Винница

Винница (укр. Вінниця) — Украинадағы қала, Винница облысының әкімшілік орталығы. Оңтүстік Буг өзені бойында, темір жол торабы. Халқы 371 698 (2013). Киевтен оңтүстік-батысқа қарай 200 шақырымдай жерде орналасқан.

Облыс орталығы
Винница
Вінниця
Ту Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	УкраинаУкраина
Статусы	облыс орталығы
Облыс	Винница
Аудан	Винница
Қауым	Винница қалалық
Ішкі бөлінісі	3 аудан
Қалалық басшы	Сергей Анатольевич Моргунов
Тарихы мен географиясы
Координаттары	49°14′ с. е. 28°28′ ш. б.49.233° с. е. 28.467° ш. б. / 49.233; 28.467
Құрылған уақыты	1363
Алғашқы дерек	1355
Облыс орталығы статусы	1795
Жер аумағы	113,2 км²
Орталығының биiктігі	248 м
Уақыт белдеуі	UTC+2
Тұрғындары
Тұрғыны	▼ 370 264 адам (2021)
Тығыздығы	3270,1 адам/км²
Ұлттық құрамы	украиндар, орыстар, еврейлер, поляктар, молдавандар
Конфессиялар	православие, католицизм, протестантизм, иудаизм
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	380 432
Пошта индексі	21000
Автомобиль коды	AB, КВ / 02
КОАТУУ	510100000
vmr.gov.ua
Винница
Винница шекарасы

Географиясы

Винница қаласы Винница облысының облыс орталығы болып табылады. Винница және оның төңірегі құмдардың, саздардың, әктастардың және мергельдердің төрттік шөгінділерімен жабылған Волын-Подольск кристалды массивінде орналасқан. Бұл массивтің іргетасы ежелгі тау жыныстарынан тұрады: граниттер, гнейстер, сиениттер, олар бірқатар жерлерде жер бетіне шығып, құнды құрылыс материалы болып табылады.

Винница Украина астанасы - Киев қаласынан 260 км (жол), Одессадан 429 км, Львовтан 369 км қашықтықта орналасқан.

Винница қаласы орташа ендіктерде орналасқан, бұл оның климатының қалыптылығын анықтайды. Винница жеткілікті ылғалдылығы бар ұзақ, салқын жазымен және салыстырмалы түрде қысқа, қатал емес қыспен сипатталады.

Тарихы

Винницаның тарихы 1363 жылы Литва княздігінің Оңтүстік шекаралас аумағында князь Федор Кориатович бекініс тұрғызған кезден басталады. 160 жыл бойы бекініске бірнеше рет татар Ордасы шабуыл жасады.

1598 жылы қала Брацлав воеводствосының астанасына айналды, бұл Винницаның тұрғын үйлері мен діни ғимараттарын дамытуға және одан әрі салуға серпін берді. Сонымен, 1610 жылы Оңтүстік Бугтың оң жағалауында иезуит монастырының шіркеуі тұрғызылды, жақын жерде Доминикан монастырының құрылысы басталды, содан кейін монастырь аумағының айналасында бекініс тұрғызылды.

Бұл жерлердің тарихынан 19 ғасырда Винница тыныш провинциялық қала болғаны белгілі. Сол ғасырдың аяғында ғана қала өмірі өзгеріп, оң жағалаудағы сауда орталығына айналды. Мұнда теміржол және әкімшілік ғимараттардың құрылысы басталады. Қала сәтті дамып, өсіп келеді.

1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы Винницаға айтарлықтай зиян келтірді, көптеген ғимараттар мен құрылыстар қирап, өртенді. Соғыстан кейін Винница қайта құрылып, жаңа өмірге қайта оралады. Жаңа тұрғын үйлер мен өндірістік кешендер бой көтеріп, аман қалған үйлерді қалпына келтіру жұмыстары басталады. Жаңа өнеркәсіптік кәсіпорындар салынды.

