II Дәуіт (Шотландия королі)
Дәуіт II (шотл. Dàibhidh II) (5 наурыз 1324 — 22 ақпан 1371) — 7 маусым 1329 бастап 12 тамыз 1332 дейін, 1336 бастап 22 ақпан 1371 дейін Брюстер әулетінен шыққан Шотландия королі, Роберта Брюс пен оның екінші әйелі Елизаветы де Бургтың ұлы.
| Дәуіт II шотл. Dàibhidh II | |||
| |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1336 — 22 ақпан 1371 | |||
| Ізашары | Эдуард Баллиол | ||
| Ізбасары | Роберт II | ||
| |||
| 7 маусым 1329 — 16 желтоқсан 1332 | |||
| Ізашары | Роберт I Брюс | ||
| Ізбасары | Эдуард Баллиол | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | христиандық | ||
| Дүниеге келуі | 5 наурыз 1324 Данфермлин, Шотландия | ||
| Қайтыс болуы | 22 ақпан 1371 (46 жас) Эдинбург қамалы, Шотландия | ||
| Жерленді | Холируд аббаттығы | ||
| Династия | Брюстер | ||
| Әкесі | Роберт I Брюс | ||
| Анасы | Елизавета де Бург | ||
| Жұбайы | Джоан Плантагенет Маргарет Драммонд | ||
| Шайқасы | Шотландия тәуелсіздігі үшін соғыс | ||
| Дәуіт II Ортаққорда | |||
өңдеу  |
|||
Эдуард Баллиолмен күрес
өңдеуӘкесі қайтыс болғаннан кейін, Дәуіт II бес жасында Шотландия королі деп жарияланды. Королдің балалық шағында Роберт Брюстың Томас Рэндолф (7 шілде 1329 жылдан бастап 20 шілде 1332 жылға дейін регент болды) жақын досы және серіктесі шотланд регенты болып сайланды. 1328 жылы Роберт I қайтыс болғанға дейін, Англиямен Нортгемптондық келісімге қол қойылғанына қарамастан, 1330 жылы Эдуард III билікке келгенде екі мемлекет арасындағы қарым-қатынас тағы да ушықты. Негізгі қауіпті Шотландия тәуелсіздігі үшін күресте Роберт Брюс қудалаған шотланд эмигранттары мен олардың ұрпақтары тудырды. «Мұрадан айырылғандар» тобының басында 1296 жылы Шотландия тағынан тайдырылған Иоанн I-нің ұлы, Эдуард Баллиол тұрды.
1332 жылы «мұрадан айырылғандар» тобының әскері Шотландияға келді және Дапплин-Мур түбінде патша әскерін жеңді. 1332 жылы 24 қыркүйекте Эдуард Баллиол Скун қаласында патша болып тағайындалды және Эдуард III-ден көмек сұрады. Ағылшын әскері 1333 жылы Халидон-Хилл түбіндегі шайқаста шотландықтардың быт-шытын шығарып талқандап, Берик-апон-Туидті басып алды. Кәмелетке толмаған Дәуіт II Францияға қоныс аударуға мәжбүр болды, онда ол Филипп VI-ның сарайында құрметті қонағы болды. Патша Шато-Гайар қамалында орын тепті, сонда оның нөкерлері (одан әрі өскен Дәуітте) өз жақтастарының әрекеттерін үйлестірді.
Елді азат ету
өңдеуФранцияның қолдауы Шотландиядағы патриоттық партияны шабыттандырды. Джон Рэндолф пен Роберт Стюарттың әскері ағылшын барондарын біртіндеп Шотландиядан ығыстырды. Шотландияны (1335, 1336) жаулап алу үшін Эдуард III-нің жаңа әрекеттері сәтті болмады: шотландықтар ағылшын әскерімен ашық шайқастардан аулақ жүріп, партизан соғысын жүргізді және ағылшындар кеткеннен кейін елдегі бақылауды тез қалпына келтіріп отырды. 1338 жылы Солсбери графы, Уильям Монтегюдің үлкен әскері қоршаған Данбардағы Агнес Рэндолфтың батыл қорғанысы кезекті қымбатқа түскен ағылшындық әскери жорығының күшін жоққа шығарды. 1337 жылы Англия мен Франция арасындағы Жүзжылдық соғыс басталды, Эдуард III күштерін әкетіп, шотландықтарға Перт, Эдинбургты ағылшын әскерінен тартып алып, елдің көп бөлігін босатуға мүмкіндік берді. Бұл патшаны қайтаруға мүмкіндіктер ашты.
