Ескі одақ

Ескі одақ (Auld Alliance) — әскери-саяси, сондай-ақ ортағасырлық Франция мен Шотландияның мәдени бірлестігі, негізінен Англияның сыртқы саяси амбицияларын тоқтатуға бағытталған. Одақты 1295 жылы франциялық Филипп пен Джон Баллиоль патшалары жасаған және 265 жыл өмір сүрді. Шотландық күзетшілер француз королінің бөлмелерін орта ғасырдан бастап 1830 жылы тақтан бас тартқан соңғы Бурбондарға дейін күзетті.

Бастапқыда одақ I Эдуардтың агрессиялық ұмтылысын болдырмауға бағытталған. Жүзжылдық соғыс кезінде Англия Франция мен Шотландияға бірдей қауіп төндірді, сондықтан альянстың қарым-қатынастары екі елдегі монархтардың өзгеруімен дәстүрлі түрде жаңартылып отырды. Франция, Шотландия және Норвегия үкіметтері Англияға қарсы өздерінің іс-әрекеттерін және ресми түрде тіркеуден бұрын үйлестірді. 1173 жылы Англия королі Генри Плантагенетке қарсы қару ұстап әйелі мен үш ұлы шыққанда, Франция мен Шотландия көтерілгендерге қолдау білдіріп, елшіліктермен алмасты.

Француздардың Креси түбіндегі шайқаста (1346) жеңіліске ұшырағаннан кейін, олардың сұрауы бойынша, шотланд патшасы II Дәуіт Англияның құрлықтан ағылшындық күштерін шығарып тастау үшін асыға шабуыл жасады. Дегенмен, Невиллс-Кросс түбінде ол ағылшындардан жеңіліске ұшырап, тұтқынға түсті.

1421 жылы бірлескен франко-шотландық күштер Боже түбіндегі шайқаста ағылшындарды жеңді. Танымал Орлеан қоршауында француздар тарапынан шотландықтарда шайқасты. Флодден түбіндегі шайқас ағылшын-француз қарым-қатынастарының кезекті шиеленіске алып келді.

Тоқтатылған жұбайлар — Француздық Франсуа мен Шотландық Мария

Француз королі II Франсуа мен шотландық королева Мария Стюарттың үйленуіне қарамастан, Франция мен Шотландияның мүдделері XVI ғасырдың ортасында объективті түрде бөлінді. Шотландық реформация француздыққа қарағанда әлдеқайда сәтті болды. Францияда католик үкіметінің соғыстары протестанттық азшылыққа қарсы тұрды, ал Шотландияда керісінше, халқының көпшілігі протестант болды. 1560 жылы Англия мен Шотландия Эдинбург шартына қол қойды, оған сәйкес проағылшын бағдары шотланд үкіметінің француздық бағдарын алмастырды. Стюарттардың 1603 жылы ағылшын тағына отырғаннан кейін, екі мемлекет жеке унияға бірікті. Осы күнге дейін шотланд билігі француз гугеноттарына көмектесу үшін бірнеше рет азғантай жасақтар жіберді.

Жаңғырту әрекеттері

XVIII ғасырда Якобит көтерілісіне байланысты Франция бейресми түрде шотланд әулетінің сепаратистік көзқарасты бөлігімен байланысты жандандырды. Француз билігі Стюарттарды Шотландияға қоныс аудару әрекеттерін қолдады және өз жерін тастап кетуге мәжбүр болған якобиттерге баспана берді (оның ішінде маршал Макдональдтың отбасымен қоса).

Екінші дүниежүзілік соғыстың қызған уақытында 1942 жылы Эдинбургте Шарль де Голль Франция мен Шотландия арасындағы одақты әлемдегі ең ескі одақ деп сөз сөйледі, ал 1995 жылы екі елде одақтық қарым-қатынастың 700 жылдығы аталып өтті.

Тағы қараңыз

• «Квентин Дорвард» — француз королі Людовик XI-нің қызметіндегі шотланд туралы тарихи роман
• Франко-түріктік альянс
• Ағылшын-португалдық одақ

Әдебиет

• Norman Macdougall. An Antidote to the English: The Auld Alliance, 1295—1560. Tuckwell Press, 2001.