Жапония өнері

VI—VIII ғасырлар жапон елінің феодализм дәуіріне аяқ басқан кезі. Жас Жапон мемлекетінің дамыған Корей және Қытай елдерімен қатынасы арта бастады. Олардан мемлекет құрылысын, жер өлшеу, өңдеу шаруашылығы мен хат тануды үйренді. Соның ішінде айта кететін жай — буддизмнің келуі. Буддизм жапон халқының ауызбірлігіне және басқа Азия мемлекеттерімен қарым-қатынасының дамуына себебін тигізді. Жапон жерінде бұл өзгерістер үлкен рөл атқарды. Осы VI—VIII ғасырларда сырттан келген жаңа идеялар ағымын кайта өңдеу аркылы жапон өнері жаңа сатыға көтерілді. Сөйтіп, өзінің жеке көркем дамуы басталды. VI ғасырдың соңы жапон өнеріндегі жаңа көркем образдар ағымы кезеңі болды. Бұл образдардың барлығы буддизммен қатысты еді. Буддизм монастырьлары, храмдары құрылысы жылдам жүргізіле бастады. Бұл құрылыстардың негізгі типі Қытайда, Кореяда калыптасқан. Бірақ Жапонияның өзіндік ерекшеліктеріне байланысты өзгерістер жасалды. Ең үлкен және ең монументальді будда ансамбльдерін салу VIII ғасырдан басталды. Бірінші рет Орталық қала — астана Нара бастапқыда Қытай үлгісінде салынған еді. Нара қаласының жобасы тік төртбұрыштан тұрды, ұзындығы 10 км. Негізгі магистраль оны екіге бөліп тұрды. Олардың әркайсысы кварталдарға бөлінді. Солтүстік аумағын император сарайы иемденіп жатты. Сол кездегі ең үлкен құрылыс — Дайбуд (үлкен будда) храмы қаланың шығыс бөліғінде орналаскан. Бұл храмда 16 метрлік Будда статуясы бар. Храм құрылысына 20 жыл ішінде көптеген адамдар қатысқан. Бұл храмның ашылуына әр елден қонақтар келген. Оның даңқы әлемге сол кездегі ең үлкен ағаштан салынған храм ретінде танылды.

Орта ғасырларда бейнелеу өнері және ең бірінші кезекте мүсін өнері дамыды. Мүсіндер монастырьларды көркемдеу үшін орындалды, көбіне олар қоладан жасалды. 623 жылы Тори деген мүсінші қоладан өзінің шәкірттерімен бірігіп, Хорюдзи монастырының триадасы Сака Нерайды жасаған. Бұл өзі шағын, бар болғаны 86 см Құдайлар бейнеленген мүсін. Олар нақты канондарды сактап орындалған, жан-жағында екі көмекшісі бар мүсін өзінің формасымен трагедиялық комедия кұрайды. VII ғасырдағы будда образдары VIII ғасырда храмдардыц кеңеюіне байланысты будда пластикасына өзгерді. Жан-жағындағы статуялар көбейіп, олардың орындалу техникасы күрделене түсті. Жоғарғы Құдайлармен қатар статуялар, храмдарда жартылай Құдайлар фигуралары пайда бола бастады. Бұл қорғаушылар, сактанды- рушылар еді. Олар көбіне өте ашық боялған саздан сомдалған.Жапония өнерінде XVI ғасырдың соңында кескіндемеге көп көңіл бөлінді. Енді храм мен монастырьлар сәулет өнерінде басты рөлді атқарған жоқ. Момояма кезеңінде Муромати кезеңінен ауысқан басшылар өздерінің күдіреттерін көрсетіп, қалаларының сыртынан күшті қорғандар салды. Олар қала қабырғаларын айналдыра, қалың сақиналы тастармен қалаған. Әшекейленген ең әдемі қорғанның бірі — Химедзидегі Хакуродзё.

Канагава, Кацусика Хокусай

XVII ғасырдың басында Киотода Нидзё үй сарайы салынды. Оның қабырғаларында түрлі жазулар бар, төбесі өрнектелген. Алтын фондағы гүл мен шөптер, үлкен жап-жасыл тоғай бүкіл қабырғаны алып тұр. Жұмсак алтындалып жазылған жазулардың жарығы бөлмені жарықтандырып тұрады. Бұл жарық сол жердегі заттардың қасиетті екенін көрсетеді. Суретшілерге қалың қабырғаларда, қағазды қыртыстарда жазу керек болды. Өте керемет талантты шеберлердің бірі — Кано Эйтоку (1543—1590) болды. Ол түрлі түсті пейзаждарды салды. Кано Эйтокудың алтындатып жасаған көптеген композицияларында бейнеленген гүл, шөптер, тал мен торғай дүниенің керемет екенін көрсетеді. Кано мектебінде табиғат көріністерімен қатар жаңа Жапония қаласының XVI ғасырдағы өмірі мен тұрмысын суреттейтін көріністер көп.

