Шемонаиха ауданы

Шемонаиха ауданы — Шығыс Қазақстан облысының солтүстігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлініс. Аудан 1928 жылы құрылған. Аумағы – 4 мың шаршы шақырым. Орталығы – Шемонаиха қаласы.

Қазақстан ауданы
Шемонаиха ауданы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Шығыс Қазақстан облысы
Аудан орталығы	Шемонаиха
Ауылдық округтер саны	8
Кенттік әкімдіктер саны	2
Қалалық әкімдіктер саны	1
Ауыл саны	33
Қала саны	1
Әкімі	Акулов Григорий Иосифович
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Шемонаиха қаласы, Иванов көшесі, №59
Тарихы мен географиясы
Координаттары	50°37′46″ с. е. 81°54′17″ ш. б.50.62944° с. е. 81.90472° ш. б. / 50.62944; 81.90472
Құрылған уақыты	1928
Жер аумағы	4 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	42 081 адам (2023)
Ұлттық құрамы	орыстар (78,06%), қазақтар (16,06%), немістер (2,86%), армяндар (0,57%), татарлар (0,54%), украиндар (0,4%), басқа ұлт өкілдері (1,51%)
Сандық идентификаторлары
Пошта индексі	071800-071813
Автомобиль коды	16
Шемонаиха ауданының әкімдігі

Географиялық орны

Шығысында Глубокое, батысында Бородулиха, оңтүстігінде Ұлан аудандарымен және солтүстігінде Ресейдiң Алтай өлкесiмен шектеседi. Ауданда минералды-шикiзаттық қоры бар, атап айтқанда полиметалдық кендер, құрамында мыс, мырыш, алтын, қорғасын бар.

Өнеркәсібі мен шаруашылығы

Ауданның базалық салалары — ауыл шаруашылығы және кен өндiру саласы. Экономика құрылымында өнеркәсіп 45 пайызды, ауыл шаруашылығы 34 пайызды, сауда 12 пайызды, қаржы салымы 9 пайызды құрайды. Мыс-химиялық комбинат ауданның негiзгi өнеркәсiптiк кәсiпорыны болып табылады. Бұданда басқа өнеркәсiп салалары да ауданда жақсы дамыған. Қайта өңдеу өнеркiсiбi нан өндiру, сүт және ет өнiмдерi кәсiпорындары бойынша көрсетiлдi. Ауданның екi кәсiпорыны — Ертiс сирекжер компаниясы және Казниобий ИХМЗ — сирек кездесетiн металдар және сирекжер өнiмдерiн өндiрумен айналысады. Ауданның агроөндiрiстi кешенi төрт жүз жетпiс төрт ауыл шаруашылық қалыптастықтарынан құрылған, оның iшiнде төрт жүз жетпіс сегіз шаруа қожалығы, 37 жаупкершiлiгi шектеулi серiктестiк, 1 коммандативтік серіктестік, 2 өнеркәсiптiк кооперативi бар. Жарты жылдықта ауданда 23 мың тонна сүт, 3 мың тонна ет өндiрiлдi. Аудан 134 мың гектар жерге тұқым себілді, соның ішінде астық — 86 мың, кұнбағыс — 30, көп жылдық шөп — 9. Ауыл шаруашылығы тауарлық өнiмдерiн өндiру өткен жылы бес миллиард екi жүз жиырма бес миллион теңге құрады. Аудандағы негiзгi көлiк түрi автомобиль болып табылады. Аудан арқылы негiзгi темiр жол тармағы өтедi: Защита–Локоть, Семей–Алматы. Ауданда қалааралық, халықаралық және ұйалы телефон байланысы бар. Ауданның бiлiм беру саласында 32 жалпы бiлiм беру мектептерi, 5 балалар бақшасы, 2 колледж, 2 кәсiптiк-техникалық мектеп бар.

