Глубокое ауданы
Глубокое ауданы — Шығыс Қазақстан облысының солтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлініс. Жер аумағы 7,3 мың км². Орталығы – Глубокое кенті. Аудан 1964 жылы 31 желтоқсанда құрылған.
| Қазақстан ауданы | |||
| Глубокое ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
15 | ||
| Кенттік әкімдіктер саны |
2 | ||
| Ауыл саны |
37 | ||
| Әкімі |
Тумашинов Эльдар Лұқбекұлы[1] | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Глубокое кенті, Попович көшесі, №11а | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
50°08′45″ с. е. 82°18′25″ ш. б. / 50.14583° с. е. 82.30694° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 50°08′45″ с. е. 82°18′25″ ш. б. / 50.14583° с. е. 82.30694° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1964 | ||
| Жер аумағы |
7,3 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
56 976[2] адам (2023) | ||
| Ұлттық құрамы |
орыстар (65,72%), қазақтар (29,56%), немістер (1,93%), татарлар (0,87%), украиндар (0,48%), басқа ұлт өкілдері (1,44%)[3] | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Автомобиль коды |
16 | ||
|
| |||
|
| |||
Географиялық орны, жер бедері
өңдеуАудан батысында Шемонаиха, шығысында Алтай ауданымен және Риддер қаласымен, оңтүстігінде Ұлан ауданымен және Өскемен қаласымен, солтүстігінде Ресей Федерациясымен шектеседі.
Облыстың солтүстік жағының орталық бөлігінде, Ертіс өзенінің салалары Үбі мен Үлбі өзендері аралығында орналасқан. Ауданның жер бедері өте күрделі. Солтүстік-батыс жағын Үбі мен Үлбі өзендерінің аралығындағы Үбі жотасының батыс бөлігі мен Тікирек (Тигирец) жотасының оңтүстік беткейі және олардың шоқылы сілемдері, ал оңтүстік-батыс жағын Үлбі (Иванов) жотасының батыс бөлігі алып жатыр. Жер беті Ертіс өзенімен және оның салаларымен тілімденген.
Тарихы
өңдеу1963 жылы 10 қаңтарда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Глубокое өнеркәсіптік ауданы құрылды. Аудан құрамында Глубокое, Белоусовка, Пахотный, Верхнеберёзовский, Первомайский кенттері болды.
1964 жылы 17 маусымда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Пахотный кенті ауылдық елді мекен санатына жатқызылып, Лениногорск қалалық кеңесінің әкімшілік қарамағына берілді.
1964 жылы 31 желтоқсанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Глубокое өнеркәсіптік ауданы таратылды; орталығы Глубокое кентінде Глубокое ауданы құрылып, құрамына Шемонаиха ауданының Белокамен, Бобров, Киров, Краснояр, Куйбышев, Малоуба, Северный, Секисов, Ушанов, Фрунзе ауылдық кеңестері мен Верхнеуба ауылдық кеңесінің «Весёловский» кеңшарының аумағы енді.
1965 жылы 21 сәуірде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Шемонаиха ауданынан Черемшан ауылдық кеңесі берілді.
1972 жылы 28 маусымда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Весёлов ауылдық кеңесі құрылды.
1984 жылы 11 сәуірде Шығыс Қазақстан облыстық атқару комитетінің Шешімімен Опытное поле ауылдық кеңесі құрылды.
