Джек Стейнбергер
Джек Стайнбергер (ағылш. Jack Steinberger; 25 мамыр 1921, Бад Киссинген, Германия —12 желтоқсан 2020, Женева, Швейцария) — американдық физик, бөлшектер физикасындағы жұмысымен танымал, мюондық нейтрино мен антинейтриноны ашқаны және зерттегені үшін Нобель сыйлығының лауреаты (1988).
| ағылш. Jack Steinberger | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні |
12 желтоқсан 2020 (99 жас) |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Ғылыми аясы | |
| Альма-матер | |
| Марапаттары |
|
Өмірбаяны
өңдеуЕврей отбасында дүниеге келген — әкесі Бад Киссинген синагогасының канторы болған. 1935 жылы Стейнбергер нацистік Германияны тастап, еврей қайырымдылық ұйымының арқасында Америка Құрама Штаттарына қоныс аударды, осында ол ағасымен бірге Чикагодағы әртүрлі патронаттық отбасыларға орналастырылды; 1938 жылы әке-шешесі мен інісіне қосылды. Ол Иллинойс технологиялық институтында екі жыл оқыды, содан кейін Чикаго университетіне ауысып, 1942 жылы бакалавр дәрежесін алды. Содан кейін, 1945 жылға дейін ол Массачусетс технологиялық институтының радиациялық зертханасында жұмыс істеп, радар тақырыптарында әскери зерттеулер жүргізді. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін ол Чикагоға оралды, онда 1948 жылы Энрико Фермидің жетекшілігімен докторлық диссертация қорғады, онда ғарыштық сәулелердегі мюондардың (мю-мезондардың) түзілуін зерттеді және мюондардың электронға, нейтриноға және антинейтриноға үш бөлшекті ыдырауын ашты.
Диссертациясын қорғағаннан кейін Стейнбергер Роберт Оппенгеймердің шақыруымен біраз уақыт Принстондағы тереңдетілген зерттеулер институтында жұмыс істеді, онда ол алдымен бейтарап пионның екі гамма сәулеге ыдырау жылдамдығын есептеді. 1949 жылы ол Джанкарло Викпен бірге теориялық зерттеулермен айналысуға ниеттенген Берклидегі Калифорния университетінің профессоры қызметін атқарды, бірақ көп ұзамай Берклидегі жаңа электронды синхротронда және Вольфганг Панофскиймен және Джекпен бірге эксперименттерге қосылды. Стеллер бейтарап пионды тіркеді және оның қызмет ету мерзімін өлшеді. Антикоммунистік антқа қол қоюдан бас тартып, ол 1950 жылы Берклиден кетіп, Колумбия университетінің профессоры лауазымына ие болды. Келесі онжылдықта ол бірқатар маңызды нәтижелерге қол жеткізді: жаңа циклотронның көмегімен зарядталған және бейтарап пиондардың спиндері мен паритеттерін анықтады және олардың шашырауын зерттеді; көпіршікті камераны пайдалана отырып, ол біртүрлі бөлшектердің қасиеттерін зерттеді, атап айтқанда, ол сигма-нөлдік гиперонды ашты және оның массасын өлшеді, ламбда гиперондарының ыдырауында паритеттің бұзылуын көрсетті, омега және ромезондардың өмір сүру ұзақтығын өлшеді. 1962 жылы Стейнбергер Леон Ледерман және Мелвин Шварцпен бірге нейтриноларды ғарыштық сәулелердегі емес, зертханалық жағдайларда өндірілген жоғары энергиялы бөлшектердің шоқтары арқылы анықтады. Тәжірибелік техниканы жетілдіруді жалғастыра отырып, Стейнбергер нейтрино мен антинейтриноның екі түрлі типінің — электрон және мюонның барын ашты, бұл материяның құрылымы туралы түсінікті айтарлықтай кеңейтті. 1988 жылы Стейнбергер, Ледерман және Шварц осы жұмысы үшін физика бойынша Нобель сыйлығына ие болды.
