Былқылдақ ескерткіштері

Былқылдақ ескерткіштері— қола дәуірінде Орталық Қазақстанды қоныстанған тайпалардан қалған ескерткіштер кешені. Қарағанды облысы Шет ауданы Қызылтау ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 7 км жердегі Талды, Нұра өзендері бастауында, Қарашоқы тауының етегінде. 1951, 1955 ж. Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы (жетекшісі Ә. Марғұлан) зерттеген. Былқылдақ кешенінің үш тобы да Андрон мәдениетінің әр түрлі кезеңдеріне жатады. Бірінші топта 70-тен аса, екіншісінде 60, алғашқысы деп есептелетін үшінші топта 70 қоршау-қабір, оларға ғибадат орнын, сынтастарды, т.б. қосқанда барлығы 200-ге жуық ескерткіш бар. 20 қоршау зерттелген. Барлығы қола дәуірінің екінші Атасу кезеңіне жатады. Қоршаулар дөңгелек, шеңбер, төртбұрыш, шаршы пішімде. Іргелері қырынан ойылған үлкен қақпа тастардан тұрғызылған, биіктігі 15 — 80 см. Қоршаудың ішіндегі қабір-жәшіктердің саны төртеуден онға дейін жетеді, негізінен төртбұрышты, трапеция пішінде, ұзындығы 1,5 — 2,5 м, ені 0,8 — 1 м, тереңдігі 0,6 — 1 м. Мәйітті сол кездегі дәстүр бойынша, сол жақ қырынан, екі тізесін бауырына бүгіп, басын батысқа не оңтүстік-батысқа қаратып жерлеген. Бас жағынан 1 — 4 қыш ыдыс, маңайынан қой, жылқы сүйектері алынды. 7-қоршаудағы мәйіттің бел тұсынан қызғылт бояумен боялған, ұзақ уақыт пайдаланғандықтан жұқарып, қажалған жауырын табылды. Бұл ертедегі сәуегей-жауырыншының мәйіті болса керек. Әйелдерді тас, сүйек, қола моншағымен, қола білезігімен, алтын сырғасымен жерлеген. Әшекейлерден басқа қоладан жасалған қару-жарақ, әр түрлі өрнекті қыш ыдыстар, мыс, қола моншақтар, жапсырмалар, ине, біз екі жүзді қанжар-пышақ, алтын салпыншақтар, жыртқыштардың азу тістерінен жасалған алқа, т.б. көп алынды. Заттай деректер қола дәуірі тұрғындарының тұрмысының, әдет-ғұрпы дамуының қарапайым кезінен күрделі дәрежеге жеткенге дейінгі кезеңдерінен мол мағлұмат береді.