Нижнекамск су қоймасы
Нижнекамск су қоймасы (тат. Түбән Кама сусаклагычы , башқ. Түбәнге Кама һыуһаҡлағысы) — Удмуртия, Татарстан және Башқұртстан республикаларының аумағында орналасқан, Кама өзенінің төменгі ағысында салынған үлкен жасанды су қоймасы. 1978 жылы Набережные Челны қаласының жанындағы Нижнекамск су электр станциясының бөгетімен құрылды.[1]
| Нижнекамск су қоймасы тат. Түбән Кама сусаклагычы, башқ. Түбәнге Кама һыуһаҡлағысы | |
 | |
| Морфометрия | |
|---|---|
| Теңiз деңгейiнен биіктігі | 63,3 м |
| Ұзындығы | 180 км |
| Ені | 20 км |
| Ауданы | 4,21 км² |
| Ең терең жері | 20 м |
| Орташа тереңдігі | 3,3 м |
| Сипаттамасы | |
| Толтырылған жылы | 1979 |
| Су алабы | |
| Су жинайтын орынның аумағы | 366 000 км² |
| Құйылатын су ағындары | Кама, Ақеділ, Ик, Иж |
| Шығатын су ағыны | Кама |
| Орналасуы | |
| 55°31′21″ с. е. 52°25′29″ ш. б. / 55.5226° с. е. 52.4247° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 55°31′21″ с. е. 52°25′29″ ш. б. / 55.5226° с. е. 52.4247° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  Ресей |
| Аймақтар | Татарстан, Башқұртстан, Удмуртия |
 Нижнекамск су қоймасы Ортаққорда | |
Сипаттама өңдеу
Қазіргі уақытта су қоймасының ауданы 1 мың км2, максималды тереңдігі 14 м, орташа тереңдігі 8 м, алайда, тереңдігі 20 м жететін шұңқырлар бар. Ұзындығы 270 км., судың максималды шығыны шамамен 35 мың м3/с, гидроэлектрлік кешен учаскесіндегі Нижнекамск су электр станциясының бөгеті арқылы судың орташа ұзақ мерзімді ағымы 87,7 км3 құрайды. Су басу және булану аймақтарындағы жиынтық жылына 0,35 км3 өсті. Су деңгейінің жыл сайынғы қалыпты ауытқуы 1,5 м–ден аспайды, беткі қабаттағы ағынның жылдамдығы 1,5-0,3 м/с құрайды.
Нижнекамск су қоймасы кешенді түрде гидроэнергетика, су көлігі, ағаш ағызу, сумен жабдықтау, балық шаруашылығы, рекреация үшін қолданылады. Нижнекамск ГЭС – нің белгіленген жобалық қуаты (16 гидротурбинасы) - 1248 МВт. Жобалық электр энергиясын өндіру 2,5 млрд кВтсағ құрайды, қазіргі кезде электр энергиясын өндіру жобадан шамамен екі есе төмен.[2]
Тарихы өңдеу
Нижнекамск бөгетін салу орнын анықтау бойынша алғашқы зерттеулер ХХ ғасырдың 30-шы жылдарының бірінші жартысында — Вятка өзенінің сағасында жүргізілді. Кейіннен соғыстың басталуына байланысты жобалық жұмыстарды тоқтатылып, олар тек 1953 жылы қайта басталды, ал су торабының ықтимал орналасуы Набережные Челныйға ауыстырылды.
1963 жылы басталған бөгеттің құрылысы іс жүзінде 15 жылға созылды — ең алдымен зауыттардың құрылысына бағытталған құрылыс материалдарының жетіспеушілігі әсер етті. 1978 жылы су қоймасын толтыру басталып, бір жылдан кейін бірінші гидроагрегат іске қосылды, сол уақытта шлюз іске қосылды. Келесі 9 жыл ішінде қалған 15 гидроагрегат біртіндеп жұмысқа қосыла бастады. 1987 жылы электр энергиясын өндіру қуаты 1205 МВт құрады.
Нижнекамск су қоймасын толтырғаннан кейін шамамен 2000 км2 жер су астында қалды, олардың жартысы ауылшаруашылық алқаптары, ал төрттен бір бөлігі бұталы орман болды. Сондай-ақ 147 елді мекенді, 8,5 мың аула мен жер иелігін, 58 мың тұрғынды көшіруге тура келді. Бірақ қоймадағы су деңгейі жобалық деңгейге 68 метрге көтерілмеген — бұған ХХ ғасырдың 80-жылдарының аяғында экологиялық ұйымдардың жаппай наразылықтары ықпал етті.
Қазіргі уақытта меже 62 метрге орнатылған, осыған байланысты су электр станциясының мүмкіндігі толық пайдаланылмайды, навигация қиын, инженерлік қорғаныс құрылымдары жобаланбаған режимде жұмыс істеуде. Алайда, егер су межесін жобалық деңгейге дейін көтерсе, көптеген жер аумағы су астында қалады (барлық үш аймақта кемінде 700 км2), сонымен қатар 4 мыңнан астам үй тұрғындарын көшіруге тура келеді, оған айтарлықтай қаражат керек. Әзірге бұл мәселе бойынша тыңғылықты шешім қабылданған жоқ.[3]
Өсімдіктер және жануарлар дүниесі өңдеу
Су қоймасы флораның алуан түрін кездестіруге болады. Ғалымдар балдырлардың 80-нен астам түрін тапты, Олардың арасында көк жасыл балдыр, динофитті балдырлар, диатомды балдырлар және басқалары бар. Олардың арқасында су оттегімен қаныққан, бұл су астындағы жануарлардың тіршілігі үшін өте қажет. Жағалау белдеуіндегі өсетін өсімдіктер күрт өзгеруі мүмкін. Мысалы, таяз суда қамыс, миядән, қоға басым. Арналық учаскелерінде өсімдіктер іс жүзінде жоқ. Жағалауларында бұталы өсімдіктер (тал, қандыағаш, Ақтал) және қарағай мен емен ормандары өседі. Шалғынды жерлерде шөптер басым - түймешетен, сүттіген, жусан, мыңжапырақ т.б. Суға жақын жерде бақажапырақ, риян, шитары өседі.
Нижнекамск су қоймасында жануарлар әлемі де алуан түрлілі. Жалпы су қоймасында балықтың 40-тан астам түрі тіршілік етеді, оның 20-сы кәсіптік балықтар болып табылады. Оларға дөңмаңдай, торта балық, табан балық, қылыш балық, алабұға т.б.жатады. Сондай-ақ, мұнда сирек кездесеті қортпа, жайын, таймен т.б. бар. Бұл жерде кейде осы акваторияға тән емес жануарларды кездестіруге болатындығы таңқаларлық. Су түбінде шаянтәрізділер, сүліктер, моллюскалар көптеп кездеседі.[4]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ https://tatarica.org/ru/razdely/priroda/gidrograficheskaya-set/vodohranilisha/nizhnekamskoe-vodohranilishe Нижнекамское водохранилище
- ↑ https://water-rf.ru/%D0%92%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B/1004/%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%89%D0%B5 Нижнекамское водохранилище
- ↑ https://urochishe.ru/vodnyie-obektyi/nizhnekamskoe-vodohranilishhe/#himicheskij-sostav НИЖНЕКАМСКОЕ ВОДОХРАНИЛИЩЕ
- ↑ https://fb.ru/article/272984/nijnekamskoe-vodohranilische-opisanie-otdyih-foto Нижнекамское водохранилище: описание, отдых, фото