Берклий

Берклий (лат. Berkelіum; Вk) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы жасанды жолмен алынған радиоактивті химиялық элемент, актиноидтар тобына жатады, атомдық номері 97, атомдық массасы 247. Берклийді 1949 ж. Г. Сиборг бастаған американ ғалымдары ²⁴¹Am элементін α-бөлшектермен атқылау нәтижесінде алған. Беркли қаласында (АҚШ) ашылғандықтан осы қаланың құрметіне аталған.

97 Кюрий ← Берклий → Калифорний Tb ↑ Bk ↓ (Upu) 97Bk
Жай заттың сыртқы бейнесі
Күміс-ақ түсті радиоактивті металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Берклий, 97
Топ типі	Актиноидтар
Топ, период, блок	III, 7, f
Атомдық масса (молярлық масса)	[247] 247,0703 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Rn] 5f9 7s2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 27, 8, 2
Атом радиусы	297; 170 пм
Химиялық қасиеттері
Электртерістілігі	1,3 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	Bk←Bk4+ -1,05 В Bk←Bk3+ -2,01 В Bk←Bk2+ -1,6 В
Тотығу дәрежелері	+2, +3, +4, +5
Иондалу энергиясы (бірінші электрон)	601 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	α-пішіні: 14,78 г/см³ β-нысаны: 13,25 г/см³
Балқу температурасы	1259 K
Қайнау температурасы	2900 K
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	Алтыбұрышты
Тор параметрлері	a=3,416 c=11,07 Å
c/a қатынас	3,24
Басқа да қасиеттері
CAS нөмірі	7440-40-6

Берклий

Берклий атомы

Берклий ашылғаннан кейін оның химиялық қасиеттерін зерттеумен қатар, оны бөліп алу үшін “аса ауыр снарядтар” ретінде көміртек, азот және оттек атомдарының ядролары пайдаланылды.

Берклийдің 7 изотопы алынған, олардың ішіндегі ұзағырақ өмір сүретін изотоптары: ²⁴⁷Вk (жартылай ыдырау периоды Т_1/2=1380 жыл), β-бөлшектерін шығарады, ²⁴⁹Вk (Т_1/2=314 күн)- және -бөлшектерін шығарады, берклий химиялық қасиеттері жағынан лантоноидтар тобындағы тербий элементіне өте ұқсас. Валенттілігі +3 және +4-ке тең.

Химиялық қасиеті

Беркелийдің жоғары реактивті екендігі анықталды. Оның көптеген қосылыстарында оның тотығу дәрежесі + 3 (көбінесе) және + 4 болады. Төрт валентті беркелийдің болуы бұл элементті басқа актинидтер мен лантанидтерден (бөлу өнімдері) бөлуге мүмкіндік береді, оларда мұндай валенттілік формасы жоқ немесе оған түрлендіру қиынырақ.

Оттегімен (триоксидпен және диоксидпен), галогендермен және күкіртпен әрекеттеседі. Беркелияның белгілі қос тұздары және металлорганикалық қосылыстары. Минералды және органикалық қышқылдармен күрделі қосылыстар түзеді. Беркелий қосылыстары +3 тотығу дәрежесінде ерітіндіде ең тұрақты. Сілтілікке жақын рН кезінде Bk3 + ерімейтін негіздік гидроксид түзеді. Беркелий оксидтері, фторидтер, фосфаттар және карбонаттар суда ерімейді. Төрт валентті күйде беркелий күшті тотықтырғыш болып табылады.