Мәдени мұра

«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы — мәдени, экономикалық және әлеуметтік капитал, жалпы адамзаттық мәдениеттің құрылымдық бөлігі, этнос, қоғам, адам парасатының дамуы мен құрылуының бастауы, тарихи естеліктердің маңызды қоймасын жасау және қорғау бағдарламасы. Ежелгі тарихтың негіздерін бүгінгі күнмен қосатын жолды құрап, уақыттың үзіліссіз байланысын көрсететін қазіргі дау-дамайдағы адамзатқа қажетті көп қырлы қоғамның тарихи тәжірибесін зерттейді.

Тарихи-мәдени мұрамен хабардар етіп, тек тарихты ғана емес, сонымен қатар болашақта болатын жағдайды баяндайды. Сондықтан да, Елбасымыз осыдан 15 жыл бұрын, яғни 2003 жылы сәуірде Қазақстан халқына жолдауында арнайы «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыруды тапсырған болатын.

Елбасының жолдауымен қабылданған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы қазіргі Қазақстанның әлемдік өркендеуінің дәлелі.

Сонымен бірге, әлемге ұлттық рухани ескерткіштер байлығын паш етеді.

Бағдарламаны қабылдағаннан кейін 2004 жылы 51 тарихи және мәдени ескерткіштің реставрациялық жұмысы аяқталып, 39 қалашық пен қорғандарға археологиялық зерттеулер жүргізілді. 218 нысанды қамтыған Қазақстанның тарихи-мәдени және тарихи ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі дайындалды. Ұлттық мәдениет үшін аса маңызды 30 сәулеттік және археологиялық қосымша ғылыми зерттеулер жүргізілді.

Ұлттық мәдени мұраны толық зерттеу жүйесінің құрылуы бағдарламаны құруда аса маңызды болмақ. Республика тәуелсіздік алғаннан кейін толық гуманитарлық білім беру қорын құру мақсатында мемлекеттік тілде алғашқы қадамдар жасалды. Қытай, Түркия, Моңғолия, Ресей және Өзбекстан, Армения, Құрама Штаттар және Батыс Еуропа елдеріне ғылыми зерттеу экспедициялары ұйымдастырылды. Олардың қорытындысы бойынша ғылыми топтарда бұдан бұрын белгілі Қазақстанның сәулеті, этнографиясы, тарихы бойынша шамамен бес мың жазба және баспалар алынды.

350-ден астам кітап, олардың ішінде этнография, археология, тарих бойынша сериялар, жаңа энциклопедиялық сөздіктер шығарылды.

Бағдарламаның жүзеге асуын мәдениет, әдебиет, философия, тарих, этнография, және тіл білімі т. б. бойынша академиялық институттар құрылуынан, бағдарламаның тиімді жоспарларының орындалуынан көреміз. Ұлттық кітапхана елдің жоғары оқу орындарының бірі. Нұрсұлтан Назарбаев «Мәдени мұра» бағдарламасын мемлекеттің мәдениетіне қолдау көрсететін стратегиялық ұлттық жоба деп атаған.

Бағдарлама халықтың гуманистикалық курсы және потенциалын көрсетіп, оның тарихи тәжірибесін байытып, болашақтың сенімді тірегі болмақ.

Мәдени мұра объектілерінің жіктелуі

Мәдени мұра нысандарының түрлері

• Құрылыстар (туындылар) — табиғи немесе адам жасаған элементтермен бірге сәулет және инженерлік өнер туындылары, монументалды мүсін және кескіндемемен монументалды айналысу туындылары, археологиялық объектілер, үңгірлер, адам өмірінің, ғимараттың немесе үй-жайдың, олардағы көрнекті тарихи оқиғалар, белгілі адамдардың өмірі мен қызметі туралы шынайы айғақтар сақталған;
• Кешендер (ансамбльдер) — архитектурасымен және ландшафтпен органикалық байланысымен ерекшеленетін әр түрлі мақсаттағы жеке немесе өзара байланысты құрылымдардың топографиялық анықталған жиынтығы;
• Көрнекті орындар-топографиялық белгілі бір аймақтар немесе ландшафттар, антропологиялық, археологиялық, эстетикалық, этнографиялық, тарихи, ғылыми немесе көркемдік тұрғыдан біздің заманымызға құндылық әкелген табиғи, табиғи антропогендік туындылар.

Мәдени мұра объектілерінің түрлері

• Археологиялық-қалашықтар, қорғандар, ежелгі қоныстардың, тұрақтардың, бекіністердің, әскери лагерьлердің, өндірістердің, ирригациялық құрылыстардың, жолдардың қалдықтары, қорымдар, ғибадат орындары мен құрылыстар, мегалиттер, жартастағы бейнелер, тарихи мәдени қабаттың учаскелері, ежелгі шайқас алаңдары, қарабайыр және ежелгі адамдардың қалдықтары;
• Тарихи-үйлер, құрылыстар, олардың кешендері (ансамбльдері), жекелеген жерлеу орындары мен қорымдар, маңызды тарихи оқиғалармен, белгілі адамдардың өмірі мен қызметімен, халықтардың мәдениеті мен тұрмысымен байланысты көрнекті орындар;
• Монументалды өнер-бұл тәуелсіз (жеке) және сәулет, археологиялық немесе басқа көрнекті орындармен немесе олар құрған кешендермен (ансамбльдермен)байланысты бейнелеу өнерінің туындылары;
• Сәулет және қала құрылысы-тарихи орталықтар, көшелер, кварталдар, алаңдар, сәулет ансамбльдері, ұзақ уақыт жоспарлау мен дамудың қалдықтары, жеке сәулет құрылыстары, сонымен қатар монументалды, сәндік және бейнелеу өнерінің байланысты туындылары. Өнеркәсіптік мұра объектілері де осы жіктеу бөлімінің бөлігі ретінде қарастырылады;
• Бақша және саябақ өнері-саябақ құрылысының табиғи немесе адам жасаған ландшафттармен үйлесуі;
• Ландшафт-тарихи құндылығы бар табиғи аумақтар. Табиғат ескерткішін де қараңыз.

Қазақстан тарихында гуманитарлық акция ретінде жүргізілетін «Мәдени мұра» бағдарламасы бұдан әрі қарыштап дами бермек.

Тағы қараңыз

• Әлемдік мұра
• Қазақстандағы Юнеско Әлемдік мұра нысандар тізімі