Орда-Ежен ұлысы
Орда–Ежен ұлысы — Жошының үлкен ұлының ұпағы — Орда-Еженнің басшылығындағы, Алтын Орданың (Жожы ұлысы) шығыс (сол) қанаты. Қазақстандық деректер бойынша атауы: Ақ Орда, ежелгіорыс деректері бойынша: Көк орда. Бір сөзбен айтқанда автономиялы мемлекет. В 1309 жылы, Орда-Ежен ұлысы Сасы Бұға тұсында Ақ орда деп аталды. 1361 жылдан бастап, Ұрыс ханның тұсында тәуелсіз мемлекет болды.
| Орда-Ежен ұлысы ұлыс | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Астанасы | 1242-1280 Орда-Базар 1280-1309 Сығанақ | |||
| Тіл(дер)і | қыпшақ тілі | |||
| Халқы | Қыпшақтар | |||
| Тарихы | ||||
| - | Орда-Ежен ұлысы | |||
| - | Ақ Орда | |||
| - | Барақ хан және оның ізбасарлары | |||
| Мирасқорлық | ||||
| Өзбек хандығы → Қазақ хандығы → | ||||
Шибанның өлімінен кейін, 1280 жылы Орда-Ежен ұлысына Шибан ұлысы қосылды.
Ұлыс шекарасы
өңдеуҰлыс шекарасы батысында Мұғалжар тауымен, солтүстігінде сібір ормандарымен, шығысында Ертіс өзенімен және оңтүстігінде Сырдария өзенімен және Балқаш көлімен шектесіп жатты. Шибан ұлысымен қосылғаннан кейін батысында Орал өзенімен тоғысты.
Ұлыс аудандарға бөлінген:
- Сығанақ ауданы, ұлыстың оңтүстігінде. Орталық — Сығанақ.
- Ұлытау ауданы, ұлыстың орталығында. Орталық — Орда-Базар.
- Шығыс ауданы (Ертіс ауданы) ұлыстың шығысында орналасқан.
- Сарайшық ауданы ұлыстың батысында орналасқан. Орталық — Сарайшық.
Ұлыс тарихы
өңдеуҰлыс тарихын 3 кезеңге бөлуге болады:
- 1-кезең — Орда-Ежен ұлысы
- 2-кезең — Ақ Орда
- 3-кезең — Барақ хан және оның ізбасарлары
1-кезең
өңдеуАқ Орда – XІІІ-XVғғ. аралығында өмір сүрген Шығыс Дешті-Қыпшақ пен Түркістан территориясындағы этникалық топтар мен халықтардың саяси жағынан топтасуына жол ашқан, саяси жағынан дербес, экономикалық жағынан тәуелсіз, сыртқы саясатта өзіндік даму бағыты бар мемлекеттік бірлестік. Оның тарихы Жошы ұлысының құрылуынан бастау алады. Мемлекеттің негізін қалаушы ретінде Жошының үлкен ұлы, тұңғышы Орда-Ежен аталады. Шын мәнінде, Жошы ұлысының жерін оның екінші ұлы Бату(шын есімі Сайын) иеленеді. Бірақ ағасына құрмет ретінде оған өзінің сол қанатынан, Жайықтан шығысқа қарай, Арал мен Сырдарияның солтүстігіндегі, Алтай мен Ертістен батысқа қарай жатқан кең-байтақ аумақты бөліп береді. Негізгі этникалық құрамы осы жерді VIII-IХ ғ-дан бері мекендеп келе жатқан қыпшақ бірлестігі мен қатар Шыңғыс ханның шапқыншылығы кезінде шығыс пен оңтүстік-шығыстан, Алтайдан қоныс аударған тайпалар да болған. Олардың қатарында наймандар, үйсіндер, қарлұқтар, керейлер, қоңыраттар, маңғыттар және т.б. ру-тайпалар.
2-кезең
өңдеу3-кезең
өңдеуОрда-Ежен ұлысының хандары
өңдеуОрдуидтер әулеті
өңдеу- Орда Ежен хан, Орда-Ежен ұлысының ханы 1242—1251
- Күнқыран хан, Орда-Ежен 1251—1288 және Шибан 1280—1288 ұлысының ханы
- Қоныша хан, Орда-Ежен ұлысының ханы 1288—1302
- Баян хан, Орда-Ежен ұлысының ханы 1302—1309
- Сол қанатының ханы
Өрдүйід әулеті
өңдеу- Сасы Бұға, Байан-ханның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1309—1310
- Ерзен-хан, Сасы Бұға-ханның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1310—1321
- Мүбәрәк Қажы-хан, Ерзен-ханның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1321—1345
- Шымтай-хан, Ерзен-ханның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1345—1361
- Хымтай-хан, Шымтай-ханның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1361
Тұқайтермір әулеті
өңдеу- Орыс-хан, Шымтай-ханның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1361—1377, хан Улуса Джучи 1374—1375
- Тоқтығұл-хан,Орыс-ханның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1377
- Темір Мәлік-хан,Орыс-хан, Алтын орданың сол қанатының ханы 1378—1379
- Тоқтамыс, Түй-Қажы огланның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1379—1395
- Койричак, Орыс-ханның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1395—1410
- Барақ-хан, Коюрчак-огланның баласы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1410—1428, хан Улуса Джучи 1423—1426
Басқа Жошылар
өңдеу- Мұхаммед-хан, Алтын орданың сол қанатының ханы 1428—1431
- Мұстафа-хан, Қазақстанның орталық бөлігінің басшысы, Алтын орданың сол қанатының ханы 1431—1446