Халқы

2023 жылы Украинаның Винница қаласының халқы 372 526 адамды құрады. Винница Украинадағы халық саны бойынша 425 қаланың ішінде 13-ші орында.

Винница қаласындағы халық саны 2011 жылдан 2022 жылға дейін

2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
369490	370814	371698	372116	372484	373302	372672	371855	369839	370707	370601	369739

Экономикасы

Өнеркәсіптік өндірісте машина жасау, прибор жасау, электр бұйымдары мен технологиялық құрал-жабдықтар, құрылыс материалдары, металл және темірбетон конструкцияларын өндіру, сондай-ақ тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары басым. Бұл аудандағы ең ірі компания – танымал Roshen корпорациясының құрамына кіретін жергілікті кондитер фабрикасы.

Винница қаласының экономикасында соңғы жылдары өндірістің өсу және әртараптандыру процестері жалғасуда. 2022 жылға қарай қалада кең ауқымды өнім шығаратын 220-ға жуық ірі және орта өнеркәсіптік кәсіпорын жұмыс істейді. Қала экономикасында жергілікті экспорттаушы кәсіпорындардың негізінен еуропалық елдердің нарықтарына бағдарлануы үлкен маңызға ие, барлық экспорттың 70%-дан астамы еуропалық нарыққа шығады. Сонымен қатар, өнеркәсіп өнімдерінің айтарлықтай үлесі (10%-дан астамы) Қытайға, АҚШ-қа, Египетке және Түркияға экспортталады.

Транспорты

«Винница» әуежайы (Гаврышовка, VIN) Винницадағы теміржол вокзалынан шығысқа қарай 7,5 км жерде орналасқан. Қалалық қоғамдық көлік трамвайлар, троллейбустар, автобустар, маршруттық таксилер және өзен қайықтарымен қызмет етеді.

Әуежай - Әуе порты Гавришовка ауылында орналасқан. Әуежайда 1 терминал бар, ол өз аумағында жолаушылардың жайлы тұруы және рейстің ұшып шығу уақытын немесе ұшақ қонған кезде жолаушыларды күтіп алуы үшін барлық жағдаймен жабдықталған. Ол аймақтық және халықаралық рейстердің, тұрақты рейстердің, чартерлік рейстердің де жолаушыларына қызмет көрсетеді.

Темір жол қызметі - Винница теміржол торабы маңызды көлік функцияларын орындайды, өйткені бұл қала тұрғындарына Украинаның және көршілес мемлекеттердің әртүрлі нүктелеріне үздіксіз қатынауға мүмкіндік береді. Қалада үлкен Винница-Жолаушы теміржол вокзалы бар, оған жақын және алыс қашықтыққа пойыздар қатынайды.

Троллейбус - Винницадағы қоғамдық көліктің негізгі түрі болып табылады. Троллейбус желісі барлық дерлік қаланы қамтиды (жеке үйлер салынған аумақтарды қоспағанда), барлығы 15 бағыт.

Трамвай

Трамвай - қаланың темір жолының батыс бөлігінде жүреді. Тек 6 маршрут бар.

Автобус - қаланың шалғай аудандарына және қала маңындағы маршруттарға жолаушыларды тасымалдауды қамтамасыз етеді. 2008 жылдан бастап LAZ A183D1 және Bogdan үлгілерінің жаңа автобустары сатып алынды. 2009 жылдан бастап бірте-бірте жаңа бағыттар іске қосылды.

Маршруттық таксилер - олар дәстүрлі түрде жылдамырақ балама көлік түрі болып табылады. Теміржол вокзалын "Вишенка" шағын ауданымен байланыстыратын маршруттық таксилер тәулік бойы жүреді. Маршруттар Винницаның барлық шағын аудандарын қамтыды.