1964 жылы Стейнбергер Еуропалық ядролық зерттеулер орталығында (CERN) ақылы демалысын (саббатикал) өткізді, онда ол Карло Руббиамен К-мезонның әртүрлі күйлерінің араласу проблемасы бойынша жұмыс істеді. 1968 жылы ол толығымен CERN жұмысына көшті, онда жетекші ғылыми қызметкер, содан кейін ғылыми жетекші және эксперименттік физика кафедрасының директоры қызметін атқарды[1]. Осы уақыттың нәтижелерінің арасында К-мезондық ыдыраулардағы CP симметриясының бұзылуын тіркеу болды. 1976—1984 жылдары Стейнбергер бірнеше ғылыми топтарды (CERN-де, Дортмунд техникалық университетінде, Гейдельберг университетінде және Францияның атом энергиясы комиссариатында) темір ядроларында терең серпімді емес нейтрино шашырауы бойынша эксперимент жүргізуді басқарды. 1983 жылдан бастап ол ALEPH эксперименті детекторын әзірлеуге қатысты, ол 1989 жылы деректерді жинай бастады және басқа нәрселермен қатар нейтрино түрлері мен Z-бозон ыдырау арналарының санын белгіледі. 1986 жылдан бастап Италияда ғылыми және оқытушылық жұмыс жүргізді.
1992 жылы «Адамзатқа ескертуге» қол қойды[2]. Ол флейтада ойнап, альпинизмге, шаңғы тебуге қызығатын. Ол өзінің туған қаласы Бад-Киссингеннің құрметті азаматы болып сайланды, мұнда оның құрметіне жергілікті орта мектеп аталды. Қызы —Julia Steinberger .
Таңдаулы басылымдар
өңдеу- Steinberger J. On the use of subtraction fields and the lifetimes of some types of meson decay // Physical Review. — 1949. — Vol. 76. — P. 1180-1186. — doi:10.1103/PhysRev.76.1180.
- Danby G., Gaillard J.-M., Goulianos K., Lederman L.M., Mistry N., Schwartz M., Steinberger J. Observation of high-energy neutrino reactions and the existence of two kinds of neutrinos // Physical Review Letters. — 1962. — Vol. 9. — P. 36-44. — doi:10.1103/PhysRevLett.9.36.
- Dydak F. et al. A search for 𝜈 𝜇 oscillations in the Δ 𝑚 2 range 0.3-90 eV2 // Physics Letters B. — 1984. — Vol. 134. — P. 281-286. — doi:10.1016/0370-2693(84)90688-9.
- Burkhardt H. et al. First evidence for direct CP violation // Physics Letters B. — 1988. — Vol. 206. — P. 169-176. — doi:10.1016/0370-2693(88)91282-8.
- Штейнбергер Дж. Эксперименты с пучками нейтрино высоких энергий: Нобелевская лекция // Успехи физических наук. — 1988. — Т. 160. — С. 136–153. — doi:10.3367/UFNr.0160.199010f.0136.
- DeCamp D. et al. Determination of the number of light neutrino species // Physics Letters B. — 1989. — Vol. 231. — P. 519-529. — doi:10.1016/0370-2693(89)90704-1.
- Buskulic D. et al. Performance of the ALEPH detector at LEP // Nuclear Instruments and Methods in Physics Research A. — 1995. — Vol. 360. — P. 481-506. — doi:10.1016/0168-9002(95)00138-7.
- Steinberger J. Learning About Particles — 50 Privileged Years. — Springer, 2005.
- Bagger J.A. et al. Precision electroweak measurements on the Z resonance // Physics Reports. — 2006. — Vol. 427. — P. 257-454. — doi:10.1016/j.physrep.2005.12.006.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Steinberger, J. (ағыл.). AIP, American Institute of Physics. history.aip.org. Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 желтоқсан 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 27 сәуір 2018.
- ↑ World Scientists' Warning To Humanity (ағыл.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 сәуір 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 14 мамыр 2019.
Әдебиет
өңдеу- С.А.Фридман, еврей Нобель сыйлығының лауреаттары, қысқаша өмірбаяндық сөздік, Дограф, Мәскеу, 2000, ISBN 5-93431-011-9
- Храмов Ю. А. Стейнбергер Джек // Физиктер : Өмірбаяндық анықтама / Ред. А.И. Ахиезер. — Бас. 2-ші, өңд. және тол. — М. : Наука, 1983. — Б. 303. — 400 б. — 200 000 дана.
Сілтемелер
өңдеу- Нобель комитетінің сайтынан ақпарат (ағыл.)
- Jack Steinberger (ағыл.). John Simon Guggenheim Foundation. gf.org. Тексерілді, 18 сәуір 2019.