Жапон каллиграфиясы

XVI ғасырдың соңына қарай, сәулетшілік заттардан суреттерге дейін шай ішу рәсіміне арналды. Яғни, дәмді шай ішу басты рөл атқарды, сөйтіп керамикалық ыдыс өзінің көптүрлілігімен тамсандырды, Гүл қоюға арналған көзелер, сусын ішетін ыдыстар керемет талантты шеберлер қолымен жасалды. Олардың әркайсысының өз аттары болды және салмағы алтынмен теңесті. Шеберлер керамикалық заттар дайындауда көптеген жетістіктерге жетті."Ига" типті ыдыстар жасыл реңді болып келеді, олар сұсты көрінеді, мысты еске түсіреді. "Сино" типті ыдыстар ақ сазбен қапталған, оның үстінен жібек сызықпен еркін өрнектер арқылы қамыс көрінісі мен күзгі шөптер салынған. Әр түрлі керамикалық заттарды жасағанда шеберлертабиғаттың, тіршіліктің қозғалысын, әсемдіғін, әдемілігін көрсетуге тырысқан. XVI ғасырда жасалған заттардың көбі лакпен әсемделді. Орындықтар, қобдишалар алтын жалатқан қарама-қайшы ашық өрнектермен ерекшеленді. Осындай керемет шеберлік пен қарапайымдылықтың қосындысын феодалдық кезеңнің соңында өмір сүрген Эдо (1614—1868) стилінен байқаймыз (Эдо — Токио каласының бұрынғы атауы). Ол Жапонияның жаңа астанасының атымен аттас. Мүсін өнерінің сызбаларына кұмарлықтары Никкодағы Токугава храм кесенесін безендірулерінен байқалады. Ол XVII ғасырдың ортасында салынғанСегундардың байлық пен білімділікті көздеуі, көрермендер арасынан қолдау тапты. Кесенелерді текқана сәулетшілер емес,ағаш шеберлері (плотниктер), дүниежүзінен жинақталған мүсіншілер,ағашкесушілер өндіретін шеберлер, көркем суретшілер және керамиктер жасады.Негізгі ансамбльде Тосёгу (1617—1636) Емэймон қақпасының өрнектері әсемділікті аңғартады. Оның өте күрделі қиюласқан шатыры бар, оған алуан түрлі ою түсіріліп, алтын жалатылған. Карамон қақпалары да (Қытайлар қақпасы) өте керемет болған, оның үстіне лак жағылып, алтын айдаһар суреті, көркем суретті өрнектер — барлығы бір жерде түйісіп, әсемдікті көрсетті.Сонымен XVII ғасырдың сәулет өнерінен жапон өнерінің мерекелік көріністе көбірек болғаны байқалады. Осы кездегі көркем суреттің дамуында басты рөл атқарған Киото қаласында шығармашылықтары жинақталған шеберлер болды. Солардың ішінде ең негізгісі Таварая Сотацу мен Огата Корин болды.

Гравюра өнері

Жапон өнерінің бастау алған жаңа түрі — ағаш бетіндегі гравюра. Оның орталығы XVII ғасырдың соңына қарай пайда болды, онда өнердің негізгі жанрлары жинақталған. Гравюра өнері қала халқының тұрмысын суреттеді. Демократиялық "укиё-э" мектебі XVII ғасырда дүниеге келді. Жапондық гравюра шеберлерінің шығармашылығы осы мектепте қалыптасты. Жапондық гравюраның негізін салушы Хисикава Моронобу (1618—1694). Оның гравюралары монохромды болып келіп, тірі табиғатты, тіршілікті аңғартады. Бірте-бірте гравюраның техникасы мен бейнелілік мазмұны күрделеніп, адам жан дүниесінің эмоциональдық ерекшелігін бейнелеуге тырысты.

Ақындық келбеттің жылы жүзін және жан дүниенің алуан күйін көрсеткен суретші — Судзуки Харунобу (1717 немесе 1724—1770) еді. Ол күміс, суық, жұмсақ және жылы ортақ түрлі түстерді пайдаланады. Әйел келбетін, мұңы және нәзік көңілін қимыл-әрекеті арқылы көрсету — оның шығармашылығының негізгі тақырыбы болды. Бірақ оның кейіпкерлерінің "яматоэ" кейіпкерінен көп айырмашылығы бар еді. Бұлар күнделікті тірлікпен айналысып жатқан қалалықтар болатын.

Лирикалық бейнелер әлемі XVIII ғасырда театр кейіпкерлерімен толықты. Олардың жүзінде қайрат, жауынгерлік күш-қуат, темперамент тұрды. Ең ашық, анық театр графиктерінің ішінде Тёсюсай Сяраку (XVIII ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың басы) тек қана қозғалысқа қызығушылық білдірген жоқ, сонымен қатар актер шығармашылығындағы психологиялық жағдайға да көңіл бөлді. Шебер адам жүзіндегі көрініс, саусақтардың қозғалысы, киімдегі қыртыс арқылы адамның ішкі сезімін көрсетті.

XVIII ғасыр бойы гравюра шеберлері түпсіз ізденістерін жалғастырды. Олар өз замандарының сезімі мен қимыл-әрекеттерін көрсетуге ұмтылды. Жаңа сезімдер мен эмоцияны әйел бейнесінде көрсете білген Китагава Уатамаро (1753 немесе 1754—1806). Бір детальды көрсетіп, эмоцияны беру үшін шебер 10 шақты тақтайларды пайдаланады. Харунобу тәрізді ол да әйел әсемдігін бейнелеуші, көрсетуші болды, Жапондық ксилографияның дамуы XIX ғасырда басталды. Сол кезеіңнің ең үлкен шебері Кацусика Хокусайдың (1760—1849) шығармашылығы осы заманға таяу келеді. Оның өнеріне көпте бояулар, тың тыныстар, өмір құбылысын байқаудың жаңаша түрі тән. Өзінің шығармашылық диапозоны кең Хокусай өте көп шығармалар қалдырды, соның ішінде құттықтау картиналары — суримоно, ескі толғау тақырыбындағы гравюралар бар. Материалдағы өрнектерді әсемдеп салумен айналысқан әйгілішебер Огата Корин болды. Осындай әр алуан кішкентай фигуралардан — тастан, ағаштан, сүйектен жасалған бұйымдардан тірі табиғат, ертегі, қиял әлемі, фольклорлық бейнелерді көреміз.

Шай церемониясы

XII ғасырдың соңгы кезеңінде жапон астанасы Хаяна қаласынан мәдени орталық Нараға көшірілді. Оған себепкер болған екі феодал ортасындағы қанды соғыс. Минамото билікті өз қолына алып, содан соң мемлекет басшысы Минамото Еритомоны атуымен аяқталды. Ол астананы Комакуроға көшірді. Минамотоның әулеттік басқару уақыты (1185—1333) комакуро кезеңі деп аталады.

Хаянада қалған императорда тек кана шіркеуші атағы сақтады. Синостық дәстүр бойынша қызмет атқарған феодалдық қатынастағы Жапонияда көп ғасыр бойы сегурат орнап келді. Мемлекетте әскер жүйесі билік етті, ал бұрынғы ақсүйектердің орнына самурайлар келді. Олар өздерімен бірге сұлулыққа деген өзгеше көзқарас әкелді. Қанды соғыстарда шынығып қатайған тас жүрек жауынгерлерге ақсүйектердің өмірлері мен олардың өнерге деген құмарлықтары жат еді. Самурайлар ержүректікті, төзімділікті үнатқан. "Танхамен" романынан гөрі батырлар эпопеяларын жақын көрді, ал ондағы феодалдық жауынгерлер көзқарасына әсер еткен буддизм еді. Ол оқудың бұрынғыдан өзгеше бұтақтары пайда болса, жауынгерлердің өмір кешуіне көмек етіп, өлімнен қорықпауға үйретеді деді. Қытайдан келген Дзэн сектасының ілімі бүл дүниеде денені шынықтыру және рухани баю барысында күнәдан құтылу жолын көрсетті.

Жауынгерлерге сай қаталдық пен қайырымдылық комакуро өнері мен сәулет өнерінде байқалады. Сегундардың күшімен соғыс кезінде қираған Татаидзм сарайы қайта көтерілді. Нандайман монастырының қақпасы қайтадан салынып, бұрынғы түрінен көркейе түсті. Сол комакуралық өнер Дзэн монастырынан ерекше байқалады, оның құрылысы XIII ғасырда Комакурода басталған. Кунтедзи және Энкудзи монастырьлары көкорай таулы жерде орналасқандыктан, көбінесе Хаяна сарайларына ұқсас келеді.

Тағы қараңыз

• Жапония мәдениеті
• Буддизм кезеңінің өнері
• Қытай өнері