Елубай Өмірзақов

Елубай Өмірзақов (1 қаңтар 1899 жыл, қазіргі Қостанай облысы Бейімбет Майлин ауданы2 сәуір 1974 жыл, Алматы) — қазақ актёры, ұлттық театр өнерінің негізін қалаушылардың бірі, Қазақ АКСР-інің халық артисі (1931).

Елубай Өмірзақов
Сурет
Өмірзақов Григорий Рошальмен бірге
Жалпы мағлұмат
Туған күні

1 қаңтар 1899 (1899-01-01)

Туған жері

Бейімбет Майлин ауданы, Торғай облысы, Ресей империясы

Қайтыс болған күні

2 сәуір 1974 (1974-04-02) (75 жас)

Қайтыс болған жері

Алматы, Қазақ КСР, КСРО

Азаматтығы

Ресей Ресей империясы (1899–1917)
 КСРО
РКФСР (1917–1922)

Мамандығы

актер

Белсенді жылдары

1938-1973

IMDb

ID 0880919

Өмірбаяны

өңдеу

Найман тайпасының Қаратай руынан.

Өмірзақов еңбекке ерте араласты. Болашақ актердің талантын танып, өнерге баулыған әрі оны оқуға үйреткен сол кездері (1914) ауыл ұстазы, жазушы-драматург Б.Майлин.

19231925 жылдары Орынбор қаласындағы Қазақ халық ағарту институтында оқыған.

1924 жылы Орынбор қаласында қойылған М.Әуезовтің “Еңлік – Кебегі” және Ж.Ерданаевтың “Малқамбайында” Өмірзақов Абыз бен Малқамбай рөлдерінде ойнады. Бұл актердің сахналық өнерге бүтіндей бет бұруына үлкен әсер етті.

1925 жылы Қызылорда қаласында Қазақ мемлекеттік драма театры (қазіргі Қазақ мемлекеттік академия драма театры) құрылғанда А.Абдуллин, І.Бадыров, С.Байғожин және С.Оспановпен бірге Өмірзақов та алғашқы ұлт театрының іргетасын қалап, оның өркен жаюына мол үлес қосты.

1927 жылы Мәскеу қаласында өткен этнографиялық концертке қатысты.

1931 жылы қазақ сахна шеберлері қатарынан режисер Ж.Шанинмен бірге театрдың бес жылдық мерекесіне байланысты Өмірзақов республиканың тұңғыш халық артисі атағына ие болды.

Өмірзақов қазіргі Қазақтың мемлекеттік академия опера және балет театрын (1934) ұйымдастырушылардың бірі, осы театр сахнасында қойылған Әуезов пен И.В. Коцыктың “Айман – Шолпан” (1934) және Майлин мен Е.Г. БрусиловскийдіңЖалбыр” сияқты музыка спектакльдерінде халық өкілі, тапқыр Жарас пен күзетші Қайрақбайдың рөлін орындады.

19301940 жылдары драма театрында ойнаумен ғана шектелмей, радио мен филармонияға, эстрадалық концерттер мен кино өнерінің дамуына да қызу ат салысты, табиғи талантының әр қырынан танылды. Халық өнерінің қайнар көзінен нәр алған Өмірзақов әйгілі халық батыры Амангелдінің (әуелі Майлин мен Ғ.М. Мүсіреповтің осы аттас спектаклінде; одан кейін осы аттас фильмде, 1938), сондай-ақ Жарас пен Дәркембайдың бейнесін (Әуезовтің “Түнгі сарыны” мен “Абайында”; соңғы рөлі үшін КСРО Мемлекеттік сыйлығы берілді, 1952) шеберлікпен сомдады.

Мәдениетке қосқан үлесі

өңдеу

Өмірзақов ойнаған рөлдерінің саны 150-ден астам, олардың қатарына Асан, Кеңгірбай, Қазан (Әуезов “Қарагөз”, “Еңлік – Кебек”, “Қара қыпшақ Қобыланды”), Мұңайтпас, Жалмұқан (МүсіреповАмангелді”, “Ақан сері – Ақтоқты”), Мырқал (Ә.ӘбішевДостық пен махаббат”), Есіркеп (Ш.ХұсайыновКеше мен бүгін”), Костя – капитан, В.И. Ленин (Н.Ф. ПогодинАқсүйектер”, “Мылтықты адам”), Пантелеев (Б.Ф. ЧирсковЖеңімпаздар”), Караваев (Д.А. Фурмановтың “Бүліншілігі” бойынша), Романов (В.М. КиршонАстық”), Кочкарев, Осип (Н.В. ГогольҮйлену”, “Ревизор”), Отелло (У.Шекспирдің осы аттас трагедиясында), т.б. Өмірзақов актерлік шеберлігінің ерекшелігі сөзінен гөрі сахналық қимыл-қозғалысы мен мимикасында, ол әрбір кейіпкерінің мінезін, табиғатын ішкі сезім дүниесіне лайықтап, өзінің бүкіл дене бітімін құбылтып, құлпыртып ойнауға өте шебер сахна суреткері болған.

1938 жылдан киноға түсті: Жексен (“Райхан”, 1940), Ерден (“Абай әні”, 1945), Ақтанбай (“Дала қызы”, 1954), Бақсы (“Атамекен”, 1967; Қазақ КСР-і Мемлекеттік сыйлығы, 1968), т.б. 2-дүниежүзілік соғыс (19421943) жылдары майданның алғы шептерінде болып, жауынгерлерге мәдени қызмет көрсетті.

Өмірзақов халық әндерін (“Шәпибаяу”, “Кербесті”, “Нақ-нақ”, “Қыздар-ау”, “Заулатшы-ай”, т.б.) шебер орындаушы ретінде де белгілі. 1936 және 1958 жылдары Мәскеу қаласында өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысты.

Фильмографиясы

өңдеу

Марапаттары және ол туралы естелік

өңдеу

1975 жылдан Алматы қаласында ол тұрған үйге (Қабанбай батыр көшесі, 89-үй) мемориалдық тақта орнатылып, актер есімімен көше (бұрынғы 14-линия) және Қостанай облысы филармониясы аталды. Бірнеше орден, медальдармен марапатталған.[1]

Дереккөздер

өңдеу
  1. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8