Жезқазған-Ұлытау маңының минералдық ресурстары (мақала)

Жезқазған-Ұлытау маңының минералдық ресурстары – Қаныш Сәтбаевтың 1961 жылы 30-наурызда «Социалистік Қазақстан» газетінде жарияланған мақаласы. Ғалым мақаласында Қазақстан территориясының ортасына орналасқан Жезқазған-Ұлытау ауданы, онық жер көлемі 100 мың км-ге2 жуық екені, бұрынғы бірқатар одақтас республикалар территориясынан (мысалы, Закавказье елдері) асып түсетіні, Жезқазған-Ұлытау ауданының минералдық ресурстарын зерттеу ісі тек Кеңес Өкіметі тұсында ғана жүргізілгені жөнінде сөз қозғайды.

Қазақстанда алғашқы геологиялық тұрақты ұйым - Қарсақбай комбинатының геологиялық барлау бөлімі құрылғаны белгілі. Осы бөлім алғашқы жұмысын бастағанда-ақ Жезқазғанның, оған қоса оның маңындағы геологиялық жағдайы мен минералдық байлық қорын жоспарлы түрде, кешенді зерттеу мәселесін «мықтап қолға» алған болатын. 1929 жылдан бастап, осы ұйым Жезқазған-Ұлытау ауданының табиғи байлықтарын зерттеу ісін Қазақстанның, Мәскеу мен Ленинградтың (қазіргі Санкт-Петербургтің) геолог-ғалымдарымен және өндіріс ошақтарымен тығыз байланыс жасай отырып жүргізген. Жезқазған өңірі өте бай, «Бұл байлық - ұшан-теңіз. Жезқазған-Ұлытау ауданының пайдалы қазындылары алуан түрлі. Оның жер қойнауында халық шаруашылығы үшін аса зор маңызды түсті металдар, қара металдар, сирек кездесетін және бытыраңды, бағалы металдар, жанатын заттар, химия өнеркәсібі үшін минералдық шикізат, кен-руда шикізаты, құрылыс материалдары бар. ... Жезқазған мысқа бай. Сонымен қатар, оның рудасында қорғасын да бар. Жезқазған рудасындағы маңызды кендердің бірі - күміс. Сол сияқты оның рудасында рений тәрізді сирек кездесетін, әрі қымбат металл да бар. Бұл металл дүниежүзілік рынокта күмістен елу есе қымбат тұрады. Жезқазғанның рудаларында күкірт, мырыш, кадмий, сурьма, молибден, алтын, тағы басқа элементтер кездеседі. Жезқазғанның рудасы көбінесе қатпарланған түрде жатыр деуге болады. Мұның өзі қуатты тік шахталар арқылы жер асты әдісімен руда өндіруге мүмкіндік береді. Руданың бүкіл қорының 30 процентке жуығын ашық әдіспен өндіруге болады» - деп жан-жақты ғылыми пайымдаулар жасайды.

Жезқазған-Ұлытау ауданында қорғасын да өнеркәсіптік маңыз алатынын айта келіп, ғалым қорғасын мыспен қоса-қабат өндірілуі керек екеніне көңіл аударады. «Жезқазғанда қорғасын айыруды кеңінен өрістетудің ірі резерві бүкіл мыс және мыс-қорғасын рудаларын Үлкен Жезқазған байыту фабрикасында коллективті флотациялауға көшу болып табылады», олай болмаған жағдайда «селекциялық флотация мыстың да, қорғасынның да көп» ысырапқа ұшырайтынынан сақтандырады ғалым. Жезқазған-Ұлытау ауданында қара металдар (темір, ванадий, титан), әсіресе марганец кентасы, сонымен қатар отынға да бай, кентасы және құрылыс шикізатының қоры да көп. Мысалы, ғалым Ешкі өлмес асбест кені Қазақстанда 2-орын алады, «қазірдің өзінде барланған асбест қоры үш миллион тоннадан асып жатыр» - деп жазады.

Академик Сәтбаев «Мыс кендерін ғана емес, сол сияқты Жезқазған - Ұлытау ауданында марганец, темір, никель, кобальт, тағы басқалардың жаңа кенін іздестіру, зерттеу - бүгінгі таңдағы аса маңызды міндеттердің бірі. Бұл үшін Жезқазған геологиялық барлау экспедициясының жұмысын онан әрі жақсарту керек. Қазақ ССР Ғылым Академиясы және басқа ғылыми-геологиялық ұйымдар Жезқазған-Ұлытау аймағындағы минералдық ресурстарды бұрынғыдан да көп ашу ісіне белсене қатысып отыруға тиіс» - деп тұжырым жасайды. Ғалымның осы мақаласы 1999 жылы Алматы қаласындағы «Ғылым» баспасынан жарық көрген «Қазақстан - менің Отаным» (62-66-бет) және 8-томдық еңбектері жинағының 7-томына (2000; 122-26 бет) енген.