Жаңақорған ауданы

Жаңақорған ауданы
	Қазақстан ауданы
	Жаңақорған ауданы
	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Қызылорда облысы
Аудан орталығы	Жаңақорған
Ауылдық округтер саны	24
Кенттік әкімдіктер саны	2
Ауыл саны	34
Тарихы мен географиясы
Координаттары	43°47′32″ с. е. 67°22′05″ ш. б. / 43.79222° с. е. 67.36806° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°47′32″ с. е. 67°22′05″ ш. б. / 43.79222° с. е. 67.36806° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1928
Жер аумағы	16,6 мың км² (7 орын)
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	80 522 адам (2023)(2 орын)
Тығыздығы	5,08 адам/км² (3 орын)
Ұлттық құрамы	қазақтар (99,15%), орыстар (0,25%), түріктер (0,23%), басқа ұлт өкілдері (0,37%)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	72435
Пошта индексі	120300
Автомобиль коды	11
	Жаңақорған ауданының әкімдігі

Жаңақорған ауданы — Қызылорда облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, 1928 жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — Жаңақорған кенті.

Географиялық орны, жер бедері Өңдеу

Аудан батысында Шиелі ауданымен және Өзбекстан Республикасымен, шығысында Түркістан облысының Созақ, Сауран, оңтүстігінде Отырар аудандарымен шектеседі.

Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін Қаратау жотасының солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын Қызылқұм шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың Өгізмүйіз тауы етегінде Шалқия кеніші орналасқан.

Қазба байлықтары Өңдеу

Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар.

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі Өңдеу

Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді.

Халқы Өңдеу

1939	1959	1970	1979	1989^[2]	1999	2009^[3]	2021
16472	▲23424	▲37029	▲50959	▲61643	▲67563	▲70128	▲85133

Тұрғындар саны – 84 474 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 99,12%, орыстар – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%.

Әкімшілік бөлінісі Өңдеу

34 елді мекен 24 ауылдық округ пен 2 кенттік әкімдікке біріктірілген:

Аққорған ауылдық округі • Ақүйек ауылдық округі • Байкенже ауылдық округі • Екпінді ауылдық округі • Жайылма ауылдық округі • Жаманбай батыр ауылдық округі • Жаңаарық ауылдық округі • Жаңақорған кенттік әкімдігі • Кейден ауылдық округі • Келінтөбе ауылдық округі • Көктөбе ауылдық округі • Қандөз ауылдық округі • Қаратөбе ауылдық округі • Қожакент ауылдық округі • Қожамберді ауылдық округі • Қосүйеңкі ауылдық округі • Қыраш ауылдық округі • Қыркеңсе ауылдық округі • Манап ауылдық округі • Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі • Өзгент ауылдық округі • Сунақата ауылдық округі • Сүттіқұдық ауылдық округі • Талап ауылдық округі • Төменарық ауылдық округі • Шалқия кенттік әкімдігі

Кәсіпорындары Өңдеу

Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар.

Ауыл шаруашылығы Өңдеу

Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды.

Әлеуметтік құрылымдары Өңдеу

Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған.

Тарихи ескерткіштері Өңдеу

Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. Ақ Орданың астанасы Сығанақ қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен Қызылорда–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді.

Жаңақорғанан шықан атақты адамдар Өңдеу

Исатай Әбдікәрімов,
Сұлтан Сартайұлы Сартаев,
Оңалбек Сапиев,
Сейілбек Шауқаманов,
Қалтай Мұхамеджанов,
Дүкенбай Досжан,
Тынымбай Нұрмағамбетов,
Жадыра Дәрібаева,
Мәлібек Жандарбеков,
Төлепберген Әбдірашев — дирижер,
Мұхтар Әлиұлы Әлиев — дәрігер-хирург,
Бірлесбек Алдияров — академик,
Сейфулла Әбдірайымов,
Қалила Нематұлы Омаров — режиссер,
Әнуар Әбутәліпов — Кеңес Одағының батыры,
Бексұлтан Байкенжеев — ақын, жазушы.

Дереккөздер Өңдеу

[1] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[2] Ресей империясы, КСРО халық санақтары

[3] ҚР халық санақтары

[1]

[2]

[3]