Мидия

Мидия (көне грек. Μηδία, көне парс. Māda, ассирийлік пен вавилондық Mādāya) — солтүстікте Аракс өзені мен Эльбурс тауларынан оңтүстіктегі Парсы (Фарс) шекарасына дейін, батыста Загрос тауларынан шығыста Деште-Кевир шөліне дейін орналасқан, иран тілді тайпаларда мекендейтін ежелгі шығыс елі, сондай-ақ Иранның батысындағы көне этногеографиялық аймақ. Мидия патшалығы б.з.д. 670 - 550 жылдары өмір сүрді және оның гүлденуі кезінде этникалық Мидияның шекарасынан әлдеқайда кең болды.

Мидия мемлекеті
← Б.з.д. 670 — Б.з.д. 550 →
Астанасы	Экбатана
Тіл(дер)і	мидияша
Халқы	иран тілділер мен семит халқы
Басқару формасы	феодализм
← Ассирия Ахемен әулеті →

Мидиялықтардың тайпаларының тағы бір атауы - арийлер (Геродот VII, 62); бұл өздерінің атауы деген болжам бар. Мидиялықтардың қасиетті жазбаларында «Арийлердің жері» (авест. Airyanam Dahyunam) туралы жазылған.

Тарихы

Б.з.б. 7 – 4 ғасырларда Әзірбайжанның оңтүстігі мен Иранның солтүстік-батыс бөлігінде өмір сүрген қуатты патшалық. Мидия жөніндегі алғашқы деректер б.з.б. 9 ғ-дың 2-жартысында жазылған ассириялық жылнамаларда кездеседі. Б.з.б. 9 – 8 ғ-ларда Мидия жерін мекендеген тайпалар асссириялықтарға қарсы табанды күрес жүргізді. Ассирия қолжазбалары бойынша Мидия патшалығы б.з.б. 7 ғ-дың 70- жылдарында пайда болған. Астанасы – Экбатана қаласы (қазіргі Хамадан маңында) болды. Киаксар патшаның (шамамен б.з.б. 625 – 584) тұсында Көне Шығыстағы ұлы державалардың біріне айналды. Ол әскери реформа жүргізіп, сақтармен бейбіт келісім жасады. Вавилонмен күш біріктіріп, б.з.б. 607 – 605 ж. Ассирияны талқандады, кейін Урарту мен Каппадокияны басып алды. Киаксардың баласы әрі мұрагері Астиаг тұсында Мидияны парсы патшасы Кир жаулап алып (б.з.б. 553 – 550/49), ахемен әулеті билеген парсы патшалығының құрамына қосты. Мидия өз алдына жеке мемлекет болып, б.з.б. 4 ғасырдың соңында (бұрынғы патшалықтың бір бөлігі – Әзірбайжанның оңт-нде) қайта құрылды. Оны тарихшылар Кіші Мидия, Мидиялық Үлгі:Атропатена деп те атады. Археологиялық зерттеулерге қарағанда, Мидияда бейнелеу өнері жақсы дамыған. Мысалы, Сузыдағы парсы патшасы I Дарийдің сарайын мидиялық сәулетшілер безендірген.