайыстыра алмайтындығы туралы ойнай алмайтындығын хабарлау және осы бойынша пікірсайыстыру. Бұл жағдайда мүмкін болатын шара ретінде толықтырулар енгізуді қарастыруға болады. Екіншіден – Төреші мен Үкіметке Оппозиция тарапының ақпараттары жетпесе дағы пікірсайысты философиялық құндылықтардың негізінде жалғастыра беретіндігін жеткізу.

Байланыс

Егер Оппозицияның пікірі бойынша Үкімет Лидері қарарға байланыссыз кейс ұсынды деп санайтын болса, онда ОЛ сөзінің алғашқы минутында оны хабарлап айтып оны дәлелдеп беруі тиіс. Кейс әлсіз байланысқа негізделген деген қарапайым әрі әлсіз тұжырымыңыз ешкімді де сендіре алмаса керек. Төрешіге байланыстың үзілгендігін көрсетіп бермейінше ол оны өзі анықтап қарастыра алмайды. Ескерту жасағанна кейін Төреші байланыстың бар екендігіне келіссе, онда Оппозиция осы кейспен пікірсайыстыра беруге мәжбүр болады. Оппозиция байланыстың жоқтығын көрсетуге әрекет жасай бастағаннан кейін Үкіметтің екі міндеті болады. Ол байланыстың бар екендігін және оны ұсынған дәлелдердің есебінен көрсете білуі керек. Осы қателігі үшін көп жеңіліс таба бермесе де, Үкімет жазалануы мүмкін. Екіншіден, байланыстың жоқтығына сілтеме жасау кезінде байланысқа негізделген дәйектерді пайдаланбауға тырысыңыздар. Олар орынсыз деп бағаланып, Төреші тарапынан Оппозицияны жазалауға апаруы да мүмкін. Қайткенде де Оппозиция Үкімет ұсынған кейс бойынша ондағы критерийлердің бұзылғандығы анықталғанға дейін пікірсайыстыра беруі қажет. Оппозиция ұсынған кейс Үкіметтің кейсіне қарағанда парасатты екен деп, ПМ ұсынған кейсті түбегейлі өзгерте алмайды. Пікірсайыс анықтамалар мен өзектілігін анықатау дәрежесіне дейін түспеу керек. Бұл жағдайда екі топқа да шаралар қолданылады.

Дәйектеме (Аргументация)

Өзгертулер енгізілгеннен кейін егер қажет болса, Оппозиция бірнеше тәуелсіз дәйек ұсынуы керек. Оппозиця Лидері 8 минут бойы қызыл сөзді сапырып Үкіметтің адасып кеткендігін талдауы абырой әпермейді, және ұзын сонар әңгімені тыңдап отырған да оңай шаруа емес. Тағы бір мәселе: әр дәйекке бірінен соң біріне жауап беру. Оппозицияның тиімді стратегиясы ретінде Үкімет ұсынған құрылымға балама бола алатын құрылым жасау. Егер өз философияңыз бар болатын болса, онда тәуелсіз бірнеше түйінге негізделіңіздер және олар сіздің философияңызды қолдауы тиіс. Өз құрылымыңыз дайын болысымен Үкіметтің ұсынған тұжырымдарына жауап беруіңізге болады. Тиімді әдістің тағы біреуі «Көлденең қосымша» жасау. Яғни Үкіметтің ұсынған түйіндеріне (дәйек пен дәлелдеріне) Оппозиция философиясының дәйектерін қарастыру арқылы жауап беру. «Көлденең қосымшаны» пайдалануда ұйымдастыру мәселесі әсіресе маңызды болмақ. ОЛ өте мұқият болуы керек және өзінің тәуелсіз дәйектерін көрсете отырып, олардың қай жерде Үкіметтің позициясына жауап беретіндігін де анықтап кетуі керек. Алайда, аталмыш әдіспен таныс болмаған Үкімет пен Төреші ұсынылған дәйектерге тікелей жауап берілмеді деп қарастыруы мүмкін. Мұндайда Оппозиция Лидері 8 минут бойы қай жерде жауап беріп тұрғандығын көрсетумен болады. Бұдан оңай түрі Оппозиция философиясынан кейін тікелей терістеу жасауды қарастыруға болады.

Талдау

Үкімет тобы белгілі бір проблеманы шешуге арналған және дүниені жақсартуға септігін тигізетін кейс (бағдарлама) ұсынып тұрмыз деп ойлайды. Оппозиция тобының міндеті – енгізілетін саясаттың немесе бағдарламаның кемшілігін, болмаса зияндығын дәлелдеп көрсету. Үкіметтің ұсынған жоспарын орындаудан кім ұтады? Дегенмен, Оппозицияның міндеті аталған жоспарды орындаудан зардап шегетін тарапты анықтау болмақ. ПМ сөзбасында өз тұжырымдарын жариялап тұрған кезде, Оппозиция лидері мен мүшесі оларды талқылап бойындағы бар кем-кетік тұстарды анықтап үлгеруі абзал. Дәйектерге жауап беру барысында Оппозиция олардың аталуына, яғни екі мағыналы болмауына назар аударуы керек. Оған қоса оның логикасына (адамның сезіміне негізделбеген бе? Оны Оппозиция пайдасына қолдануға болмас па еді?) және маңыздылығына (Пошта маркасының 2 тиынға көтерілгендігі біреу-міреуді толғандырады ма?). Кейстің негізделуі қаншалықта мықты болды? Үкіметтің тағы қосып айтқысы келгендігі немесе кейсін пікірсайыс барысында қалай өзгерткісі келгендігі аса маңызды емес. Оппозиция бар назарын кейстің қалай негізделгендігіне аударуы керек.

Оппозиция тобының кейбір арнайы стратегиялары:

«Мекенсіз арал» қорғаны. Бұл әдісті Үкімет тобы труистік болмасадағы, бірақ соған жақын болған кезде қолдана бастайды. Мұндайда Оппозиция тобы мұңаймай-ақ қойсын. Олар Төрешіге Үкімет тобының негізгі міндеті пікірсайыстыруға ыңғайлы болатын кейсті ұсыну екендігін көрсетуі керек. Ал мұнда «қарсы» бір-ақ дәйек айтуға болатын тұжырым айтылған. Егер Оппозиция өз ұстанымының анық бекуін қамтамасыз етсе немесе оның тарқатып дамытқан болса, онда Оппозиция тобының жеңіске жетуі ықтимал. Естеріңізде болсын, Парламенттік сайыстың алғашқы талаптарының бірі көп дәйек ұсыну емес, топтардың пікірсайыстыру дәрежесі болмақ. Айтса да қорғанудың бұл әдісін өте сақ пайдаланған дұрыс. Егер Оппозиция Үкімет тобының аталған әдісті пайдаланғандығын айтса және Төрешінің Оппозиция тобын қолдайтын бірнеше салмақты дәйегі бар болатын болса, онда бұл әдістің пайдасы болмайды. Керісінше болуы да мүмкін.

«Үшінші мүмкіндік» қорғаны. Әдетте Үкімет тобы балама екі ұстанымды қамтамасыз ете отырып, Оппозицияға өзінен қалған тарапты қалдырады. Кейде үшінші, төртінші немесе бесінші тараптардың бар болуына қарамастан Оппозиция өзінің еркі бойынша немесе мәжбүрліктен ұсынған тарапты қабылдайды. Осы мүмкіндіктерді пайдалану арқылы Оппозиция жақсы қорғаныс ұйымдастыра алады, себебі Үкімет тобы Оппозицияға қалдырған тарапты қабылдайды деп сенеді және соған дайындалады.

«Алдын ала залалсыздандыру» қорғаны. Кейде Үкімет басында ашық және түсінікті болып көрінгенімен Үкімет мүшесінің сөзінде тавтологияға немесе труизмге жақын болатын конструкция (әдетте Үкімет Мүшесінің қосқан тың ақпараттарының әсерінен) ұсынуы мүмкін. Мұндайда Оппозиция мұны көрсетіп үлгермейді. Алайда егер ақылды, алғыр Оппозиция Лидері: «Бұл тұжырымдардың кейіннен келесідей болып түрленіп кетуінен сескенеміз» деп алдын ала назар аударған болса, онда бұл әдістің жүзеге аспайтындығына сенуге болар еді.

Үкімет мүшесінің конструктивті сөзі

Премьер-министрдің сөзі қаншалықты конструктивті болса, Үкімет Мүшесінің сөзі соншалықты сыни болады. Үкімет Мүшесі конструктивті сөзі жеңіс пен жеңілістің арасын ажыратушы белес болмақ. Үкімет Мүшесі екі мақсатты орындауы тиіс: Үкімет кейсінің артықшылығын қамтамасыз ету және Оппозиция тобының тарапынан мүмкін болатын терістеудің алдын алу. Егер бұл міндетті орындау Үкімет Мүшесінің қолынан келмеген болса, онда Оппозицияның 12 минут бойы Үкіметтің ұсынған жоспарынан түк қалдырмай тас талқанын шығару мүмкіндігі пайда болады. Егер Сіз Үкімет Мүшесінің Конструктивті сөзінде дәрменсіздік танытсаңыз, онда бүгін Сіздің жеңілгеніңіз. Басқа жағынан қарастырсақ, мүмкін емес болып көрінгенімен жақсы жасалған Үкімет Мүшесінің сөзі пікірсайысқа да нүкте қоюы мүмкін. Ал қалғаны айтылған нәрселерге эпилог ретінде қарастырылады.

