Бүкілресейлік мұсылмандардың бесінші съезі

Бүкілресейлік мұсылмандар съезі - 1917 жылы 1 — 11 мамыр аралығында Мәскеуде Ресей мұсылмандарының Уақытша орталық бюросының ұйымдастыруымен өткізілді.

Съезге қазақ облыстарынан, Түркістан өлкесінен, Кавказдан, Қырымнан, Сібірден, Хиуа мен Бұқара хандықтарынан 830 делегат қатысты, олардың 200-ге жуығы дін иелері болды. Бүкілресейлік Мұсылмандар Съезіне қазақ өкілдерін жіберу Орал, Торғай, Ақмола облысы қазақ съездерінде қаралып, өлкедегі қоғамдық-саяси ұйымдар тарапынан да делегаттар сайланды. Олардың ішінде Ж. Досмұхамедов, К. Тоғысов, А. Теміров, М.Жұмабаев, У. Танашев, С. Жантөрин т.б. қайраткерлер болды. Съездің күн тәртібіне: Ресейдің мемлекеттік құрылысы, жер, дін, әйел, жұмысшы және әскер мәселелері, оқу-ағарту ісі, соғысқа көзқарас, Құрылтай сайлауы кезіндегі мұсылмандар тактикасы, Бүкілресейлік мұсылмандар кеңесін құру мәселелері енгізілді. Делегаттар мемлекеттік құрылыс мәселесін жан-жақты талқылап, Ресей мұсылмандарының федеративтік негіздегі демократиялық республиканы жақтайтындықтарын білдірді. Съезд белгілі территориясы жоқ халықтарға ұлттық-мәдени автономия берілсін, ал барлық мұсылман халқы ұлттық-терр. автономияны иемденсін деген шешім қабылдады. Құрылтай жиналысында жер мәселесі өз шешімін тапқанға дейін шет аймақтарға қоныс аудару уақытша тоқтатылды. Съезде дүниежүзілік соғыс әділетсіз деп бағаланып, бұл соғыста мұсылмандар империализмнің құрбаны болып отырғаны айтылды. Діни істер мәселесін қараған секцияның шешімімен Торғай, Орал, Ақмола және Семей облысы қазақтарының діни істері Орынбор мүфтилігіне қарайтын болды. Съезде Орынбор діни басқармасының құрамы сайланды, оған Ғ.Қарашев та енді. Оқу-ағарту ісі бойынша 23 тармақтан тұратын қарар қабылданды. Онда жалпыға бірдей міндетті және тегін білім беру, барлық мұсылман мектептерінде ана тілімен қатар “ортақ түркі тілін” оқыту, т.б. мәселелер қарастырылды. Бүкілресейлік Мұсылмандар Съезінде Құрылтай сайлауын өткізу қызу талқыланды.

Сыртқы сілтемелер

• Түркі-мұсылман саясаткерлерінің бірегейі Сәлімгерей Жантөрин еді