1341 жылы 2 маусымда Дәуіт II Шотландияға қайтып оралды. Ол келген ел ұзаққа созылған соғыстан қираған, қалалар құлдырау қаупінде тұрды, дінбасылар тәуелсіздік үшін күресте әлсіз қатысуымен айтарлықтай беделін жоғалтты, орталық билік әлсіреді. Жас патшаның алғашқы қадамдары - әкімшілікті қайта құру және елді қайта құру қажеттілігі үшін айрықша салықтар дауыс берген парламенттің шақырылуы болды. 1342 жылы шотланд әскері Роксборо мен Стерлингті басып алды. Алайда 1346 жылы 26 тамызда Франция патшасы Креси түбіндегі шайқаста Эдуард III-нің әскерінен қатты жеңіліске ұшырады. Өз одақтасын қолдау мақсатымен Дәуіт II үлкен әскер жинап, Англия шекарасын кесіп өтті. Эдуард ІІІ қабылдаған солтүстік графтықтарды күшейту әрекеті өз жемісін берді: 1346 жылы 17 қазанда шотланд әскері Невиллс-Кросс түбіндегі шайқаста ойсыра жеңіліске ұшырады, жас патша бетіне жебе тиюмен жарақаттанып, тұтқынға түсті. Шотландия тағы да патшасыз қалды.
Патша тұтқында
өңдеуАғылшын әскері Дәуіт II-ні тұтқындағаннан кейін елдегі тәртіпсіздікті пайдаланып, Шотландияның оңтүстігін қайта басып алды. Король болмаған кезде Роберт Стюарт елдің билеушісі болды. Дәуіт II босату байланысты Англиямен қиын келіссөздер басталды. Ағылшын королінің шотландтық барондардағы қысымы, оны баласыз Дәуіт II-нің мұрагері деп тану талабы сәтті болмады. Бұл мәселеде шотланд патшасының енжарлығы Дәуіт II-ні айыптаудың себебі оның Эдуард III-ге ант беру болды. Дегенмен, бұл тарихи фактымен дәлелденбеді. Алайда, Лондонда өте қолайлы жағдайда тұрған Дәуіт II, Франция және Рим Папасымен қолдау туралы белсенді келіссөздер жүргізді. Шотландықтарды сатып алу шарттарын қабылдауға көндіру үшін Эдуард ІІІ 1356 жылы Шотландияға жаңа экспедицияны қабылдап, елдің оңтүстік бөлігін толығымен тонады. Сол жылы Франция Пуатье түбіндегі шайқаста ағылшын әскерінен ауыр жеңіліске ұшырады, соның нәтижесінде Франция королі тұтқынға түсіп, Шотландия короліне қосылды. 1357 жылғы Берик келісімінің талаптары бойынша, Дәуіт II 100 мың шотланд маркалы (шамамен 67 мың фунт стерлинг) төлем төлеуге және кепілдік ретінде жиырма шотландық барондарды қалдыру арқылы бостандыққа ие болды. Англия мен Шотландия арасында бейбітшілік орнады. 1357 жылы 7 қазанда Дәуіт II Шотландияға оралды.
Дәуіт II-нің ішкі саясаты
өңдеуШотландиядағы Дәуіт II-нің жеке билік ету кезіндегі негізгі міндеті - соғыс жылдарында айтарлықтай әлсіреген мемлекеттік әкімшілікті бірыңғайлау және барондардың тежеусіз билігі және төлемді төлену үшін патшалық қаржы ресурстарын нығайту.
Қаржы ресурстарын біріктіру
өңдеуЕлдің парламенті 1366 жылы патшаға төрт есе көтерген кедендік баж салығынан түскен барлық қаражаттарды тапсырды, королдік доменнің иелігінен шығарылған жерлерді қайтаруға рұқсат берілді. Дәуіт II-нің билігінің соңғы кезегінде әдеттен тыс салықтар жыл сайынғы табыс салығына айналып, тұрақты болып қалды. Шотландияның патшалық қалалары төлемді төлеу үшін қаражат жинауда маңызды рөл атқарды, бұл елдегі саяси жүйеде олардың құндылығын арттыруға және қалалық буржуазияны парламенттің «үшінші өкілдігі» ретінде тануға әкелді. Англиямен бейбітшілік орнату шотланд саудасының дамуына серпін берді.
Нәтижесінде, Дәуіт II Шотландияда ешқандай прецедент болмағандықтан қаржы ресурстарын өз қолында шоғырландыра алды: патшаның табысы жылына 15-20 мың фунтқа жетті. Өкінішке орай, алғашқы Стюарттар дәуірінде осы қорлар негізінен айтарлықтай жұмсалды, ал тіркелген салықты алу практикасы бұзылған болатын. Патшаның айтарлықтай табысына қарамастан, ақшалай қаражаттың барлығы төлемді төлеуге жұмсалмады: Дәуіт II билігінің кезінде 1357 жылғы келісіммен көзделген 100 мыңнан 45 мыңға ғана марка төленді.
Патшалық билікті нығайту
өңдеуҚаржы реформаларымен қатар Дәуіт II патшалық билікті нығайту және ірі магнаттардың әсерін азайту саясатын жүргізе бастады. Ұсақ ақсүйектер мен қалаға сүйене отырып, Дәуіт II әкімшілік, соттық және қаржылық салаларда асыл тектілердің құқықтары мен артықшылықтарын күрт шектеді. Бұл 1362 жылы Роберт Стюарт, Данбар, Дуглас және Ангус графтары патшаға қарсы қимылдарды тудырды. Елдің батысындағы тәртіпсіздіктер, Аралдар патшалығының ежелгі дәстүрін қалпына келтірген Аралдар лорды, Джон Мак-Дональд Аргайл мен Гебрид аралдарында шын мәнінде тәуелсіз патша болған. 1369 жылы Дәуіт II-нің сенімді әрекеттері мен Джон Мак-Дональдтың иелігіне экспедициясына Аралдар лорды мен оның жақтастарына патша билігін жүргізуге жол берді. Дәуіт II-нің магнаттарға қатысты қатаң саясатты, патшаның ең жақын туысы, әрі мұрагері Роберт Стюартты орталықтандыруға қарсылық білдіргені үшін бірнеше рет тұтқындағаны айқын көрсетеді.
Дәуіт II билігінің соңындағы сыртқы саясаты
өңдеуТөлемді төлеу қиындықтары және Англиямен тұрақты бейбітшілік орнатуға деген ұмтылыс Дәуіт II-ні төлемді жою туралы келісімнің орнына ағылшын патшасын мұрагер ретінде мойындау және екі патшалықтың (Вестминстер меморандумы) жеке бірлестігі туралы Эдуард III-мен келісімге келуге мәжбүр еткізді. Алайда 1364 жылы Шотландия парламенті осы шартты бекітуден бас тартты. Дегенмен, билігінің соңғы кезеңінде Дәуіт II Англиямен бейбіт қарым-қатынаста сақтай отырып, Франциямен одақтастықтан бас тартпады. Бұл екі жақты саясат, негізінен, патшаның жеке қасиеттеріне байланысты болды - дәуірдің даңқты кодексінің ең көрнекті тасымалдаушыларының бірі. Әкесі, Роберт Брюстен қарағанда, Дәуіт II ұлттық идеясы дәйекті болмады: ол ағылшын патшасының шотланд тағына отыруына жол берді және феодалды-рыцарлық қағидаларды бірінші орынға қойды.
Некелері мен мұрагері жайлы сұрақ
өңдеу
Дәуіт II екі рет үйленген: 1328 жылғы Нортгемптондық шарттың талаптарына сәйкес - Эдуард III-нің қарындасы, Джоан Плантагенет, ал ол қайтыс болғаннан кейін 1363 жылы Маргарита Драммондқа. Патша бала сүймеді, ал 1371 жылы ол қайтыс болған соң Брюс әулеті тоқтады. Тақ патшаның жиені Роберт Стюартқа берілді.
Әдебиет
өңдеу- Michael Penman. David II, 1329-71: The Bruce Dynasty in Scotland. East Linton: Tuckwell Press, 2003.
- Bruce Webster. Acts of David II: King of Scots 1329—1371. Edinburgh University Press, 1982.
- Nicholson, Ranald. Scotland: the Later Middle Ages, Edinburg, Mercat Press, 1997.
- John of Fordun. Chronica gentis Scotorum, edited by W. F. Skene. Edinburgh, 1871-72
- John Hill Burton. History of Scotland, vol. ii. Edinburgh, 1905.
- Andrew Lang. History of Scotland, vol. i. Edinburgh. 1900
- Andrew of Wyntoun. The orygynale cronykil of Scotland, edited by D. Laing Edinburgh. 1872-79.
- Michael Brown. The Wars of Scotland, 1214—1371. The New Edinburgh History of Scotland, volume 4. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2004.