Міндеттер мен стратегиялар

Раундтың қалған бөлігі Үкіметтің артықшылығымен өтуді қамтамасыз ету. Басқа сөзбен айтсақ, пікірсайысты Үкіметтің сипатындағы позицияларға қайта әкелу. Мысалы, Үкімет тобы өлім жазасын алып тастау туралы кейс ұсынған болсын және өз уәждерін дәлелдеу мақсатында моралдық және этикалық дәйектерге жүгінген делік. Оппозиция ауыр қылмыстардың жиілеп кеткендігін және оларға қатысты қатаң саяси шараның қажеттілігін айтуы мүмкін. Осыдан соң, Үкімет Мүшесі алғашқы пікірсайыстың өзегі ретінде моралдық және этикалық құндылықтардың болғандығын алға тартады. Оппозиция ұсынған саяси қажеттіліктің маңыздылығы көрсетілседағы Үкімет оның нақты осы кейске қатысы аз екендігін айтады. Осыдан соң Үкімет пікірсайысты өздері алғашында ұсынған бағыт бойынша дамыта түседі. (Егер Оппозиция өз міндетін жақсы орындайтын болса, онда Үкімет Мүшесі бұған қатысты өзінің көзқарысын білдіріп, терістеуге тырысары анық)

Оппозиция дәйектерін жою немесе тыс қалдыру

Мысалы, өлім жазасына байланысты қарастырылған кейсте Оппозиция Лидерінің сөзінде мынандай дәйек келтірілген болсын: «Қылмыскерлерді қамауда ұстау қымбат болғандықтан және оған азаматтарға салынған салық жұмсалатындықтан ақталмайды». Үкімет Мүшесі оған «Өлім жазасына кесу мәселесін қарастыру барысында және келіп түскен көптеген арыз-шағымдарды талдауға жұмсалатын шығын қамауда ұстаға жұмсалатын шығыннан әлдеқайда көп болмақ», – деп жауап бере алады. ҮМ Оппозицияның ұсынған дәйектерін қате деп көрсеткеннен соң, қамауда ұстау өлім жазасына кесуге қарағанда шығынды көп қажет еткен күннің өзінде де қылмыскер болсын, не жазықсыз адам болсын шығарылған шешімнің моралдық ауыртпалығын айтады. Себебі моралдық құндылықтарды қаржының жұмсалу шамасымен салыстыруға келмейді. Бұл стратегияның екі нәтижесі болады. Қарастырған кейсімізде Үкімет Мүшесі дәйектерді өз кейсінің артықшылығы мен кемшілігі турасында жіктесе, артынан өз тараптарының маңыздылығын да көрсетіп шығады. Дегенмен, Оппозиция дәйектерін залалсыздандыру оңай болмас. Егер Оппозицияның дәйектерін турасынан қате деп айту тым қатты болатын болса, онда оларды Үкіметтің ең мықты дәйегімен салыстыру қажет. Оппозиция «Өлім жазасы қорқытудың құралы ретінде ақталады. Ол қылмыскерлерге адамдардың өмірін нақақ қиғаны үшін сіздердің де өмірлеріңізді әділдік орнату үшін қиямыз демек», – деген тұжырым ұсынған делік. Үкімет Мүшесі: «Әрине, бұл өлім жазасының қызметіне деген идеалистік көзқарас болуы мүмкін, алайда өмірдің шындығында өмір жазасының қызметі – кек қайтару болмақ». Бұған қоса Үкімет Мүшесі кейде жазықсыз адамдардың қате өлім жазасына кесіліп жатқандығын келтіруіне болады.

Үкімет мүшесінің сөз құрылымы

Барлығы да дұрыс болса

Барлығы да белгіленген жоспардан еш ауытқусыз жүріп жатқан болсын. ПМ кейсті анық белгілеп берді. Оппозиция оны қабылдап, Үкімет Мүшесінен келесі әркекеттерді күтуде:

Артқа шолу жасап (Үкіметке бұрып) – раунд кестесін жасайды. Пікірсайыстың айырмашылықтарға негізделгендігінен Төрешіге де, Оппозицияға да осы айырмашылықтарды ажыратып көрсету керек. Сөзіңіздің барынша қысқа және мазмұнды болуына назар аударыңыз. Раундқа шолу жасау барысында ұсақ нәрселерге көп тоқталмаған дұрыс. Сіздің мақсатыңыз – сөзіңізден кейін дами түсетін сайыстың бейнесін қалыптастыру.

Келесі стратегиялардың бірін пайдалана отырып өз дәйектеріңізді қалпына келтіріп қарсыластарыңыздың негізгі түйіндеріне терістеу жасау.

Сілтеме: ПМ пайдаланған құрылымды пайдалана отырып, ол қолданған атауларды қолдануға тырысыңыз. Оппозицяияның негізгі тұжырымдарын осы құрылымды пайдалана отырып терістеңіздер.

Қалпына келтіру және терістеу: Алдымен Үкімет ұсынған кейстен бастаңыздар және Оппозиция Лидері жасаған сындарды түзетіңіз. Артынша Оппозицияның ой-түйіндерін анықтап терістей бастаңыз.

Терістеу және қалпына келтіру: алдымен Оппозиция кейсіндегі сұрақтар мен дәйектерге тоқталып оларды талдау жасаңыз. Осыдан соң Үкімет кейсінің қаншалықты мықты екендігін көрсетуіңізге болады.

Әрқашан Оппозиция тобы қарастырмай кеткен немесе толыққанды жауап бере алмаған Үкіметтің дәйектеріне сүйену керек. Ал егер өзіңіз Оппозияның дәйектерін назарыңыздан тыс қалдырып кеткен болсаңыз, онда бұл Оппозицияның негізгі қарастырар тақырыбына айналмақ.

Жаңа дәйектерді енгізу. Жаңа дәйектердің маңыздылығын арнайы атап кету керек. ПМ өзінің алғашқы сөзін дайындап жатқан кезде мазмұнды және салмақты дәйектердің бір-екеуін Үкімет Мүшесінің сөзіне де қалдыру керек. Егер Үкімет Мүшесі жаңа дәйектерді ұсынбаған болса, онда оның қызметін ПМ сөзін қайтадан қайталап шығу деп қарастыруға болар еді. Жаңа дәйектерді ұсынудың тағы бір артықшылығы немесе көмегі бар. Ол – Оппозицияның уақытын сіздің ұстанымдарыңызды талқылауға мәжбүр ету.

Барлығы ойдағыдай болмаған жағдайда

Әдетте керемет сайыскерлердің де қателіктерге ұрынып жататындығы болып жататын жайттар. Барлығы сол бір әттеген-айға барып тіреледі. «Шіркін, қайтадан сол бір жерін жақсылап түсіндіріп бере алсам ғой...» Егер Оппозиция Лидері сөзіңізге басқа бір рең беріп, сайысты хаосқа апарған болса, онда Үкімет Мүшесі пікірсайысты бастапқы сарынға қайта түсіруі тиіс. Ол үшін Үкімет Мүшесі келесі шараларды жасауы қажет:

ПМ-нің көздеген мақсаттарын түсіндіріп беру.

Айтқандарыңыздың барлығы дерлік көрермен мен төрешілерге түсінікті болуына мұқият болыңыз. Егер Үкімет Мүшесі Премьер-министрдің сөзіндегі белгілі бір ой түйінге тоқталуды жөн деп санаса, онда өз сөзі мен Премьер-министрдің сөзі арасындағы арақатынасты анықтап беруі қажет. Себебі басқа жағдайда Оппозиция сөзіңізді қате түсінуінің, ал басқа адамдардың ештеңе түсінбеуінің қаупі туындайды.
Премьер-министрдің сөзіне қарама-қайшылықтарды болдырмауға тырысу керек. Егер араларыңызда қайшылық пайда болған болса, онда Оппозиция Мүшесінің бұған міндетті түрде тоқталып өтетіндігін естен шығармаңыз. Олар сіздерді ұйымдаспаған, жалған пікірлерді ұстанушы адамадар ретінде сипаттайды.
Төрешіге өз кейсіңіздің артықшылықтарын тағы бір рет қайталап көрсетіңіздер және оның сізді қолдауға міндетті екендігін көрсетіп беру керек. Төреші мұны Премьер-министрдің сөзінен-ақ түсінбеген жағдайда Үкімет тобы үлкен қиындықтармен кездеседі. Ал егер оны Үкімет Мүшесінің сөзінен де түсінбесе, онда сіздің бұл сайыста жеңілгеніңіз.

Үкімет тобының құрылымын негіздеу.

Сөзіңізді қайта ұйымдастыру ешқашан кеш болмайды. Көптеген кейстер Үкімет Мүшесінің сөзінде қайта жанданып, үкімет тобының позициясын дамыта түскен жағдайлар да кездеседі.
Айтқан дәйектеріңіз түсініксіз, яки анық болмаған жағдайда Үкімет Мүшесі дәйектерге сілтеме жасауы қажет. Әсіресе, өзіңізбен Премьер-министрдің бір тарап екендеріңізді көрсету аса маңызды.

Сұрақтар қоюға көшу.

Үкімет Мүшесінің міндеті – Оппозиция Лидерінің сөзіне мүмкіндігінше көп әрі мазмұнды жауап беру. Қатты қиналған жағдайда дайындаған кейстеріңізді қайта қарастырып, оның құрылымын өзгерту оңай шаруа емес. Сонымен бірге Үкімет Мүшесінің сөзінен кейін Оппозицияның сізге жауап беруі үшін 12 минутының болатындығын да жадыңызда сақтаңыздар.

Жаңа дәйектерді енгізуді ешқашан ұмытпаңыздар!

Сақтануды қажет ететін екі тактикалық әдіс.

Келесі екі әдіс (технология) әділ және опасыз болғандықтан оларды пайдаланбаған дұрыс және сақтанып жүріңіздер.

№1 тактика. Үкіметтің дәйектері сараптама бөлімінде аман-есен пайда болуын қамтамасыз ету үшін оларды «тас қалдыру».

Премьер-министр сөзінің соңында салмақты уәж айтқан болсын, ал Оппозиция Лидері белгілі-бір себептерге байланысты оны байқамай қалды. Осы жағдайда Үкімет Мүшесі сөзінде ПМ айтып кеткен дәйектерді қайталап, оның қараусыз қалғандығын айтып кетуі міндет. Бұл қателігі үшін Оппозиция тобы жазаланатын болса да, ол Оппозиция Мүшесінің сөзінде жауап беруге мүмкіндік алады. Ал егер Үкімет Мүшесі мұны айтпай кетсе, онда Оппозиция тобының жауап беруге әділ мүмкіндігі болмайды. Бұл әдісті әбден әділетсіз ететін тағы бір жері бар. Ол – егер бұл дәйек Премьер-министрдің сөзінде болар-болмас етіп айтылған жағдай.