1985 жылы 17 қазанда Шығыс Қазақстан облыстық атқару комитетінің Шешімімен Калинин ауылдық кеңесі құрылды.[4]
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
өңдеуКлиматы тым континенттік, қаңтар айының орташа температурасы –18°С, шілдеде 20°С шамасында. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлш. 600 – 700 мм. Жер беті сулары Ертіс өзенінің орталық бөлігі мен оның Оба, Үлбі, Қарақожа, Қызылжар, Глубочанка атты салаларынан және оларға құятын сай-жыралардан тұрады. Аудан жерінде негізінен сұр, карбонатты күңгірт-қызғылт және қызғылт топырақтар, қыратты жерлерде қара және шалғындық топырақтар тараған. Далалы ашық жерлерде жусан аралас селеу, бетеге, қыратты (таулы) өңірде бұта тектес өсімдіктер, қарағай, майқарағай, терек, қайың, шетен аралас ормандар өседі. Жануарлар дүниесінен қасқыр, аю, сілеусін, түлкі, бұлғын, борсық, бұғы, таутеке, елік, күзен, сарышұнақ; өзен-көлінде су құстары, шабақ, алабұға, шортан, қарабалық және т.б. мекендейді. А. ш-на пайдаланылатын жер аумағы 248,9 мың га, оның 100,4 мың га-сы егістік, 31,6 мың га-сы шабындық, 104,4 мың га-сы жайылым. Аудан жері арқылы Өскемен – Лениногор, Өскемен – Шемонаиха автомобиль жолдары, Өскемен – Локоть т. ж. өтеді. Ертіс өз-мен шағын кемелер қатынайды.
Халқы
өңдеу| 1970 | 1979 | 1989[5] | 1999 | 2009[6] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|
| 77294 | ▼74406 | ▲77305 | ▼67329 | ▼63581 | ▼57533 |
Тұрғындары 61 948 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 29,27%, орыстар – 65,95%, немістер – 1,96%, татарлар – 0,90%, украиндар – 0,55%, басқа ұлт өкілдері – 2,57%.
Әкімшілік бөлінісі
өңдеу37 елді мекен 2 кенттік, 2 ауылдық әкімдік пен 13 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Алтай ауылдық әкімдігі | 2161 | ▼1649 | 76,3 | 1024 | ▼787 | 76,9 | 1137 | ▼862 | 75,8 |
| Белоусов кенттік әкімдігі | 10524 | ▼10019 | 95,2 | 5052 | ▼4886 | 96,7 | 5472 | ▼5133 | 93,8 |
| Берёзов ауылдық округі | 1360 | ▼1078 | 79,3 | 643 | ▼541 | 84,1 | 717 | ▼537 | 74,9 |
| Бобров ауылдық округі | 3161 | ▲3165 | 100,1 | 1502 | ▲1707 | 113,6 | 1659 | ▼1458 | 87,9 |
| Быструха ауылдық округі | 1691 | ▼1367 | 80,8 | 854 | ▼687 | 80,4 | 837 | ▼680 | 81,2 |
| Веселов ауылдық округі | 1439 | ▼1195 | 83 | 721 | ▼582 | 80,7 | 718 | ▼613 | 85,4 |
| Глубокое кенттік әкімдігі | 9652 | ▲10677 | 110,6 | 4462 | ▲5036 | 112,9 | 5190 | ▲5641 | 108,7 |
| Ертіс ауылдық округі | 5386 | ▼4948 | 91,9 | 2658 | ▼2427 | 91,3 | 2728 | ▼2521 | 92,4 |
| Жоғарғы Берёзовка ауылдық әкімдігі | 3545 | ▼2212 | 62,4 | 1692 | ▼1082 | 63,9 | 1853 | ▼1130 | 61 |
| Кожохов ауылдық округі | 2632 | ▼2209 | 83,9 | 1290 | ▼1082 | 83,9 | 1342 | ▼1127 | 84 |
| Краснояр ауылдық округі | 4655 | ▼3843 | 82,6 | 2274 | ▼1905 | 83,8 | 2381 | ▼1938 | 81,4 |
| Малоубинка ауылдық округі | 1180 | ▼829 | 70,3 | 583 | ▼407 | 69,8 | 597 | ▼422 | 70,7 |
| Опытное поле ауылдық округі | 4704 | ▼4512 | 95,9 | 2214 | ▼2156 | 97,4 | 2490 | ▼2356 | 94,6 |
| Секисов ауылдық округі | 1656 | ▼1128 | 68,1 | 838 | ▼547 | 65,3 | 818 | ▼581 | 71 |
| Тарханка ауылдық округі | 3748 | ▼3713 | 99,1 | 1866 | ▼1839 | 98,6 | 1882 | ▼1874 | 99,6 |
| Ушанов ауылдық округі | 2759 | ▼2577 | 93,4 | 1361 | ▼1275 | 93,7 | 1398 | ▼1302 | 93,1 |
| Черемшан ауылдық округі | 3328 | ▼2412 | 72,5 | 1643 | ▼1170 | 71,2 | 1685 | ▼1242 | 73,7 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 63581 | ▼57533 | 90,5 | 30677 | ▼28116 | 91,7 | 32904 | ▼29417 | 89,4 |
Пайдалы қазбалары
өңдеуГлубокое ауданының қойнаулары полиметалды рудаларға бай. Қорғасын, мырышпен қатар құрамында алтын, күміс, кадмий, сурьма, мышьяк, темір, күкірт, селен сынап, мыс және басқа да элементтер бар. Өзінің тазалығы жөнінен Березовка, Белоусовка, Ертіс және Ново-Березовка кен орындарының металдары әлемдік стандарттан кем түспейді. Аудан аумағында 23 жерде құрылыс материалдарына қажетті тастар, әктас, кірпіштік топырақ, құрылыс құмдары бар. Гранит, диодориттер мен кварцальбитофирлер құрылыс тастарын өндіретін шикізат ретінде қызмет етеді.
Аудан тарихы
өңдеу1730 жылы штейгер Иван Чупоршнев бай Березовка кенішін ашты. 1731 жылдан Демидов Невьян заводынан әкелінген жұмысшы кадрлар күшімен бұл телімді пайдалана бастады. Нан мен жарма алыстағы сібір мен орал уездерінен әкелінді. Азық-түлік проблемасын шешу үшін 1760 жылы «Өскмен қамалына орналасу және Уба өзенінің арғы жағына, Ертістің оң жағалауына Березовка, глубокое Улбьба және басқа да Ертіске құятын өзендер жағалауына қамалдар салу мен екі мыңға дейін орыс әкеліп қоныстандыру туралы» Сібір жарлығы шықты.
1761 жыл Глубокоенің туған жылы. Ескі көздердің айтуы бойынша осы жылы Петушок жотасының етегіне Игнатий Губин отбасымен қоныстанған. Глубокое тұрғындары егіншілікпен, мал шаруашылығымен айналысты, таулы-завод халқын және Ертіс казактары әскерлерін азық-түлікпен қамтамасыз етті. Алғашқы қоныстанушылар әкімшілік есепте өскменде тұрды. Шаруалар міндеттеріне егіншіліктен басқа жолдарды жөндеу мен кеніш жұмыстарына жас жігіттерді қосу болды.
Барлық жүктер атпен тасылды, сондықтан жылқы шаруашылығы дамыды.
1747 жылы Секисовка ауылы пайда болды (Секисовка редутының орнына), 1767 жылы Бобровка пайда болды, 1797 жылы Белоусовка. Глубокое ауданы – Кенді Алтайдағы ара шаруашылығының отаны. 1786 жылы алғашқы аралар Бобровкаға әкелінді, кейін Глубокоеде, Прапорщиковода пайда болды, одан бүкіл Алтайға тарады. Ертіс мыс балқыту зауытының тарихы 1920 жылдарынан басталады, «Лена-Лимитед-Голфилдс» ағылшын компаниясы Глубокое кентінде шағын қорғасын зауытының құрылысын бастады. Зауыт 1931 жылы күзде іске қосылды. Бұл компаниямен келісім-шарт бұзылғаннан кейін орталығы Глубокое кентінде «лена-Банк» Алатай комбинаты құрылды.
1932 жылдың сәуірінде комбинат Ертіс тау-өнеркәсіптік кешен болып қайта құрылды, құрамына Белоусовка мен Березовка кеніштері енді. 1937 жылы 26 мамырда Ертіс мыс балқыту зауыты жұмысын бастады. 1935 жылғы мамырда Глубокое арқылы Рубцовск – Защита темір жол магистралі салынды.
Глубокое жерінен 10 Кеңес Одағының батыры және 19 Социалистік Еңбек Ері шыққан.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Глубокое ауданының әкімдігі.
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Глубокое ауданы. Әкімшілік-аумақтық өзгерістер
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары Мұрағатталған 10 қазанның 2023 жылы.
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары