Ағалақ хан
Ағалақ хан (орыс. Агалак царевич, Авалак царевич, Агалак салтан, Солтохан, туған жылы белгісіз - 1508) - Шибан әулетінен шыққан Түмен хандығының билеушісі (1496-1505). Ибақ және Мамық хандардың інісі, қазан ханы Шах-Әлидің арғы атасы.
| Ағалақ хан | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 1496 — 1505 | ||
| Ізашары | Мамық хан | |
| Ізбасары | Құтлық хан | |
| Өмірбаяны | ||
| Діні | ислам | |
| Дүниеге келуі | белгісіз | |
| Қайтыс болуы | 1508 | |
| Әкесі | Махмұтек хан | |
өңдеу  |
||
Өмірбаяны
өңдеуАғалақ ханның билік басына келуі туралы нақты деректер жоқ. «Бахр ал-Асрар» шығармасында Махмұтектің үшінші ұлы, Никонов жылнамасында «сұлтан, Мамықтың інісі» ретінде аталып өтті. 1496 жылы ағасы Мамықтың Қазанға қарсы ұйымдастырған жорығына қатысқан. Никонов жылнамасындағы ақпаратқа сәйкес 1499 жылдың көктемінде, ал Разряд кітабында сол жылдың қыркүйегінде Ағалақ хан мен «қазан бектерінің бегі» Орақтың бастаған әскері Қазанға ұмтылды. Разряд кітабында Орақ «хан», ал Ағалақ «сұлтан» мәртебесінде көрсетілген. III Иванның Мәскеуден жөнелтілген көмегі түмен әскерін кері шегінуге мәжбүрледі. Сыртқы саясаттағы сәтсіздіктер Ағалақ хан мен Аққұрт сұлтанды Ноғай Ордасына қоныс аударуға итермеледі. В.В. Трепавловтың пікірі бойынша 1500 жылғы ноғай билеушілерінің Қазанға қарсы әскери қимылдарына Ағалақ қатысқан жоқ. Оның есімі 1507 жылдың тамыз-қыркүйек айларында орын алған орыс-ноғай елшілік хат алмасуы барысында кездеседі. 1508 жылы өзінің саяси ықпалын арттыру мақсатында ноғай биі Хасан Ағалақты ноғай тағына отырғызып, оның тұсында беклербек болуды жоспарлаған. Алайда бұл ұсыныс Ноғай Ордасының билеуші топтарынан қолдау тапқан жоқ. 1508 жылдан кейін Ағалақ пен Хасанның есімдері жазба деректерде кездеспейді.
Әдебиет
өңдеу- Парунин А.В. Политическая история Тюменского ханства в 1430-1508 гг.: монография / А. В. Парунин. - Челябинск : Фонд содействия сохранению культурного наследия «Общественный фонд "Южный Урал"», 2023. - 247 с.
- ПСРЛ. Т. 37. Устюжские и Вологодские летописи XVI-XVII вв. Л.: Наука, 1982. С. 51.
- Трепавлов В. В. История Ногайской Орды. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН.
- Тюменское и Сибирское ханства / под ред. Д. Н. Маслюженко, А. Г. Ситдикова, Р. Р. Хайрутдинова. — Казань: Издательство Казанского университета, 2018. — 560 с. — ISBN 978-5-00130-021-2.