Сайыс басында айтылып артынан әдейі ұмыт қалдырылып, сараптама бөлімде қайта қарастыруға арнайы тиым салынбаған. Дегенмен, бұл әдіс ар тұрғысынан әділетсіз деп қарастырылғандықтан көптеген төрешілер мұны дұрыс көрмейді.

№2 тактика. Үкімет кейсінің анықтамасын өзгертуі.

Премьер-министр ұсынған кейс Оппозиция Лидерінің тарапынан үлкен сынға ұшыраған болсын және Үкімет Мүшесі қатты сасқалақтады. Бұл жағдайдан аман шығу үшін Үкімет Мүшесі Премьер-министрдің айтқанын қайталай отырып, Оппозиция тобының біраз сынын пайдасыз ететін көзге көрінер-көрінбес өзгертулер енгізеді. Бұл әдіс әділетсіз және заңсыз деп саналады, себебі Үкіметтің келтірген кейсіне байланысты Оппозиция Лидері өз көзқарасын айтып қойған болатын. Кейсті қайтадан енгізу әдісі арқылы Үкімет Оппозиция тобын қайта бастауға мәжбүрлейді.

Оппозиция мүшесінің сөзі

Раундың соңғы конструктивті спикері ретінде оппозиция мүшесі екі жақтың мақсаты мен негізгі философияларын қамтитын раундтың уникальды көрінісін дамыта алады. Үкімет кейсін сараптап, негізгі мәселелерін анықтау үшін оппозиция мүшесінде 23 минуты бар.

Стратегия

Нағыз зұлымдық дегеніміз не? Үкімет айтқан қайғылы оқиғалардың орнына қалыптасқан жағдайдағы мәселелердің өзектілігін сараптаңыз. Мысалы Үкіметтің айтуынша АҚШ-та денсаулық сақтау ісі әлеуметтенуі тиіс. Үкіметтің сөзі адам денсаулығына АҚШ-та дұрыс қамқорлық көрсетпегеннің зардаптарын суреттейді: халық көшелерде аяқ астында өліп жатады, т. б. Ол өзінің Оппозиция Лидерінің конструктивті сөзінде бұл пікірлердің абсурдтылығын айқын көрсетсе де, оппозиция мүшесінде Үкімет ұсынған кейс пен проблемасын жан-жақты терістеуіне аз да болса уақыт бар. ОМ-нің көрсетуінше, кейбір адамдар шынымен қайтыс болады, бірақ олардың көп бөлігі MedicAid-тың, әлеуметтік қауіпсіздік қызметінің, жергілікті әлеуметтік бағдарламалардың қабілетсіздігінің, жұмыспен қамсыздандыру қызметінің т. б. бақылаушы органдардың қолында. ОМ осы арқылы проблеманың бар екенін көрсете отырып, Үкіметтің қателігінен гөрі аталған тоқыраудың бақылау қызметінің қателігі екендігін айтады.

Кім зардап шегеді? Үкіметтің ұсыныстарынан кім зардап шегетінін анықтау. Ондай жағдайда ОМ канадалық мысалдарды, яғни жүректері ауруға шалдыққан адамдардың медициналық көмекті алу үшін ұзақ айлар бойы күткендерін пайдаланады. Сондай-ақ, ОМ әлеуметтену жағдайында денсаулық сақтау қызметінің сапасы төмендегеніне: қымбат болса да өмірлік мәні зор дәрігерлік көмекті (трансплантация) қажет ететіндерге дәрігерлердің өз ісіне немқұрайлылығына, жаңа технологиялардың аз болуының кесірінен болатын зардаптарға қапаланады. Мақсатқа қалай жетуге болады? Үкімет кейсінде болатын ең тиімді балама – ол балаларға теріс әсерлердің болмауы. Осындай жағдайда оппозиция ең ұтымды нұсқаларды ұсынады, олардың әрқайсысы әлеуметтенген медицинадан әлдеқайда жақсы болады. Бұл варианттар жұмыссыздықтан сақтандыру уақытын ұзарту мен жалғыз басты аналар мен кішкентай балаларға арналған денсаулық сақтау бағдарламаларын дамытуды қамтуы мүмкін.

Оппозиция мүшесінің міндеттері

1. Ара салмақты қамтамасыз ету. Сіздің мақсатыңыз – екі кейс арасындағы айқын арасалмақты көрсету арқылы раундты ұсыну. Әлеуметтенген медицина мысалы бойынша ОМ қазіргі денсаулық сақтау мәселелері әлеуметтену жүргізгеннен кейінгі мәселелердің алдында болмашы ғана. Төрешінің Үкімет кейсін түсінгеніне көз жеткізу ОМ кейстің зияндылығын көрсетер алдында ол кейсті мақұлдау нені білдіретінін нақтылау керек. Төреші кейсті ПМ-дің ұсыну сөзінде жазып алған болар, бірақ әлеуметтенген денсаулық жүйесінің шын мәнінде не екенін түсінбеген шығар. Әрине, Үкімет әлеуметтенген медицинаны әрбір адамға медициналық қызмет көрсетудің жалғыз құралы деп сипаттаса, оппозицияның мақсаты - әлеуметтену денсаулық сақтауға үкіметтік бақылауға, медициналық мамандықтағы адамдарға стимулдың (ынтаның) жойылуына, үкіметтік бюрократизмнің шектен тыс өсуіне, яғни қаржының бекер жұмсалуына әкеліп соғатынын ашық түсіндіріп беру. ОЛ-нен алынған контрмақсатты көрсетіп, оны Үкіметтің мақсатымен салыстыру ОМ Үкімет жоспарының зардаптарын түсіндіргеннен кейін, жаңа белгілі бір топтарға бағытталған жоспарлардың төмен құнды, төмен тәуекелділікте бола тұрып, өте нәтижелі болатынын көрсетеді (контр-кейстің құрылымы туралы толық мәліметті ОЛК-нен қара).

2. Оппозиция философиясын айқындау. Егер ОЛ философияны ұсынса, өз сөзіңізді ОЛ пайымдауларынан өрбітіңіз. ОМ-де дайындалуға және сөйлеуге көбірек уақыт болғандықтан, оны (уақытты) оппозиция идеалдарына арнау керек. Естеріңізде болсын, ОМ – ерекше тұлға, ол басқа ойыншыларға қарағанда пікірсайысқа мүлде басқа жақтан келе алады. Егер ПМ ОЛ мен ҮМ атысты окопта отырып жүргізсе, ОМ майдан алаңы үстінде дүрбімен шалқып жүреді. ОЛ ұсынған базалық құрылым сақталса да, ОМ шулы пікірсайыста байқалмай қалған пунктерге жауап бере алады. Егер ОЛ философияны айтуды ұмытып кетсе (бірақ философия оппозицияда бүкіл уақыт бойы болды) – оны өз сөзіңіздің басыңызда келтіріп, оның Үкімет кейсіне не себепті қайшы екендігін атап өтіңіз. ОЛ-де философия болмаса, оны құрындар!

3. ҮМ сөзін сараптау. Кейсті ауыстыру: ПМК-нің ұсынған бастапқы кейсіне ҮМ-нің енгізген өзгерістерін іздеп отыру. Әрбір болмашы ғана ауыстыруларға назар аударып, пікірсайысты бастапқы кейске әкеліп отырыңыз (кейсті аустыру туралы толығырақ мәліметті ҮМК-нен қараңыз). Есіңізде болсын, Үкімет кейсіндегі кішкентай ғана ауыстырулардың арты үлкен зардаптарға әкелуі мүмкін. ҮМ-н бір сәт те демалдырмаңыз. Сіз де кейстің тұжырымдарына қараңыз және ҮМ мен ПМ-дің сөздерін салыстырыңыз. Қарама-қайшылықтар: ҮМ-і мен ПМ-дің арасындағы кез-келген қарама- қайшылықтарды іздеңіз. Үкіметке деген сенімнің аз екендігін ерекше атап өтіңіз. Мысалы сексуалды шектеулерді қорғайтын кейсте ПМ былай деп айтты: “Өзін- өзі ұстамды ету – жыныстық жолмен берілетін ауруларға тосқауыл қоя алатын жалғыз ғана шара.” Одан соң ҮМ өз сөзінде: “ Өзін-өзі ұстау біз іске асыратын нақты шара емес екенін ескеріп, абай болу мен сексуалды жауапкершілікті еңгізуіміз керек” – дейді. ОМ осыны іліп алып, оларға былай деп сұрақ қояды: “Сонымен олардың нақты ұстанатын көзқарастары қандай? Алғашқысы өзін-өзі ұстау (ұстанушылық ) – “жалғыз нақты шара” десе, келесісі бұл ойға қарсы келіп, ұстанушылыққа сенім жоқ деп айтады”. Одан соң ОМ Үкіметтің өзі не қорғап жатқанын білмей тұрса, оған қандай сенім болуы мүмкін екенін ерекше атап өте алады. Ұмытылып кеткен аргументтер (дәйектер): Төрешіге ҮМ жауап бермеген (не сізге қалдырған) пункттер шешім қабылдауға тірек болатынын көрсетіңіз. Есіңізде болсын, Үкімет де факто ПМК уақытында тікелей жауапқа ие болмаған тұстарды (моменттерді) сізге қалдырғанын ұмытпаңыз. Дегенмен, оппозицияның жауапсыз тастап кеткен дәйектері мен дәлелдері жеңісіне кепілдік бере алмайды (бұл Үкіметке де қатысты). Пікірсайыстың ең маңызды тұстарын қорытынды кезінде тек төреші ғана анықтай алады. Ең тиімді (және ең сирек) пункттер – ол ҮМ сізге тастап кеткен пункттер. Мысалы, ҮМ былай деп айтты: “Әлеуметтену кезіндегі денсаулық сақтау ісінің сапасының жаппай төмендеуіне қатысты маңызды мәселелердің болуына қарамастан, біздің ойымызша бұл жоспар қазіргі денсаулық сақтау назарынан тыс қалғандарға көмектесу керек”. ОМ енді былай деп айтады: “ ҮМ “денсаулық сақтау ісінің сапасының жаппай төмендеуіне қатысты бірнеше маңызды мәселелер бар” екендігін мойындайды және де бұл олардың жоспарының нәтижесінде де болады. Егер бұл шынымен солай болса, олар істі мойындайды, онда бар жүйені құртып оны одан да нашар жүйеге ауыстырудың не қажеті бар, өйткені біз бүгінгі проблемалаларды еркін және арзанырақ шеше аламыз? Төреші, менің ойымша, біз бұл сұраққа жауап бере аламыз”.

4. Оппозиция Лидерінің бастапқы пункттеріне оралу, жаңа дәйектер еңгізу. ОЛ ұсынған дәйектерді қайталап, ҮМ-нің оған берген жауаптарының логикалық қателерге негізделетінін көрсету. Жаңа мысалдар өте маңызды, себебі ескі өлеңді ешкім де естігісі келмейді. Жаңашыл да оригиналды мысалдар жақсырақ болар еді. Маккартизмге сілтеме, Петлермен байланысты бір мысал, не күнделікті метафораларды (бірақ кейде шаблонды мысал жоққа қарағанда жақсы) көп қолдана бермеген дұрыс болар. Әдетте, ең ұтымды мысалдар – өзіңіз ойлап тапқан шынайы гипотетикалық ситуациялар болуы мүмкін жағдайлардың ауызша моделдері т. с. с. Әлеуметтенген медицина ауқымында ҮМ ресурстар дефицитын көрсету үшін мынадай мысалды пайдалана алады: өз сәбиіне жедел түрде трансплантант қажет ететін ана оны 1 ай өз уақытын жіберіп күтуге міндетті емес. Осы арқылы ҮМ төрешіге ауру адамның тарапынан әлеуметтенген медицинаның қалай болатынын, яғни, бар жүйеге еш қатыссыз адамдар қандай зардаптарға ұшырайтынын ашып көрсетеді. ОМК – оппозицияның пікірсайысқа өзгеріс енгізуінің соңғы мүмкіндігі. Осыншама уақытқа ие бола отырып және ОЛ-нің адал көмекшісі болғандықтан, ОМ-де айтатын сөз көп болуы керек. Оң мен теріс жақтары бар тактикалар (“ОМ-н талқандау”) төменде ашылады.

5. Құлдыратушы труизмдерді тоқтату. Тәжірибенің нәтижесінде коллапсталған труизмдерді еңгіздіруді алдын алу жеңілдеу болады, бірақ нені іздеу керек және неге үңілу керектігін түсінуге көмектесетін арнайы кілттер бар. “Х проблемасы жаман”. Бұл пайымдау көп рет және мынадай формада қолданылады: үйсіздік жаман, нашақорлық жаман, дискриминация жаман, т. с. с. Көптеген жағдайда Үкімет командасы проблема мен проблеманы шешу арасындағы шекті жойып жіберуге тырысады. Ол кезде сараптама сөзінде ПМ былай дейді: Х проблемасы бұл жаман, Х проблемасы жаман болғандықтан, Үкіметке дауыс беріңіздер, себебі біз бұл мәселемен бір нәрсе істегіміз келеді, ал оппозиция жоқ.” Осындай логикадан шығудың ең жақсы жолы – Үкімет ұсынған жоспардан гөрі жақсы Х проблеманы шын мәнінде шешетін контрплан ұсыну (қараңыз “ОЛК контркейс”). Дегенмен бұл әрекет те толық нәтиже бере алмайды алмайды; себебі Үкімет ребатлда өзінің соңғы сөзін сөйлейді. Осылайша ОМ-не осындай аргументтің алдын алу, оны төрешіге түсіндіру, Үкімет міндеттерін қайта қарап, коллапсталған стратегияның әділ еместігін көрсету міндеті жүктеледі. Осының нәтижесінде оппозиция Үкіметтен найзағайды ұрлап алып, жаңбырдың астында қалуға қорықпайды. Идеалистік тұрғы. Коллапсталған труизмге бұл тұрғыны анықтау қиынырақ. Оның кілті пікір- сайысқа ұсынылған кейстің түрінде жатыр: идеалистік және пассивті, “ Сіз – сенатор Игрек. Сізге Бюджеттің балансталған өзгеруінен өту үшін заң жобасын ұсыну керек”. “ Сіз – колледж студентісіз. Сіз студенттердің азаматтық құқықтары атынан петицияны беруіңіз керек”. “ Сіз Америка үшін Білім беруді қарастыруыңыз керек”. Назар аударатын болсаңыз, бұл кейстердің ешқайсысы нақтылы іс-әрекетке шақырмайды және де Үкімет ребатл кезінде мұны пайдаға асырады: “ Біз тек қана Сіздің заң жобасын ұсыну арқылы өзіңіздің позицияңызға тұруыңызды қорғаймыз”. “ Петицияны ұсына отырып Сіз бұл мәселе туралы толғанатыныңызды көрсетесіз. Сізге азаматтық мойынсұнбау акцияларында қатыспаңыз деп ешкім айтпайды”. “ Америка үшін Білім беру ісін қарастыру біздің кейсіміздің мәнін құрайды. Бұған өзіңіздің өміріңіздің 2 жылын арнағыңыз келмесе, өзіңіз білесіз, бірақ таңдау жасауға міндеттісіз”. Коллапс труизмнің бұл түрімен күресудің ең тиімді тәсілі – ОЛК-де оның алдын алу (қараңыз “Қорғаныс, “Алдын алу соққысы””), Үкіметтің шынайы кейс ұсына алмауы, нақтылықтың жоқтығына өз ренішіңізді білдіру ( Конгресс Бюджеттің балансталған өзгерісін қабылдау керек; студенттер өз азаматтық құқықтары үшін шеруге шығу керек; Сіз өзіңіздің 2 жылыңызды “ Америкадағы Білім беру ісі” бағдарламасына арнауыңыз керек). Сонымен қатар ОМ кейсті коллапсқа әкелетін айқын емес формулировкаларды, нақтылы емес пайымдауларды қарастырып, бұларды пайдалану әділетсіз екендігін түсіндіріп, Үкіметтің атқаратын міндеттерін талқылап ашу керек. Басқа сөзбен айтқанда, ОМ коллапсты ПМ оны қолдануға қорқатындай етіп көрсетуі тиіс.

Оппозиция Мүшесін талқандау ( құлату)

ОМ-нің кейбір жағдайда қолданатын тактикасы- ОМК кезінде өте көп жаңа дәйектерді “ үю”. ОМ-нің үміті бойынша ребатл жасауға ( Үкімет кейсін талқылаумен ОМ-нің жаңа дәйектеріне жауап беру үшін) 5 минуты бар ПМ жаңа 8-10 дәйекке қысқа уақытта жауап беру жүгімен талқандалып бітеді. “ОМ-н құлату” тиімді болумен бірге қауіпті де болуы мүмкін. Раунд кезінде ОМ-нің ойына келген сараптаманың жаңа бірнеше пунктерін еңгізу жақсы да болар, бірақ оппозиция үшін оларды ОМК-де енгізу мен Үкіметке жауап беруге аз уақыт қалдыру мақсаты ұнамсыз (неэтичный) көрінер еді. Бұл айлалы тактикадан этикаға байланысты ғана емес, көптеген төрешілердің жоспарланған “құлатудың” қауіпін сезіп, ОЛК-де ұсынылған дәйектерге сенуден гөрі ОМК-де енген дәйектерге аз сенгендігі үшін мүмкіндігінше қашу керек. Одан басқа, “құлатуға” тап болған ПМ ұтылыс тапқан болып көрінуі және төреші тарапынан “кінәсіздік презумциясынан” ұтылып қалуы мүмкін. “ОМ-н құлатуға” қатысты тағы бір практикалық мәселе. Көптеген жағдайда 8-10 “тәуелсіз” дәйек (немесе кілтті моменттер) іс жүзінде 1-2 идеяның семантикалық түрлендірулері болып табылады. Алғыр ПМ бұл фактті байқап, ұсынылған пункттерді 2-3 базалық тақырыпшылар аясына жинақтап, өзінің ребатлында оларды «көптеп» терістеуге мүмкіндік алады. Бұл жақсы жағынан көрсетіп қана қоймай (оппозиция мұны мүмкіндігінше болдырмауы керек), ОМ-нің төрешіні алдап жатқандай әсер қалдырады.

Ребатлдар

Пікірсайыстың соңғы 9 минуты әр тарапқа өз кейстерін нығайтуға мүмкіндік береді. Көптеген раундтар осы шешуші минуттарда жеңіп те жеңіліп те көрді – мықты ребатл тіпті құрдымға кеткен жағдайда да құтқарушы бола алады Мақсаттар ОЛ-нің мақсаты – Үкімет кейсін нақты жинақтап, оның негізгі кемшілігін көрсетіп беру, оппозиция кейсін нығайтып, ОЛК-де және ОМК-гі мәселелерді біріктіру. ОЛ-нің ребатлы ПМ-дің ребатлында Үкімет кейсін қалпына келтіруге тосқауыл қоятындай мықты болу керек. Оппозиция үшін Үкіметпен тең не сәл алда болу аздық етеді; ПМ-де оппозицияны жабу мүмкіндігі болады, өйткені пікірсайыстың түйінді сөзі алда. ПМ-дің мақсаты – ОМ ұсынған маңызды пункттерді талқандау үшін раундты ПМК-де көрсетілген іргелі құндылықтарға қайтару және де ОЛ-нің ребатлында ұсынылғандай қарсыластардың қорытынды позициясына тосқауыл қою. Көп жағдайда ребатлдағы ПМ міндеті – пікірсайыстағы ең қиын міндет, бірақ мұның өзінде ПМ-де қарсыластың талқанын шығаратын мықты сөзін дайындауы үшін 12 минуты бар. Сонымен қатар пікірсайыстың соңғы сөзі ПМ-дің еншісінде.