Мәдениеті

Театрлар

Н.Садовский атындағы Винница облыстық академиялық украин музыкалық-драма театры

М.Садовский атындағы Винница академиялық музыкалық-драма театры - 1910 жылы құрылған, театр орналасқан ғимаратты Винница сәулетшісі Г.Артынов жобалаған, театрдың дизайны мен декорациясын М.Басовскийдің Одесса студиясы жасаған. Театр ғимараты қала орталығында орналасқан, зал 700 орындық.

„Алтын кілт“ Қуыршақ театры - (Винница, көш. Л.Толстой, 6). Винница қаласының қуыршақ театры соғысқа дейін 1938 жылы құрылды. Соғыс жылдарында қуыршақ театры өз жұмысын тоқтатып, 1945 жылы Украинаның еңбек сіңірген әртісі және қайраткері В.Шестактың «Партизандық орман туралы хикая» атты соғыстан кейінгі алғашқы қойылымының тұсауы кесілді.

Винница облыстық филармониясы - Винница облыстық филармониясының 1937 жылдан бастау алатын бай тарихы бар. Филармония 1937 жылдың көктемінде өзара біріккен хорлар мен үйірмелер негізінде құрылды. 2012 жылы филармония 75 жылдық мерейтойын атап өтті. Өзінің тарихында филармония 70 мыңнан астам концерт қойды, оны 14 миллионнан астам көрермен тамашалады.

Мұражайлар

Винница - мәдениеттің көптүрлілігін сақтаған қала, сонымен қатар ұлы адамдары өмір сүрген жер. Бұл туралы мәліметтер мен жәдігерлер жергілікті мұражайлардан көруге болады. Винница мұражайлары назар аударуға тұрарлық, ол өте бай және қызықты.

Винница облыстық өлкетану мұражайы

Винница облыстық өлкетану мұражайы - Винница қаласындағы облыстық тарихи-өлкетану мұражайы (Соборная к.,19), Шығыс Подолияның тарихы, этнографиясы және мәдениеті бойынша материалдар мен құжаттар жинағы. 1929 жылдан бастап мұражай мемлекеттік маңызы бар «Винница Мурс» монументінің бөлігі болып табылатын ғимаратты алып жатыр.

Винница облыстық өнер мұражайы - Винницадағы өнер мұражайы 1919 жылы құрылды. Мұражай қорының маңызды бөлігін көрнекті шеберлердің туындыларымен ұсынылған XVIII-XX ғасырлардағы графика жинағы құрайды. Мұражай коллекциясында 17 ғасырдағы итальяндық майоликаның бірегей коллекциясы, Батыс Еуропадағы, Украина мен Ресейдегі 17-20 ғасырлардағы фарфор зауыттарының бұйымдары, мүсін, антикварлық жиһаздар, халықтың қолданбалы өнерінің (кесте, тоқыма өнері) бай коллекциясы бар.

Украина Қарулы Күштері Әскери-әуе күштерінің Әскери-тарихи мұражайы - Винницадағы Украина Қарулы Күштері Әскери-әуе күштерінің Әскери-тарихи мұражайы 2001 жылы Украина Әскери-әуе күштерінің мұражайы ретінде құрылды, ал 2005 жылы ол құрылымдық жағынан Әуе қорғанысы күштеріне арналған экспозициямен толықтырылды. Мұражай Винницадағы Украина әскери-әуе күштері қолбасшылығының бұрынғы штаб-пәтерінің аумағында орналасқан.

М.И.Пироговтың ұлттық үй-жәй мұражайы - Ұлттық мұражай Винницаның оңтүстік-батыс бөлігінде, әйгілі ғалым, тамаша хирург Николай Иванович Пирогов соңғы жиырма жыл бойы тұрып, жұмыс істеген Вишня мекен-жайында орналасқан. Мұражай кешенінің объектілері - құрылысы 1885 жылы аяқталған үй мен дәріхана және шіркеу-некрополь. Мұражайдың қор жинағы 17 мың экспонат.

М.И.Пироговтың ұлттық үй-жәй мұражайы

М.М.Коцюбинскийдің әдеби-мемориалдық мұражайы - әдеби-мемориалдық мұражайы жазушының туып-өсіп, 33 жасқа дейін тұрған үйінде орналасқан. Мұражай ашу идеясын жазушының ағасы көтеріп, соның нәтижесінде 1926 жылы үй қалпына келтіріліп, мұражай құрылды. Экспозиция монографиялық принцип бойынша жинақталып және Коцюбинский үйінің бес бөлмесінде орналасқан. Экспонаттар жазушының өмір бойы шығарылған басылымдары, аудармалары, картиналары және жазушының шығармашылық жолы мен оның қоғамдық қызметі туралы дерек береді.

Винница трамвай мұражайы - Трамвай мұражайы 2013 жылдың қазан айында Винница қаласында трамвай қозғалысының басталғанына 100 жыл толуына орай ашылған қаладағы ең жаңа мұражай. Ол «Винница трамвай және троллейбус басқармасы» коммуналдық кәсіпорнының трамвай депосының аумағында орналасқан. Оның экспозициясында қаланың трамвай қозғалысының тарихына, көлік кәсіпорнының дамытуына қатысты фотосуреттер мен экспонаттар қойылған. Көрме залының жанында қаладағы әр жылдары жұмыс істеген трамвайлардың көрмесі орналасқан.

Көрнекі жерлері

Винницаның негізгі көрікті жерлері Собор басты көшесінде және оның жанында орналасқан. Қаланың атмосферасын сезіну үшін ескі орталықтың көшелерімен жүріп, күндіз және кешке Оңтүстік Буг жағалауын серуендеу керек.

Су мұнарасы

Винницаның визит картасы - Еуропа алаңындағы су мұнарасы. Ол 20 ғасырдың басында сәулетші Григорий Артыновтың жобасы бойынша салынған. Жүз жылдан астам уақыт бойы ғимарат көп өзгерген жоқ. Бүгінде мұнарада Ауған жауынгерлерінің мұражайы мен Подольск туристік ақпараттық орталығы орналасқан. Мұнараның жанында орындықта отырған Артыновтың қола мүсінін көруге болады.

Артынов көшесімен Магистратская көшесімен қиылысында, балалар көркемсурет мектебінің ерекше ғимараты орналасқан (Магистратская көшесі, 66). Модерн стиліндегі ғимарат ХХ ғасырдың басында сол Артыновтың жобасы бойынша жеке үй ретінде салынған.

Винница тұрғындарының сүйікті серуендеу орны - Орталық қалалық саябақ. Мұнда фестивальдар, концерттер, көше музыканттарының өнер көрсетулері, спорттық жарыстар жиі өтеді. Саябақта Планетарийді (Хлебная көшесі, 1) немесе қаланың ең әйгілі ғимараттарының (Су мұнарасы, Николай шіркеуі, Савой қонақ үйі және т.б.) көшірмелері орнатылған Мини-Винница үлгілі қалашығын көруге болады.

Саябақта планетарийді (Хлебная көшесі, 1) немесе қаланың ең танымал ғимараттарының көшірмелері (су мұнарасы, Николаев шіркеуі, "Савой" қонақ үйі және басқалары) орнатылған "мини Винница" макет қалашығын көруге болады.

Саябаққа бірнеше кіреберіс бар. Негізгі кіре берісте, Гагарин алаңының жағынан, Винницаның тағы бір «визит картасы» арка-мысық бар. Арканың сол жағында аққулар мен тасбақалар мекендейтін шағын тоған бар.

Оңтүстік Бугта катамаранмен серуендеп, Сабаров аймағына теплоходпен саяхаттауға болады. Катамарандары бар пирс субұрқақтың жанындағы жағалауда орналасқан.

Винницада көптеген сәулет ескерткіштері мен ескі үйлер сақталған. Капитан Четковтың зәулім үйі (Пушкин к., 38). Мұнда кіреберіссіз үлкен мұнаралар мен балкондар, дөңгелек терезелер мен ауыр бағаналар тоғысқан. Бүгінде Четков үйінде сәулет және қала құрылысы бөлімі орналасқан.

Өткен ғасырдың басындағы тағы бір сәулет ескерткіші - Кумбари үйі (М.Оводов көшесі, 1) Оңтүстік Бугтың жағасында орналасқан. Модерн стиліндегі ғимарат 1913 жылы Одесса көпесі Кумбаридің әйелі үшін Артыновтың жобасы бойынша салынған. Үйден өзенге баспалдақ түседі, оны жергілікті тұрғындар ұзындығына байланысты "Потемкинская" деп атаған.

Орталықта әртүрлі конфессиялардың бірнеше ескі шіркеулері және Винница Муры сәулет кешені (Муры көшесі, 12) орналасқан. Бұл XVII-XVIII ғасырлардағы қорғаныс және монастырлық ғимараттар кешені. Бүгінгі таңда кірпіш қабырға мен бұрыштық мұнараның бір бөлігі ғана қалған.

Білім беру ісі

Винницадағы ең көне мектепті бауырлас Вознесенский монастырында 1633 жылы митрополит Петр Могила құрды, бірақ кейінірек бұл мектеп Волындағы Гоща қаласына ауыстырылды. XVII және XVIII ғасырларда иезуиттер өз монастырында мектептерді ұстады, кейін монастырь оларды 1773 жылы мектеп ісіне белсенді кіріскен базилиандарға берілді

1804 жылы Е.Чацкий Винницада уездік мектеп ашты, ол 1814 жылы Гимназия болып өзгертілді. Гимназия бұрынғы иезуиттер колледжіне орналастырылды және 1843 жылға дейін жұмыс жасап, содан кейін ол Белая Церковьке көшірілді.

Педагогикалық университеттің бас ғимараты

1888 жылы Винницада көпес Войштейн мұраға қалдырған жаңа мектеп ғимараты салынды және онда Могилев-Подольскийден көшірілген реалды училище ашылды.

Қазіргі уақытта Винницада бірнеше университеттер бар:

• Н.И.Пирогов атындағы Винница ұлттық медицина университеті
• М.Коцюбинский атындағы Винница мемлекеттік педагогикалық университеті
• Винница қаржы-экономикалық университеті
• Винница ұлттық техникалық университеті
• Винница ұлттық аграрлық университеті
• Винницкий социально-экономический институт
• Винница әлеуметтік-экономикалық институты
• Винница кооперативтік институты

Денсаулық сақтау ісі

Винницада белгілі бір қызметтер пакетін ұсынатын денсаулық сақтау мекемелерінің дамыған желісі бар. Жалпы, қаланың денсаулық сақтау жүйесі 40-тан астам емдеу-алдын алу және емдеу мекемелерімен ұсынылған, оның 16-сы Винница қаласының коммуналдық меншігінде. Олар:

Алғашқы медициналық-санитарлық көмек орталықтары:

• №1 алғашқы медициналық-санитарлық көмек орталығы - М.Зеров көшесі, 13 мекенжайында орналасқан. 2012 жылы №1 қалалық емхана қайта құрылғаннан кейін жұмысын бастады. Аурухана бір мезгілде 11 науқасты емдей алады.
• №2 алғашқы медициналық-санитарлық көмек орталығы - жеті дәрігерлік амбулаторияда медициналық көмек көрсетеді, онда 225 маман жұмыс істейді және 100 мыңға жуық адамға қызмет көрсетеді.
• №3 алғашқы медициналық-санитарлық көмек орталығы - Хмельницкое тас жолы, 96 мекенжайында орналасқан. Ол жеті дәрігерлік амбулаторияны біріктіреді.
• №4 алғашқы медициналық-санитарлық көмек орталығы - Замостянская көшесі, 18 мекенжайында орналасқан. 2010 жылы мекеме Винницадағы ең үздік медициналық мекеме деп танылды. Орталық жеті емхананы біріктіреді.
• №5 алғашқы медициналық-санитарлық көмек орталығы - Замостянская көшесі, 49 мекенжайы бойынша орналасқан. Мұнда 257 медицина қызметкері жұмыс істейді, оның 45-і дәрігер. Алғашқы медициналық көмек орталығы жеті дәрігерлік амбулаторияны біріктіреді.

Винницада медициналық көмекті төрт көпсалалы ауруханада алуға болады.

№1 қалалық клиникалық аурухана - Хмельницкое тас жолы, 96 мекенжайында орналасқан. Медициналық мекеме ересек тұрғындарға шұғыл (жедел) медициналық көмек көрсету, амбулаторлық және стационарлық медициналық көмек көрсетуге маманданған.

Қалалық клиникалық жедел жәрдем ауруханасы - бай тарихы бар және негізі 19 ғасырда қаланған. Аурухана бір мезгілде 320 науқасқа қызмет көрсете алады. Жыл сайын 30 мың адам емделіп, тағы 20 мыңнан астамы жергілікті жарақат пунктіне жүгінеді.

№3 қалалық клиникалық аурухана - 1946 жылдан бері жұмыс істейді. Ауруханада №1,4,5 ПМСК-ға жататын пациенттерге көмек көрсетіледі.

«Ана мен бала орталығы» қалалық ауруханасы - 1998 жылы құрылған. Ол әйелдерге, босанған әйелдерге және 18 жасқа дейінгі балаларға көмек көрсетеді.

Перзентханалар - Винницада екі перзентхана жұмыс істейді. Қалада да, облыста да ең көп босануды қабылдайтын Облыстың перзентханаларының ішіндегі ең үлкені және ең қуаттысы №1 перзентхана болып табылады. № 2 перзентхана 1937 жылы құрылды. Қазір ол шамамен 60 000 жергілікті тұрғынға қызмет көрсетеді. 2003 жылы ЮНИСЕФ сарапшылары перзентханаға "Балаға мейірімді аурухана" мәртебесін берді.

Стоматология - стоматология саласындағы қызметтер стоматологиялық емханада, сондай-ақ «Медициналық стоматологиялық орталықта» көрсетіледі. Мұнда олар кариес емдеу, микроскоппен емдеу, қызыл иектің, ауыз қуысын емдеу, хирургиялық операцияларды жасау, протездеу, имплантациялау және басқа да көптеген аурулар бойынша қызмет көрсетеді.

Танымал адамдары

• Натан Альтман (1889–1970) – авангард суретші
• Сэм Борн (1891-1959) - бизнесмен
• Михаил Коцюбинский (1864–1913) – украиндық жазушы
• Николай Леонтович (1877–1921) – украин композиторы
• Александр Лернер (1913–2004) – кеңестік-израильдік кибернетик және диссидент
• Юрий Левада (1930–2006) – әлеуметтанушы, саясаттанушы және Левада орталығының негізін қалаушы
• Ежи Незбржицки (1902–1968) - поляк армиясының капитаны
• Николай Пирогов (1810–1881) – далалық хирургияның негізін салушы, соңғы жылдарын Винницада өткізді.
• Максим Шаповал (1978–2017) – аға барлау офицері және Украина Бас барлау басқармасының арнайы күштер отрядының бастығы. 2017 жылы ресейлік агенттер өлтірген.
• Ольга Стороженко (1992) - «Украина аруы-2013» және «Әлем аруы-2013»

Бауырлас қалалар

• Кельце (Польша)
• Питерборо (Ұлыбритания)
• Бирмингем (Алабама) (АҚШ)
• Липецк (Ресей)
• Бурса (Түркия)