Биосфераның радиоактивтік ластануы

Биосфераның радиоактивтік ластануы (Радиоактивное загрязнение биосферы) — қоршаған табиғи ортадағы радиоактивтік заттектер құрамының қалыпты деңгейден асып кетуі. Бұл табиғи және антропогеңдік факторлардан болады. Биосфераның радиоактивтік ластануының табиғи факторларына ғарыштық сәулелену, литосфераның радиоактивті элементтері; антропогендік факторларына радиоактивтік кендерді өндеу, радионуклидтерді шаруашылықтың әр түрлі салаларында қолдану, АЭС-тегі және кәсіпорындардағы апаттар, ядролық-техникалық қондырғылар, бейбіт мақсаттағы ядролық жарылыстар, ядролық қаружарақты сынау және т.б. жатады. Мысалы, АЭС-те апат кезінде ортаның радионуклидтермен (стронций-90, цезий-137, церий-141, йод-131, рутений-106, т.б.) ластануы бірден артады.

19401980 жылдар аралығында дүние жүзінде ядролық қару 1349 рет сыналып, соның салдарынан қоршаған ортаға радионуклидтердің едәуір мөлшері түсті. Арктиканың Жаңа Жер топаралында 1950 жылдардың соңында атмосферада және су астында 90 ядролық жарылыс болды. Бұл топарал маңында радиоактивтік қалдықтары бар 11 мың контейнер суға батырылды. 1960 жылдардан бастап Каспий маңында бейбіт мақсатта (мұнай өңдіруді арттыру, тұзды күмбездерде жер асты қуысын жасау, т.б.) 50-ге жуық жер асты ядролық жарылысы. болды. Қазіргі кезде АТЭНХА моліметтері бойынша дүние жүзінде 430-ға жуық АЭС бар, олардың электрлік қуаты 320 гВт-ты құрайды (дүние жүзінде өндірілетін электр энергиясының 17%-ы). Жұмыс жасап тұрған реакторлар саны Америкада 110. бұрынғы Кеңестер Одағында — 46, Францияда — 55, Англияда — 39, т.б. Алайда атом энергетикасын дамытуда Франция жетекші орын алады. Бұнда электр энергиясының барлык көлемінің 70%-ын АЭС-тер өндіреді (салыстыру ушін Англияда — 21,7%, Америкада — 19%, бұрынғы Кеңестер Одағында — 12,3%). 1986 жылы Чернобыль АЭС-інде болған апат өзінің жалпы зардабы жағынан адамзат тарихында ең ірі экологиялық апат болды. Атмосфераға шығарылған радиоактивтік заттектердің жалпы қосындысы 77 кг болды (Хиросимада атом бомбасының жарылысы кезінде 740 г. радионуклидтер шығарылған болатын). Шығарылған радиоактивтік заттектердін 70%-ы Беларусь аумағына таралды. Гринпис сарапшыларының бағалауынша, бұл апат салдарынан болған шығарынды мөлшері 140 млн кюри құрайды, ластанған аудан 160 мың км² болды. Радиациядан 9 млн-ға жуық адам зардап шекті. Радионуклидтермен Дунай, Днепр, Днестр, Дон, Еділ өзендерінің алаптары және Киев, Каневск, Каховск су бөгендері ластанды.

Экономикалык шығындар: шаруашылық айналымынан ауыл шаруашылығына пайдаланылатын 144 мың га жер, 492 мың га орман ұзақ мерзімге шығарылды, тұрғындарды көшіруге көп шығын жұмсалды, т.б. Зардап шеккен аудандарда анемия, жүрек-тамыр, өкпе аурулары бірден көбейіп, жұқпаның бұрқ ете түсуі жиілеп, туу көрсеткіштері кұрт төмендеп кетті. Чернобыль радионуклидтерімен Еуропаның барлық аумағы ластанды.[1]

Тағы қараңыз өңдеу

Дереккөздер өңдеу

  1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5

Радиоактивті залалдану