Жаңа аргументтер

Ребатлда жаңа дәйектерді енгізуге тиым салынады, алайда жаңа мысалдар тек тиімді болады. Шын мәнінде, егер сараптау аймағы конструктивті сөздерде ұсынылмаса, ол сараптау сөзінде ұсыныла алмайды. Дегенмен, алдында ұсынылған сараптау аймағын кеңейту заңды болып есептеледі. Одан басқа, спикерлер қарсыластардың жауапсыз қалған пункттеріне ребатл кезінде негізінен жауап бере алмайды (бұл қағидадан бір-ақ ауытқушылық төменде). Яғни, ПМ мен ОЛ ескі дәйектерді нығайту үшін жаңа мысалдарды енгізе алады, бірақ жаңа дәйектер үшін ескі мысалдарды пайдалана алмайды. Мысалы: Дәйек: “ Авторитаризм басшылық – жанышталуға әкеліп соғады”. Алғашқы мысал: “ Ұлтшыл Германия” Ребатлда қолданыла алатын жаңа мысал: “ Сталиндік Ресей” Ребатлдағы енгізе алмайтын жаңа мысал: “Ұлтшыл Германияда болғандай басып-жаныштау экономиканың тұрақсыздығына әкеледі”. Егер ребатлдағы дәйек жаңа деп шешілсе, ол дәйек қаншалықты күшті әрі жарқын болса да алдында тұжырымдалмаған деген сөз. Жаңа дәйектерді табу – қарсылас топтың міндеті ( қараңыз төменде “Тәртіпті бұзу”). Бұл пункт қаншалықты жаңа және айқын болуына қарамастан төреші ребатлда жаңа пунктты бір дегеннен қабылдай алмайды. Ребатлда жаңа дәйек енгізуге болмайды деген қағидадан бір ауытқу (исключение) бар. ПМ ребатлы Үкіметтің ОМК-де айтылғанды терістеудің жалғыз мүмкіндігі болғандықтан, ПМ-ге бұл дәйектерге жауап қайтаруға рұқсат етіледі. ОЛК-де енгізген кейбір дәйектерді Үкімет байқамай қалса, бұл дәйектер тағы бір рет ОМК-де айтылса да, ребатлда оларға жауап қайтаруға рұқсат етілмейді.

Стратегия

«Жаппай соғыс - өліммен пара-пар» Әсіресе егер сіз «Оппозиция Мүшесінің құлату тактикасына тап болған ПМ болсаңыз, онда сізге қарсыластардың ұсынған әрбір пунктіне жауап беру үшін 4-5 минут жеткіліксіз болады. Жаппай соғыс» әдісі Сіздің белгілі бір маңызды нәрсені байқамағандығыңыздан ұтылатыныңыздың кепілі болып табылады. Сіз бәріне жауап қайтаратыныңызға сенсеңіз де, мұны кеш жасағандықтан, (сіздің сөзіңіз сонғы сөз) сіз пікірсайысқа шатасулар енгізіп, негізгі мәселелерден тыс қаласыз. Ребатлды 3-4 негізгі мәселеге (мәселелер тобына) шоғырландыру керек. Осы 4 минутта айтылған нәрсе раундты қорытындылап, әр топтың позициялардың тұғырлық принциптерінің ара-қатынасын көрсету керек. Ребатлға дайындала отырып, ОЛ мен ПМ сөздеріне сауал қоюы тиіс: 1.Осы раундтың басты пункты қандай мәселе? Көп жағдайда осы пункт топтардың базалық құндылықтарының қақтығысы болып есептеледі – теңдік еркіндікке қарсы, шындық “жоғарғы игілікке” қарсы, отандағы міндеттер шетелдегі міндеттерге қарсы. Раундтардың көпшілігінде шын мәнінде мықты 2-3 дәйек ОМК-де пайда болады, бұл ОЛ ребатлында дамытылып, ПМ-дің ребатлында соққыға ұшырауы тиіс. 2.Қарсы топ нені жіберіп алды? Пікірсайыс талқыланған дәйектермен қарсыластар жіберіп алған мәселелерді түсіну үшін өзіңіздің флоушитіңізді тексеріп өтіңіз. Алғашқысын тағы да талқылау керек, ал екіншісіне қысқа және нұсқа төрешінің назарын аударту қажет. 3.Төрешінің сізді ұтылған топ деп шешуіне қандай себептер әсер етуі мүмкін? Бұл мәселе «басты пунктен» (1) өзгерек, себебі кейбір кездері жақсы пікірсайыс онша маңызды емес және еркін тоқтатылатын қателер мен жіберулердің кесірінен жеңіліс тауып жатады. Егер сіз ОЛ болсаңыз, ПМ өз ребатлында шабуыл жасау үшін қандай пункттерді қолданатынын алдын ала болжап, бұл дәйектерді қарсылас қолданар алдында талқандаңыз. Егер сіз ПМ болсаңыз, оппозиция тұрғысына тиімді қарсылық көрсету үшін ОМК мен ОЛС (сараптама) сөзінің шама-шарқының бағыттылығын мұқият байқап отырыңыз.

Ребатл техникасы

Ребатл техникасының түрлері сансыз көп, төмендегілері ең кең таралғандары. Олардың бәрін бір сөзіңізге жинақтауға тырыспаңыз. Оларды жеке-жеке пайдаланған жақсы. Есіңізде болса, сізде 4-5 минут қана бар. Өз ойларыңызды қысқа етіп құрастырып, оларды 3-4 «тақырыпша» аясына жинақтап алыңыз. Сіз соққы ұшырататын аймақты айқындап, оларды логикалық жақтан тізбектеп шығыңыз.

1.Жинақтау

ОЛ мен ОМ сізге “сараптаудың 14 жеке деңгейін” ұсынуы мүмкін, дегенмен өзіңізді қапыда қалдырмаңыз. Көптеген жағдайда аталған пункттер 3-4 жалпы дәйекке топтастырылуы мүмкін. “Сіз ақ өтірікке бой ұрмауыңыз керек” деп тұжырымдайтын кейсте төрт жеке пункт достықтың маңыздылығы, өтіріктің достыққа әсері, алданған достың ашуы және сіздің дос ретіндегі жауапкершілік туралы,-олардың барлығы бір базалық дәйектің бөліктері, яғни өтірік достыққа да, өзіңізге де зиянды нәрсе. Мұндай дәйектеме – сіздің досыңыз. Артықшылығыңызды пайдаланыңыз: қарсыластарыңыздың кейсін жинақтап (бұл арқылы олардың жұмысын істеп), олардың дәйектемесі 2-3 негізгі идеяға саятынын көрсетіп, бұларға кейінірек күшті қарсылық білдіре аласыз.

2.Таңдама

Бұл техника – «жаппай соғысқа» шақыруға ұтымды жауап. Шайқастарыңызды нақтылап таңдаңыз: шекті дәйектерге қысқаша жауап қайтарыңыз не назар аудармаңыз да пікірсайыстың мәніне қарай жылжыңыз. Егер раундта дефициттан құтылу үшін бензиннің 1 галлонына 50 цент салық енгізу жөнінде сөз болса, онда Америкадағы жеке меншік машиналар туралы пікірталас жүргізу орынсыз болар еді. Негізі мәні – мұның экономикаға зиянынан пайдасы көп бола ма? Не себепті салық басқаға емес бензинге салыну тиіс. Дефицит көрсетілгендей соншалықты үлкен жауапкершілік болып табылады ма? Бензинге салынатын салық регрессивті ме? Яғни – ребатлдағы 3-4 проблемалы пункттен аспау керек.

3.Көптік жауаптар

Бұл әсіресе ПМС-де тиімді техника. Оппозиция кейсіне күмән тудыру үшін бірнеше дәйектерді “атқылауға” мүмкіндік береді. Оппозицияға жауап қайтару қалмағандықтан бұл мәселелер төрешінің ойында раундтың аяғына дейін қалады. Жоғарыдағы мысалды жалғастырайық. Оппозицияның негізгі дәйегі – бензинге 50 цент салық экономикаға кері әсер етеді. ПМ былай деп айтуы мүмкін: “Бұған менің 3 жауабым бар. Біріншіден, бұл дәйек өтірік, себебі ЖҰӨ-ді қысқартуды тоқтату Федералды Резервпен монетарлы саясатты өзгерту арқылы жүзеге асыруға болады. Бұл дәйек тағы да өтірік, себебі тұтынушылар мен өндіріс автоиеленушілердің бірлесуі және жанармайдың тиімділігіне үлкен талпыныс арқылы бағалардың өсуіне дағдылана алады, аталған екі өзгеріс өте маңызды. Қорыта келгенде, оппозиция дәйегі қысқа мерзім үшін дұрыс болса да, өсетін ұлттық қарыз жүктейтін мемлекетке деген салмақ бұл салыққа қарағанда өте қауіпті. Оппозиция шындықты қабылдамайды, ал біз болсақ ұзақ мерзімдегі АҚШ экономикасының мықты болуы үшін әрекет етеміз”.

4.Шолу

Шолулар – жоғары дәрежедегі тақырыптар мен құндылықтар қақтығысын қамтамасыз ететін тәсіл. Әрбір кілтті мәселелерді, әрбір тараптың оларға қалай жауап бергенін (не жауап бере алмағанын) және де не себепті Сіздің тарапыңыз әрбір жағдайда басым түскендігін көрсетіп беріңіз. Раунд бойынша бекітілген мәнді тұстар мен басты факттарды қалпына келтіріңіз (яғни ПМК-нен кілтті бөлімдерді). Қақтығыс аймақтарынын раунд бойында текетіресті тудырған ерекше тұстарды көрсетіңіз. Екі жақтың көзқарасы тарапынан дәйектің пайда болуы мен дамуын қалпына келтіріп, мұның сіз үшін ұтымды жағын түсіндіріңіз. “Дәлелденген факттарды” талқылаңыз. Мысалы: “Құрметті төреші, біз АҚШ экономикасы ұзақ мерзімді болашағы таласқа түспейтін приоритет екенін дәлелдедік. Біздің көрсеткеніміздей, бензинге салынатын салық тұтынушылармен өндірісшілерді жанармай тиімділігін өсіруге итермелейді және федералды бюджетті қысқарту мақсатында Үкіметке қысым көрсетіледі.

5.Диохотомиялық

Бұл техника ребатл жасайтын адамға әлемнің тағдырын Үкімет жоспары мен оппозиция жоспары бойынша салыстыруға мүмкіндік береді. Бұл қақтығыс негізгі аймақтарын қызықты мәнерде көрсетудің ұтымды әрі қарапайым әдісі. Сізге керек пункттерді қамтитын 3-4 контраст пен қарсы тұруларды таңдаңыз. Мысалы: “ Үкімет жоспары бойынша АҚШ Үкіметі орта тап үшін тек тағы бір әділетсіз салықты қосады. Оппозиция жоспары бойынша бюджетті қысқарту арқылы біз салықтың көбейюінен құтылып қана қоймай, сонымен бірге дефицитті азайтамыз. Егер Үкімет ұсынысымен жүретін болсақ, онда онсыз да төмендеп бара жатқан стагнацияны жалғастырып асқындыра түседі. Оппозиция жоспары бойынша біз экономиканы ынталандырып, фискальды жауапкершілікті енгіземіз” Диохтомиялар мына формалар (қалыптар) арқасында ребатл тез арада құрылым мен тәртіпке келтіреді: “Олар Х істейді және Х-жаман. Біз У жасаймыз және У-жақсы, себебі Z”. Сонымен қатар, диохтомиялар қарсылас жоспарына іліккендей зұлымдықтар мен сіздің әділдік байрағыңыз әкелетін жердей жұмақтың тірі бейнесін көрсете алады.

6.Кешірімсіз қателіктер

Жоғарыда көрсетілгендей байқалмай кеткен дәйектер раундтың басты пунктіне айналуға бейім. Егер сіз енгізген дәйекті қарсылас топ жіберіп алса, онда бұл жағдайдың өзі раундты жеңіп алу үшін жеткілікті. Мұны ребатлда “жандандырып жіберіңіз”. Бұған нұсқау жасаңыз, анекдот айтып беріңіз, қарсы топ бұл дәйекке не себепті жауап бере алмағанын түсіндіріңіз, дәйекті тереңдетіңіз. Бірақ, өз кезегіңізде қарсыластың бірде бір дәйегін жіберіп алмағандығыңызға көзіңізді жеткізіңіз. Егер сіз “ОМ-н талқандау” техникасына тап болған ПМ болсаңыз, бұл өте ұтымды болар еді.

Пікірсайыс негіздері туралы тағы бірер сөз

Сұрақтар (“point of information”)

“Сұрақ” – нақ осы сәтте сөйлеп жатқан қарсы топтың ойыншысына бағытталған сұрақ немесе пайымдау (утверждение). Сұрақ қою үшін пікірсайысшы орнынан тұрып, “сұрақ” не “рұқсат етіңіз” деп айту арқылы өзінің сұрақ қойғысы келіп тұрғанын көрсетуі қажет. Осы сәтте сөйлеп жатқан ойыншы сұрақты қабылдауға не қабылдамауға құқысы бар. Бұл сұрақ қоюшы тұрғаннан кейін 10-15 секундтан соң көрсетілуі тиіс. Егер сұрақ қабылданбаса, сұрақ қоюшы орнына отыру керек. Ал қабылданса, сұрақ қоюшы сөйлеушіге қысқа сұрақ пен комментариді айта алады. Сұрақтың ұзындығы 15 секундтан аспауы керек. Сұраққа жауап беруге кеткен уақыт оны қабылдаған адам үшін ескерілмейді. Сұрақтар 4 конструктивті сөздердің алғашқы және соңғы минуттары арасында қойыла алады, бірақ ребатл кезінде сұрақ қоюға рұқсат етілмейді. Сұрақ оны қоюшы мен жауап беруші үшін тиімді болуы мүмкін, сондықтан кейбір пікірсайысшылар көп сұрақ қоюға, көп сұраққа жауап беруге тырысады (бірақ, мұндағы тым шектен асушылық көңілді алаңдатып, не қауіпті болуы мүмкін). Әдетте әрбір ойыншы өз сөзі кезінде 2-3 сұрақты қабылдап, қарсыластың сөзі кезінде бірнеше сұрақты әдейі арандатпайтындай етіп, көңілді алаңдату мақсатын көздеместен қойғаны орынды. Спикер өз сөзін сұрақ қабылдау үшін бөлмеуі тиіс; одан да сөйлемді не идеяны аяқтап барып сұрақ қабылдаған жөн. Сіздің сұрақты дәл қазір емес, раундтың даму барысына байланысты қабылдаймын деп айтуыңыз заңды нәрсе. Сұрақтар мына мақсаттарда пайдаланады: 1.Нақтылауды сұрау. ПМК-де анық емес кейс ұсынылған кезде сұрақ Үкімет ойларын бұзу үшін, оларды кейсті нақтылауға итеру үшін және раундты дефинициялар бойынша ұзақ нәтижесіз сөзталасқа айналдырмас үшін пайдаланылуы мүмкін. 2.Қарсылас топтың дәйегіндегі қарама-қайшылықтарды көрсету. Егер спикер өзінің алдында сөйлеген әріптесінің сөзіне қарама-қайшы сөз айтса, “сұрақты” осыны көрсету үшін және қарсыластарға деген төрешінің сенімін әлсірету үшін қолданыңыз. 3.Қарсыластар енгізген дәйекке жауап қайтару. Конструктивті сөздерде сіз дәл осы сәтте сөйлеп жатқан спикердің дәйегіне тікелей жауап беру үшін “сұрақты” пайдалана аласыз. Әсіресе, дәйек логикалық байланысқа емес эмоция мен негізсіз ойға құрылатын болса өте тиімді шығады. Дәйекті негізінен құрту үшін 15 сек. жеткілікті. Алайда абай болыңыз: егер сіздің қарсыласыңыз шабуылды бірден орынды қарсылықпен қағып тастаса, онда алғашқы дәйек одан сайын күшейеді. 4.Басқа топ жіберіп алған не жалған фактіге нұсқау жасау. Кейбір кезде спикер (әдейі не абайсызда) өзінің дәйектерін дұрыс емес фактілерге құрайды. “Сұрақ” қарсылас топқа бұл тұжырымдарды “жауапқа тартуға” мүмкіндік береді. Парламенттік пікірсайыс көбіне эмпирикалық пікірталастарға құрылмаса да, бірақ факттардағы асыра сілтеушіліктерге нұсқай отырып, қарсыластың кейсін осылайша әлсіретесіз. 5.Келесі сөздің негізін салу. Ұтымды сұрақ не тұжырымдама келесі сөзде ұсынылатын басты идеяның іргетасын құрай алады. Сонымен бірге алдында жауапсыз қалған пунктке соққы бере отырып, немесе “сұрақ” кезінде сараптаманың жаңа сызығын енгізе отырып, сіз осы арқылы оны «ағымға қосасыз” да, қарсыластарыңыздың “сараптама кезінде жаңа дәйек енгізді” дегенінен тайсалмай бұл дәйекті қайталауға, кеңейтуге, тіпті оған жауап беруге (егер бұл дәйек қарсыластардың дәйегі болса) мүмкіндік аласыз. 6.Раундқа қалжың ұшқынын қосу. Қысқа, өткір әрі орынды қосынды көптеген жағдайда дәйекке құрғақ прозадан гөрі көбірек пайда әкеледі. “Сұрақ” арқылы сіз пікірсайысқа қалжың еңгізесіз және өз қарсыластарыңызды қарусыздандырасыз.

Тәртіп бұзу

Тәртіпті бұзу – басқа топ өкілі сөйлеп жатқан кездегі пікірсайысшымен ұсынылатын пікірсайыс ережелерін бұзуға деген қарсылық. Тәртіптің бұзылғанын жария ету үшін пікірсайысшы орнынан тұрып: “Тәртіп бұзылды” деп айтуы керек. Одан соң ережелердің бұзылғанын қысқа түрде түсіндіруі тиіс. Осы сәтте сөйлеп жатқан спикер сөйлеуін тоқтатып, төрешінің қарсылықты қабылдағанын не қабылдамағанын күтуі керек. Егер қарсылық қабылданса, тәртіпті бұзушылықты түсіндіруге кеткен уақыт спикер уақытынан алынып тасталады. Ал егер қарсылық қабылданбаса, онда бұл уақыт спикер үшін ескеріледі. Тәртіпті бұзу ойдан өткізіліп, құрылып жатқан кезде сөйлеп жатқан спикерге жауап беруге рұқсат етілмейді. Бұл ережелер қатып қалған қағидалар, топтар оны өзгерте алмайды. Тәртіпті бұзу мынадай кезде көрсетілуі мүмкін: 1.Сараптама сөз кезінде жаңа дәйек енгізу. Егер де спикер ребатлда раунд бойынша енгізілмеген пункт кіргізсе немесе басқа топ айтқан нәрсеге алғаш рет жауап беріп жатса (бұған тек ОМК-де айтылған ойға жауапты қайтара алатын ПМ құқылы), онда қарсылас топ тәртіптің бұзылғаны туралы айту керек. Егер қарсылық қабылданса онда төрешілер жаңа дәйекке мән бермейді және оны енгізген спикерге әрі қарай түсіндіруге рұқсат етілмейді. Төреші ребатлдағы жаңа пунктты біржақты бейтараптандыра алмайды; екі топ та жаңа пункттердің енгізілуін бақылауға міндетті болып есептеледі. 2.Сараптама кезінде кейсті ауыстыру. Егер Үкімет тобы ПМС-де кейстің тұжырымдарын өзгертуге не ауыстыруға тырысса, онда оппозиция қарсылық білдіре алады. 3.Спикердің уақыт шектерінен шығып кетуі. Сөздің шектелген уақыты аяқталған кезде әрбір ойыншыда өз ойын аяқтау үшін 30 секунд болады. Егер ол осы лимиттен асып кетсе, онда қарсылас топ мүшелері қарсылық білдіре алады. Егер қарсылық қабылданса, онда сөйлеп жатқан спикер сөзін аяқтап, отыруға міндетті.

Жеке басқа қол сұғушылық

Егер сіз қарсылас топтың мүшесі Сіздің сөзіңізді қатты өзгертіп не жеке намысыңызға тиіп жатқанын сезсеңіз, онда “Жеке басқа қол сұғушылықты” пайдалана аласыз. Тұжырымдау, шешім қабылдау мен уақытша бағалау процедурасы тәртіпті бұзу процедурасымен тепе-тең. Егер жеке басқа қол сұғушылық қабылданса, онда сөйлеп жатқан спикер сізге берген ұнамсыз бағасын түсіріп тастап, өз сөзін жалғастыруы керек. Жеке басқа қол сұғушылықты тек Сіздің сөзіңізді шынымен бұрмалап, намысыңызға тиген жағдайларда ғана пайдаланыңыз. Өз қарсыластарыңызға аздап еркіндік беріңіз, сіздің кейс бойынша жеңіл сарказм мен әзіл-қалжың сізді үрейлендірмеуі тиіс. Егер сіз қарсылықты таласты жағдайда білдірсеңіз, онда бұл шектен асушылық болып көрінеді. Өзіңізге өзіңіз төреші бола отырып, шын төрешінің реакциясын болжай біліңіз.

Технология

“Флоушит” – пікірсайыстың маңызды техникаларының бірі, бұл пікірсайыс раунды кезінде әртүрлі түйіндеу, сілтеулер, жауаптар мен дәйектерді бақылау жүйесі. Көптеген пікірсайысшылар раундты конспектілеу (флоушит) үшін 8,5*11 не 8,5*17 дюймдік қағаз бетін пайдаланады. Флоушит жасау үшін қағаз бетін 6 тізбекке бөліңіз, әрқайсысы раундтың бір сөзі үшін резолюция мен кейстің тұжырымын парақтың жоғарғы бетіне жазыңыз, Сіз оларға раунд бойы жүгінесіз. Дәйектедің енізілуіне қарай оларды нөмірлеп тиісті тізбекке жазып отырыңыз. Стрелка мен сызықтарды,дәйектер мен жауаптарды, оларға деген контр-жауаптармен байланыстыру үшін пайдаланыңыз. Жауапсыз қалған не ұмытылып кеткен дәйектерді дөңгелетіп қоюға болады, т. с. Сауатты толтырылған флоушит раунд бойына дәйектермен не болғанын көрсетеді, жауап беруді қажет ететін, еске салынатын дәйектерді тауып алуға көмектеседі. Флоушитті өзіңіздің сөзіңізге дайындалар кезіңізде сараптаманың сызықтарын анықтау үшін пайдаланыңыз. Өзіңіздің сөзіңізден кейін де флоушитті толтыруды ұмытпаңыз, бұл сіз үшін жақсы тәжірибе болады, сондай-ақ әріптесіңізге көмектесуге, раундқа біткен соң баға беруге көмектеседі. Есіңізде болсын – көптеген төрешілер шешім шығарар кезде өз флоушиттеріне жүгінеді, сондықтан өз флоушитіңіздің дұрыс толтырғандығына күмәніңіз болмасын.

Стиль

Ең мықты дәйектердің өздері жалықтыратындай, сенімсіз ұсынылса пәрменді әсер ете алмайды. Есіңізге сақтаңыз, парламенттік пікірсайыс сендіруге негізделген, ол не ұсынылғанына ғана емес, қалай ұсынылғанына да байланысты. Осыған сәйкес, көптеген төрешілер шешім қабылдар кезде кейбір стилистикалық факторларды ескеріп отырады. Сөйлеу стилі – бірнеше бетке сыйғызатын нәрсе емес. Стиліңізді жақсартудың ең тиімді жолы – тәжірибе. Одан кейінгісі өте тәжірибелі пікірсайысшылар мен шешендерді тыңдап, олардың бойындағы ұнаған жақтарына еліктеу. Риторика мен стилистиканың дамыған технологиялары әдістемелік құралдан тыс болғанына қарамастан, онда жас пікірсайысшылар әрдайым тап болатын стилистикалық қиыншылықтармен күресетін біршама жалпы нұсқаулар бар.

Дауыс

Көптеген жас пікірсайысшылардың ортақ проблемасы – монотонды сөйлеу. Бұл төрешіні ұйықтатудың ең оңай жолы. Тон мен фразаларды ұсынуды құбылтыңыз, ауызекі стиль мен дауыс тонын қолдануға болады. Сөзіңіздің әрі сенімді, әрі тәкәппар шығуына, тым паң болмауына тырысыңыз. Бұл төрешінің назары мен қызығушылығын тудырып отырады, Сізге маңызды сәттерде драмалық (жоғарғы) тон арқылы өз сөзіңіздей кейбір мәселелерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. Төрешінің сізді естіп отырғанына көзіңізді жеткізіңіз, бірақ бар дауыспен айқайлаудың қажеті жоқ. Сіздің даусыңыз бөлменің көлеміне ыңғайлану керек, лекцияда ұтымды болғаны кішкентай класста ұнамсыз әрі ұтымсыз естіледі.

Жылдамдық

Парламенттік пікірсайыс – бұл жоғарғы жылдамдықтағы саяси пікірсайыс емес. Егер сіз “Карл Попперде пікірсайыстың жоғары жылдамдығын пайдалануға үйреніп кетсеңіз, бұл әдеттен құтылудың уақыты келді. Төрешілер тез сөйлеудің арнайы тренингтерінен өтпеген, сондықтан егер сіздің жылдамдығыңыз минутына 200 сөзді құраса, бұл өте тез, төреші сіздің кейбір дәйектеріңізді жазуға үлгермей қалуы мүмкін. Шын мәнінде әрбір пікірсайысшыға жылдамдықты сәл басу жақсы кеңес болар еді. Кілтті пункттердің арасында жаңа дәйектердің алдында, маңызды мысалдан кейін кідіріс жасаудан қорықпаңыз. Көптеген жас пікірсайысшылар конструктивті сөздердің көбінде 8 минут бойы қобалжыған күй кешеді: одан құтылудың бір жолы – сізде бар минуттың артықшылықтарын іске асыру, жылдамдықты басыңыз, сонда сөзіңіз әрі түсінікті, әрі тез жететін болады.

Дикция

Нақты сөйлей отырып ауызекі стильді сақтаңыз. Сөздерді жұтпаңыз және бұрмаламаңыз, әйтпесе төреші сіздің сөзіңіздегі маңызды нәрсені жіберіп алуы мүмкін. Сөйлеу қоспаларынан құтылыңыз, сөйлемдеріңізді үрей тудыратын “Умммм” және “Ээээ..” сияқтылармен бөлмеңіз. Бұлар сөзіңіздің мәнінен көңілді аудартып жібереді. Өз әріптесіңізге бұларды қолданбауын қадағалап тұруына өтініш жасаңыз. Және де үлкен өтініш – маужырап, ұйықтап кетпеңіз және еркек спикерді “спикер ханым”, ал әйел спикерді “спикер мырза” деп атамаңыз. Олар мұны түсініп өкпелемейтін шығар, бірақ бұл шын мәнінде ыңғайсыз естіледі.

Тыңдаушылармен байланыс

Сіздің алғашқы парламенттік пікірсайысыңыз үлкен аудитория алдында өтпейтін (өтпеген) шығар. Бөлмеде 6-7 адам отыруы мүмкін. Осы кезде сізде көз байланысынан, не аудитория алдында бірнеше рет сөйлеуге байланысты ескі қорқыныштардан (егер олар сізде бар болса) құтылуға мүмкіндік туады. Басқа топқа емес, әріптесіңізге, төрешіге қараңыз. Барлық ойлар төрешіге бағытталуы тиіс – сіз басқаны емес тек соны сендіруіңіз керек. Күлімсіреп қарауды ұмытпаңыз, сіз істеп тұрған істен рахат алып жатқандай болып көрінуіңіз керек (шын мәнінде тәжірибе арқасында көпшілік алдында сөйлеуден ләззат ала бастайсыз). Бұл төрешіге ұнап, сіздің сөзіңізді ол үшін сенімді етеді. (Әрине, бұл қағидадан да ауытқушылықтар бар, мысалы: Босниядағы зұлымдықтар туралы күлімсіреп айтуға болмайды). Сөзіңіз жазылған параққа қарауға тырыспаңыз. Оның орнына көзіңізді параққа маңызды пункт аяқталып, келесісі басталар алдында салыңыз – бұл ойыңыздың жинақталуына көмектеседі. Одан соң қайтадан төрешіге қарап, жаңа пунктті түсіндіре бастаңыз. Жас пікірсайысшылардың уақыттың 80%-да параққа қарап, 20% уақытта төрешіге қарайды. Бұдан қарама-қайшы нәтижеге тап боласыз.

Ым (жест) мен қолдың қимылы

Қолдың қимылын маңызды пункттерді ерекше көрсету үшін қолдану керек, бірақ оларды тым артық қимылдата беру пайда әкелмей, тек сізді бір түрлі етіп (есуас) көрсетуі мүмкін. Әрбір ымның мақсаты болғаны жөн. Қолдарыңызды бетіңіздің алдында орынсыз қимылдата беру тек әйтеуір қимылдау үшін болмауы керек. Ымдар өжет, еркін болып, бірақ тоқтаусыз жалғасуы дұрыс болмас. Ымды аяқтағаннан кейін қолдарыңызды бастапқы орнына қайтарыңыз,- олар әрі қарай ауада иіліп қалмауы керек. Ым кезінде қолдарыңыз пайдаланылмаса жай еркін тұрсын. Кейде пікірсайысшылар қобалжуларын қолдың қозғалысы арқылы кетіруге тырысады. Мына әрекеттерден аулақ болыңыз: жалбарынып тұрған қолдар, бүкіл сөз бойы алдыңызда қатты айқастырылған қолдар; шашты, галстукты не киімді ұстай беретін қолдар; трибунаға жабысып алған қолдар; жабықтықтың үнемі ымдары және “секірмелі доптың” ымдары – артыңызда айқасқан қолдар, қалтаңыздағы қолдар; екі жағыңызда қимылсыз жатқан қолдар.

Қимыл

Сөйлеу кезінде ең жақсы қимыл – қимылдың болмауы болар. Егер сіз сөйлеу кезінде жүре алмайтыныңызды сезсеңіз, онда қадамды пунктті түсіндіру кезінде емес, олардың арасында жасаңыз. Мысалы: бірінші пунктты аяқтаңыз; подиумда алға қарай жүріңіз; екінші пунктты бастаңыз; оны бітіріңіз; орныңызға қайтып келіңіз. Аяғыңызды нық басыңыз; аяқтың ұшымен жүрмеңіз, алдыға-артқа теңселмеңіз.

Жалпы қобалжу

Төреші мен басқа топтан қорықпаңыз. Көптеген төрешілер – сіз сияқты студенттер. Егер қателессеңіз, ұялмаңыз. Егер сіз сөзіңізді қалай жалғастыратыныңызды білмесеңіз, белгілі бір дәйекті айтуды ұмытып кетсеңіз қобалжудың қажеті жоқ. Жай ғана кідіріс жасап, терең тыныс алып, ойыңызды жинақтап, сөйлеміңізді қайтадан бастаңыз. Қатеңізге кешірім сұрау арқылы көңіл аудартпаңыз, ешбір уақытта көңіліңіз түсіп, орныңызға қайтып отырмаңыз! Жай және сенімді жөнделген қатені сөзіңізден кейін ешкім де есіне сақтамайды.

Төрешілік

Пікірсайыстық жарыстың мақсаты – сендіру. Сендіру нысаны – сіздің төрешіңіз. Төреші раундтың жалғыз және өкілетті арбитрі, оның шешімі талқыланбастан қабылданады. Кейбір турнирлерде төрешілік коллегия, не одан да көп төрешілерден құралуы мүмкін. Мұндай жағдайда төрешілер бір-бірімен өз шешімдерін талқыламайды, ал жеңіс төрешілердің көп бөлігі дауыс берген топқа беріледі. Көптеген жағдайда төреші жалғыз болады, сонымен бірге ол Парламент спикері қызметін де атқарады.

Төрешілік критерийлері (талаптары)

Парламенттік пікірсайыстың негізгі критерийі – сендіре білу. Басқа пікірсайыстың кейбір түрлеріндегідей, топ тек қарсыластардың дәйекті жіберіп алғаны үшін, т. с. с. автоматты түрде жеңбейді. Төреші жеңісті ең жақсы пікірсайыстырған, презентация мен дәйектері сенімді шықты деп тапқан топқа береді. Кең және барлығын шарпып алатын критерий болу керектігіне қарамастан, төреші назар аударатын бағалаудың нақтылы аймақтары бар.

Дәйектеме және сараптама

Бұл – парламенттік пікірсайыстың іргетасы. Тұжырымдар мен эмоцияға ғана жүгінетін топ емес, тізбектелген, логикалық сараптама жүргізген топ сенімді жеңіске жетеді. Дәйектер нақты, сенімді әрі қарсыластардың құндылықтарымен қақтығысты қамтамасыз ете алатындай болу керек.

Мазмұны

Парламенттік пікірсайыс факт пен статистикаға негізделмесе де, шынайы өмірден алынған мысалдар мен дәлелдерді білу Сіздің позицияңызды нығайту үшін әрдайым көмектеседі. Сізді сарапату міндетінен құрқаратын тірек ретінде дәлелдерді қолданудың қажеті жоқ, дегенмен олар абстрактілі дәйектемені күшейту үшін қызмет ете алады.

Терістеу

Белгілі бір мәселеде өз көзқарасыңызды білдіру жеткіліксіз, қарсыластардың дәйектеріне тікелей қарсы тұрғаныңызға көзіңізді жеткізіңіз. Тағы да, раундта автоматты түрде жеңу не жеңілу үшін ұмытылып кеткен дәйек жеткіліксіз (егер бұл ең маңызды дәйек болмаса), бірақ сіз жеңгіңіз келсе, мықты терістеудің мәні өте зор.

Сөз құрылымы (организация)

Төрешілер дәйектері нақты белгіленіп ұсынылған сөзді жоғары бағалайды. Дәйектеменің әр түрлі сызықтары нақты бөлініп тұруы тиіс. Мұны дәйектерге сілтеме жасау арқылы істеуге болады (не басқа да технологияларды қолдануға болады). Ребатлда раундтың ең маңызды тұстарын қысқа әрі мықты қозғап, детальдарға тым беріліп кетпегені жөн.

Стиль мен риторика

Дәйектерді ұсыну мәнерінің маңыздылығы дәйектердің өздерінен кем емес. Тізбектелген, нақты әрі сенімді сөз төрешілерге тиісті әсер етеді. Риториканың әртүрлі техникаларын қолдану сөзіңізге қуат беріп, презентацияларыңыз бұдан тек әрлене түседі.

Әзіл-қалжың (юмор)

Әзіл – парламенттік пікірсайыстың маңызды бөлігі, оны қолдану сөзіңіздің әсерін өсіре алады. Юмор, орынды сарказм, күлкілі мысалдар мен анекдоттарды төрешілер жоғары бағалайды. Орынсыз қалжың, намысқа тиетін әзілдер мен асыра сілтеушілікті төреші бағаламайды. Ұтымды әзіл мықты құрал болуы мүмкін, төрешілер шешім қабылдар кезде мұны ескереді.

Сұрақтар

“Сұрақтарды” пайдаланған пікірсайысшы раунд бойы артықшылыққа ие болады. Өткір сұрақ қою мен оған тез әрі ұтымды жауап беру арқылы өзіңіздің импровизаторлық ойлауыңызды көрсетесіз. Бұл қасиетті төрешілер жоғары бағалайды.

Топпен жұмыс

Пікірсайысшыдан топтық жұмыс, бір-бірінің дәйектерін күшейту және раунд бойы философияны біртіндеп дамыту күтіледі. Өз әріптесіңізге қарама-қайшы келмеңіз, одан да ертерек енгізілген дәйекті кеңейтіп, өз әріптесіңізге мақсатқа жетуге көмектесіңіз.

Спикерлік ұпайлар

Раундқа берілген бағамен қатар төреші әрбір спикерге 1 ден 30 ұпайға дейін “спикерлік ұпай “ береді. Өзінің атына қарамастан спикерлік ұпайлар тек спикердің стилистикалық қабілетіне ғана байланысты емес. Дәлірек айтқанда олар спикер көрсеткен пікірсайыстырудың жалпы дәрежесін – дәйектеме, сараптама мен терістеу стиль мен риторикаға қоса көрсетеді. Сонымен қатар, пікірсайысшыларға спикерлік баллға негізделген әрбір раундқа 1 – 4 ранг қойылады. Жалпы алғанда ең көп спикерлік ұпай жинаған топ (ұпай саны тең болса, ең төмен раундтағы топ) раундта жеңіске жетеді.

Төменде ұпай үйлестірудің стандартты шкаласы көрсетілген:

16-дан төмен: нашар. Әдетте бұл денгейде спикер сенімсіздікке, шатасуға бой алдырып, күтпеген ойға шомылумен қатар қарсылас топқа дөрекілік көрсетсе, төрешілер ұпай бермейді.

16-17 өте жаман. Ойдың тәртіптілігі, дәйектер логикасы мен идеяларды білдіру өте төмен деңгейде. Сөз белгіленген уақыттан бұрын аяқталып бітеді.

18-20 жаман. Идея мен сараптаманы ұсынудағы қиыншылықтар; дәйектер сенімсіз; өз уақытын тиімді пайдаланған жоқ.

21-22 орташадан төмен. Спикер жоғарыда көрсетілген талаптардың біреуі не бірнешеуіне сай келмейді.

23-24 орташа. Қабылдауға болатын сөз; кейбір кемшіліктер болуы мүмкін.

25 жақсы. Спикердің сөзі сенімді, материалды жақсы ұсына алады. Пікірсайыстырудың кейбір тұстарында жарқ етіп көрінеді.

26 өте жақсы. Ұсыну мен түсіндіруде айтарлықтай қателер жоқ. Сенімді сараптама; ұтымды терістеу; шебер презентация мен жақсы стиль. Әрбір раундта 26 ұпай жинаған спикер турнирдің 10 үздік спикері қатарына кіруі мүмкін.

27 тамаша сөз. Спикер бәрін жоғары дәрежеде жасады; сөзі раундқа шешуші әсер етті; тамаша презентация. Турнирдің ең жақсы сөздерінің бірі. Әрбір раундта 27 ұпай жинаған спикер 3 үздік спикердің қатарында болады.

28 Сіз естіген ең жақсы сөздердің бірі. Егер спикер 28 ұпай жинаса, турнирдің ең үздік спикері аталуы мүмкін.

29 Сіздің өміріңіздегі ең тамаша сөз. Көз жасыңызды ағызды. У. Черчилль мен Мартин Лютер Кингтің сөздерінің қатарында.

30 Адамзат тарихындағы ең тамаша сөз. Мұндайды екінші жолы естуіңіз екіталай.

Төрешінің шешімі, ұпайлар мен әртүрлі ойлар турнирдің соңында алынатын бэллотта жазылады. Әрі қарай жақсартуды керек ететін аймақтарды анықтау үшін бэллоттарды мұқият оқыңыз. Жас пікірсайысшыларға барлық раундтарды жеңбегені, жоғары спикерлік ұпай жинамағаны үшін қайғырудың қажеті жоқ. Пікірсайыстыру қабілеті тәжірибе нәтижесінде келеді, тіпті өте тәжірибелі пікірсайысшылар кейде ұтылып жатады.

Америкалық парламенттік формат