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Ауданның климаты тым континенттік әрі қатал болып келеді. Қысы суық әрі ұзақ, жазы қоңыржай жылы. Қаңтарда ауданның орташа температурасы -18°С, шілдеде 19°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 400–800 мм. Жер беті сулары Ертістің біршама үлкен саласы — Үбі өзені мен оның көптеген салаларынан тұрады. Жер жамылғысы негізінен таулық-ормандық сұр, күлгін қара топырақты. Өсімдіктерден жазық бөлігінде селеу, бетеге, еркекшөп, бидайық, т.б. адырлы шығыс жағында майқарағай, қайың, терек, мойыл, қарақат, итмұрын тараған. Жануарлар дүниесі қасқыр, түлкі, қоян, сарышұнақ, суыр, аю, марал, бұғы, елік, құдыр, сілеусін, құндыз, шіл, кекілік, жапалақ, үкі, сауысқан, қарға, т.б. тұрады.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989	1999	2009	2021
41694	▲51414	▲64152	▼63783	▲67561	▼57815	▼49202	▼42449

Тұрғындары 43 736 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 15,36%, орыстар – 78,72%, немістер – 2,85%, украиндар – 0,49%, татарлар – 0,58%, шешендер – 0,26%, армяндар – 0,54%, беларустар – 0,22%, өзбектер – 0,233%, әзербайжандар – 0,17%, корейлер – 0,11%, басқа ұлт өкілдері – 0,48%.

Әкімшілік бөлінісі

34 елді мекен 1 қалалық, 2 кенттік әкімдік пен 8 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)

Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Вавилон ауылдық округі	2982	▼2452	82,2	1473	▼1189	80,7	1509	▼1263	83,7
Волчанка ауылдық округі	2174	▼1594	73,3	1054	▼789	74,9	1120	▼805	71,9
Выдриха ауылдық округі	2589	▼2021	78,1	1244	▼987	79,3	1345	▼1034	76,9
Жоғарғы Үбі ауылдық округі	2349	▼1764	75,1	1160	▼889	76,6	1189	▼875	73,6
Зевакин ауылдық округі	2339	▼1758	75,2	1144	▼901	78,8	1195	▼857	71,7
Каменев ауылдық округі	2495	▼1905	76,4	1233	▼981	79,6	1262	▼924	73,2
Октябрь ауылдық округі	1494	▼1227	82,1	724	▼608	84	770	▼619	80,4
Первомай кенттік әкімдігі	5709	▼4470	78,3	2665	▼2144	80,5	3044	▼2326	76,4
Разин ауылдық округі	1553	▼1080	69,5	772	▼541	70,1	781	▼539	69
Усть-Таловка кенттік әкімдігі	6391	▼5730	89,7	3038	▼2925	96,3	3353	▼2805	83,7
Шемонаиха қалалық әкімдігі	19127	▼18448	96,5	8969	▼8762	97,7	10158	▼9686	95,4
ЖАЛПЫ САНЫ	49202	▼42449	86,3	23476	▼20716	88,2	25726	▼21733	84,5

Әлеуметтік құрылымдары

Ауданның емдеу-алдын ала емдеу мекемелерi 40 объект, оның iшiнде 3 аурухана, 5 емхана, 10 дәрігерлік амбулатория, 17 фельдшерлiк-акушерлiк пункт, 5 тiс дәрiгерлерi кабинеттерi бар. Мәдени мекемелердiң тiзбесi келесi тұрпатта берiлген: 1 тарихи - өлкетану мұражайы, 1 мәдениет үйi, 15 клуб, 19 кiтапхана, 2 стадион, 3 спорт кешенi. Бiздiң ауданда тұратын әр ұлтты халықтың мәдениетiн және салт дәстүрiн тереңдете зерделеу мақсатында аудандық Достық Үйi жұмыс iстейдi, оны базасында ағымдағы жылы қазақ тілін оқыту Орталығы ашылады.

