Плутоний
Плутоний (лат. Plutonіum; Pu) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы жасанды жолмен алынған бірінші радиоактивті хим. элемент; ат. н. 94, ат. м. 244,0642, актиноидтар тобына жатады. Плутонийді 1940 ж американдық ғалымдар Г.Сиборг, Э.Макмиллан, Дж.Кеннеди және А.Валь ашқан. Олар 238U элементін ауыр сутек ядросы дейтронмен сәулелендіру арқылы 239Pu-ді алды. Массалық сандары 232-ден 246-ға дейін болатын 15 изотопы белгілі. Тұрақты изотопы 244Pu (Т1/2 7,5107 жыл, сәуле шығарғыш).
| |||||||||||||||
Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Радиоактивті күміс металл
| |||||||||||||||
Атом қасиеті | |||||||||||||||
Атауы, символ, нөмірі |
Плутоний, 94 | ||||||||||||||
Топ типі | |||||||||||||||
Топ, период, блок |
ІІІ, 7, f | ||||||||||||||
Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
Электрондық конфигурация |
[Rn] 5f6 7s2 | ||||||||||||||
Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 18, 32, 24, 8, 2 | ||||||||||||||
Атом радиусы |
159 пм | ||||||||||||||
Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
Ковалентті радиус |
187±1 пм | ||||||||||||||
Ион радиусы |
Pu3+: 100 пм, | ||||||||||||||
Электртерістілігі |
1,28 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
Электродты потенциал |
Pu←Pu4+ −1,25 В, | ||||||||||||||
Тотығу дәрежелері |
+2, +3, +4, +5, +6, +7, +8 | ||||||||||||||
Иондалу энергиясы (бірінші электрон) | |||||||||||||||
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
Тығыздық (қ.ж.) |
19,84 г/см³ | ||||||||||||||
Балқу температурасы | |||||||||||||||
Қайнау температурасы | |||||||||||||||
Балқу жылуы |
2,8 кДж/моль | ||||||||||||||
Булану жылуы |
343,5 кДж/моль | ||||||||||||||
Молярлық жылусыйымдылық |
32,77 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
Тор құрылымы |
Моноклиндік | ||||||||||||||
Тор параметрлері |
a=6,183 Å | ||||||||||||||
Дебай температурасы |
162 K | ||||||||||||||
Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
Жылуөткізгіштік |
(300 K) 6,74 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
Дыбыс жылдамдығы |
2260 м/с | ||||||||||||||
Юнг модульі |
96 ГПа | ||||||||||||||
Жылжу модульі |
43 ГПа | ||||||||||||||
Пуассон коэффициенті |
0.21 | ||||||||||||||
CAS нөмірі |
7440-07-5 |
Плутоний жылтыр, күмістей ақ металл, морт; тығыздығы 19,80 г/см3, балқу t 640оС, қайнау t 3350оС, 112оС-тан төмен температурада моноклинді -фазасы тұрақты. Тотығу дәрежелері +3-тен +7-ге дейін, тұрақтысы +4. Түйірлі Плутоний ауада баяу тотығады, ұнтақ және жаңқа күйінде өздігінен тұтанғыш Плутоний — өте улы, адам организміне түскенде сүйектер мен бауырда жиналады.
Қыздырғанда галогендермен, H2, N2, S, NH3-пен, сумен баяу әрекеттесіп, HCl, HСlO4, H3PO4-терде ериді, концентрлі HNO3 пен H2SO4-те салғырттанады. Көптеген металмен аралық металлидтер түзеді. Плутонийдің (ІV) оксиді PuO2 — сарғыш қоңыр түсті кристалды ұнтақ, сәйкес гидроксиді Pu(OH)4 қышқылдармен тұз түзеді; нитраттары, фторидтері, т.б. тұздары өте күрделі технологиялық процестерде Плутонийді ураннан бөліп алуда пайдаланылады. Плутоний ядролық реакторларда, атомдық, термоядролық бомбаларда т.б. қолданылады. 238Pu изотопынан қуаты 5, одан да көп жылға жететін ат. электрбатареялары жасалады.
Пайдаланылған әдебиет
өңдеу“Қазақ Энциклопедиясы”, VII-том
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |