Жаңақорған ауданы
Жаңақорған ауданы — Қызылорда облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, 1928 жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — Жаңақорған кенті.
| Қазақстан ауданы | |||
| Жаңақорған ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
26 | ||
| Кенттік әкімдіктер саны |
2 | ||
| Ауыл саны |
34 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
43°47′32″ с. е. 67°22′05″ ш. б. / 43.79222° с. е. 67.36806° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°47′32″ с. е. 67°22′05″ ш. б. / 43.79222° с. е. 67.36806° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1928 | ||
| Жер аумағы |
16,6 мың км² (7 орын) | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
80 522[1] адам (2023)(2 орын) | ||
| Тығыздығы |
5,08 адам/км² (3 орын) | ||
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (99,15%), орыстар (0,25%), түріктер (0,23%), басқа ұлт өкілдері (0,37%) | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Телефон коды |
72435 | ||
| Пошта индексі |
120300 | ||
| Автомобиль коды |
11 | ||
|
| |||
Географиялық орны, жер бедеріӨңдеу
Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін Қаратау жотасының солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын Қызылқұм шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың Өгізмүйіз тауы етегінде Шалқия кеніші орналасқан.
Қазба байлықтарыӨңдеу
Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар.
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесіӨңдеу
Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді.
ХалқыӨңдеу
Тұрғындар саны – 84 474 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 99,12%, орыстар – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%.
Әкімшілік бөлінісіӨңдеу
34 елді мекен 26 ауылдық округтерге біріктірілген:
- Аққорған ауылдық округі • Ақүйек ауылдық округі • Байкенже ауылдық округі • Екпінді ауылдық округі • Жайылма ауылдық округі • Жаманбай батыр ауылдық округі • Жаңаарық ауылдық округі • Жаңақорған ауылдық округі • Кейден ауылдық округі • Келінтөбе ауылдық округі • Көктөбе ауылдық округі • Қандөз ауылдық округі • Қаратөбе ауылдық округі • Қожакент ауылдық округі • Қожамберді ауылдық округі • Қосүйеңкі ауылдық округі • Қыраш ауылдық округі • Қыркеңсе ауылдық округі • Манап ауылдық округі • Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі • Өзгент ауылдық округі • Сунақата ауылдық округі • Сүттіқұдық ауылдық округі • Талап ауылдық округі • Төменарық ауылдық округі • Шалқия ауылдық округі
КәсіпорындарыӨңдеу
Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар.
Ауыл шаруашылығыӨңдеу
Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды.
Әлеуметтік құрылымдарыӨңдеу
Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған.
Тарихи ескерткіштеріӨңдеу
Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. Ақ Орданың астанасы Сығанақ қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен Қызылорда–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді.
Жаңақорғанан шықан атақты адамдарӨңдеу
- Исатай Әбдікәрімов,
- Сұлтан Сартайұлы Сартаев,
- Оңалбек Сапиев,
- Сейілбек Шауқаманов,
- Қалтай Мұхамеджанов,
- Дүкенбай Досжан,
- Тынымбай Нұрмағамбетов,
- Жадыра Дәрібаева,
- Мәлібек Жандарбеков,
- Төлепберген Әбдірашев — дирижер,
- Мұхтар Әлиұлы Әлиев — дәрігер-хирург,
- Бірлесбек Алдияров — академик,
- Сейфулла Әбдірайымов,
- Қалила Нематұлы Омаров — режиссер,
- Әнуар Әбутәліпов — Кеңес Одағының батыры,
- Бексұлтан Байкенжеев — ақын, жазушы.