Аудан тұлғалары

• Гребенщиков Георгий Дмитриевич (1882–1964) — жазушы. АҚШ Оксфорд университетiнiң философия докторы, белгiлi қоғам қайраткерi. Николаев кенi ауылында (қазiргi Шемонаиха ауданы) дүниеге келген. ХХ ғасырдың басында Ресейдiң саңлақ беллетристиктерiнiң қатарында саналған. В.Шишков, М.Горький, И.Бунин, Н.Рерихтермен достық қарым-қатынаста болған. 1920 жылы Америкаға қоныс аударған, өмiрiнiң соңына дейiн осы жерде тұрған. 1933 жылы Нобель сыйлығына ұсынылған, бiрақ-та И.Буниннiң пайдасы үшiн одан бас тартқан. Оның шығармаларының iшiнде "Чураевы", "Гонец", "Письма с Помперага", "Моя сибирь", "Егоркина жизнь" және тағы басқалары бар.
• Иванов Анатолий Степанович (1928–1999) — жазушы. Шемонаиха ауылында шаруа отбасында дүниеге келген. 1950 жылы Қазақ мемлекеттiк университетiн бiтiрген. Журналист мамандығын алғаннан кейiн "Прииртышская правда" газетiнде, "Сибирские огни" газетi редакторының орынбасары болып жұмыс iстеген. 1972 жыл — "Молодая гвардия" журналының редакторы. Жазушы ретiнде атақты "Алкины песни" шығармасы алып келдi, кейiнiрек "Вечный зов", "Тени исчезают в полдень", "Повитель" романдары жарық көрдi. "Вечный зов" фильмiнiң сценариi үшiн Ивановқа "Социалистiк еңбек ерi" атағы, КСРО мемлекеттiк сыйлығы берiлдi.
• Попов Александр Гаврилович — суретшi. 1926 жылы Шемонаиха ауданы Выдриха ауылында дүниеге келдi. 1935 жылы отбасымен Алматыға көшiп барды. 1946–1951 жылдары Гоголь атындағы көркемсурет училищесiнде оқыды. Суретшi орындаушы және сурет салу мен сызу оқытушысы мамандығын алды. Жұмыс жолын 1951 жылдан Шемонаиха ауылының №1 орта мектебiнде сурет салу мен сызу пәнiнiң мұғалiмi болып бастады. Оқытушылық қызметке 24 жылын арнады. 10 жыл ағымында балалардың бейнелеу студиясын басқарды. Аудан, облыс, республика деңгейiнде бiрнеше рет көрмелерге қатысты. 2001 жылы Шығыс Қазақстан облыстық өнер мұражайында Поповтың соңғы жеке көрмесi болып өттi.
• Морозов Борис Филиппович — суретшi. 1944 жылы Песчанка ауылында дүниеге келдi. Мәскеу қаласы Н.Крупская атындағы халықтық Бүкiлодақтық өнер университетiнiң түлегi, сурет және бейнелеу өнерi факультетiнде оқыған. 1969 жылы Қазақстан Республикасы суретшiлер Одағының мүшесi атағына ие болды. Облыстық, республикалық және бiр халықаралық Германия, Чехословакия, Венгрия, Болгарияда экспонатталған көрменiң қатысушысы. 30 жылдан астам уақытта балалардың "Ласточка" бейнелеу өнерi студиясын басқарады. Шығыс гуманитарлық колледжi филиалында оқытушы. "Бейнелеу өнерi" номинациясында мәдениетке қосқан үлесi үшiн Шығыс Қазақстан облысы әкiмi сыйлығының 2005 жылғы жүлдегерi.
• Голиненко Валентин Григорьевич — ақын. 1954 жылы Қырғызстанда Қара-Балта қаласында дүниеге келдi. 1962 жылы отбасымен Шемонаиха ауданы Первомай кентiне көшiп келедi. Әскери мiндетiн Потстдамда советтер әскерi тобында өтедi. 1975–1977 жылдары Томск политтехникалық институтында оқыды. 1986 жылы М.Горький атындағы әдеби институтын бiтiрiп, "Әдеби жұмысшы" мамандығын алды. Бүкiлодақтық жас ақындардың 8 және 9 кеңестерiнiң өкiлi. өлеңдерi аудандық, облыстық, республикалық, бүкiлодақтық басылымдарда ("Простор", "Сибирские огни", "Ленинская смена", "Октябрь", "Истоки", "Моладая гвардия", "Студенческий меридиан") жарияланды. Первомай кентiнде тұрады.