Самарқан облысы (Түркістан АКСР)
Самарқан облысы — РКФСР құрамындағы Түркістан АКСР бес облысының бірі. 1918 жылы 30 қазанда Ресей империясының Түркістан өлкесінің (генерал-губернаторлық) құрамына кірген аттас облыстың орнына құрылды. Түркістан АКСР Самарқан облысы Ресей империясының Түркістан өлкесінің Самарқан облысымен бірдей жерді алып жатты.
| Самарқан облысы | |
| өзб. سمرقنر ولایتی парсы: ولایاتی سمرقند | |
 Самарқан облысы сары түспен боялған | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Кіреді | |
| Енеді |
4 уез |
| Әкімшілік орталығы | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Құрылған уақыты | |
| Таратылған уақыты | |
| Жер аумағы |
68 962 км² |
| Ірі қалалары | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
Шамамен 1,5 млн адам (1924) |
| Ұлттық құрамы |
негізінен өзбектер мен тәжіктер, сонымен қатар орыстар, ортаазиялық (бұхаралық) еврейлер, ортаазиялық ирандықтар, ортаазиялық арабтар және басқалар |
.svg){kind=small}
1924 жылы 27 қазанда Түркістан АКСР Самарқан облысы жойылып, оның аумағы Орта Азияның қалған бөлігімен бірге ұлттық-аумақтық межелеп бөлу барысында жаңадан құрылған одақтас республикалар арасында бөлінді. Самарқан облысының жері Өзбек КСР мен оның құрамындағы Тәжік АСКР арасында бөлінді. Түркістан АКСР Самарқан облысының мұрагері деп 1926-1930 жылдары болған Өзбек КСР Самарқан округін санауға болады.
Әкімшілік орталығы әрі аймақтың ең үлкен қаласы Самарқан қаласы болды. Облыстың басқа ірі қалалары — Хожанд, Жызақ, Ұлытөбе, Пенжакент және Қатақорған. Облыс 4 уезге бөлінді: Самарқан, Хожанд, Жызақ және Қатақорған, олардың әкімшілік орталықтары, сәйкесінше, Самарқан, Хожанд, Жызақ және Қатақорған болды.
Солтүстікте және солтүстік-батыста Түркістан АКСР Сырдария облысымен, оңтүстікте және батыста Бұхара әмірлігімен (содан кейін Бұхара Халық Совет Республикасы мен Бұхара Социалистік Кеңестік Республикасымен), шығыста Түркістан АКСР Ферғана облысымен шектеседі.
Облыста шамамен бір жарым миллион адам тұратын. Халықтың негізгі бөлігі өзбектер мен тәжіктер болды. Сондай-ақ, орыстар, ортаазиялық (бұхаралық) еврейлер, ортаазиялық ирандықтар, ортаазиялық арабтар және басқалардың едәуір бөлігі өмір сүрді. Халық негізінен сунниттік мұсылман болды, бірақ сонымен бірге шиит мұсылмандары да жетерлік еді. Сонымен қатар, халықтың көп бөлігі иудаизм мен христиандықты (негізінен православие) ұстанды. Облыс құрылғаннан кейін көршілес Бұхара әмірлігімен салыстырғанда анағұрлым либералды және шыдамды жағдайға байланысты, Бұхара әмірі қудалаған саудагерлер, қаржыгерлер, зиялы қауым мен әйгілі жазушы Садриддин Айни сияқты тұлғалардың көпшілігі әмірліктен қашты немесе Самарқан облысына қоныс аударды.
Облыс экономикасының негізін ауыл шаруашылығы (негізінен көкөністер мен жемістер, мақта және бидай өсіру), мал шаруашылығы, жібек шаруашылығы, омарта шаруашылығы құрады. Экономика саласында өнеркәсіп пен банк ісінің де орны болды - Самарқанд Түркістан АКСР негізгі қаржы орталықтарының бірі болды. Сондай-ақ, облыс кірісінің бір бөлігін кілем тоқу, керамикалық ыдыс-аяқтар мен бұйымдар жасау және сол сияқты халықтық қолөнер кәсіптері алып келді. Орта Азиядағы ең тығыз теміржол станцияларының бірі Самарқанда орналасты. Самарқан облысы Түркістан АКСР дамыған аймақтарының бірі болды.
Облыстың негізгі бөлігі Зерафшан аңғарының аумағында орналасқан. Орта Азиядағы ең ұзын үшінші өзен — Зерафшан облыс аумағынан өтеді, ал солтүстіктен және оңтүстіктен облысты Түркістан мен Зерафшан жоталары қоршады.
Әдебиет өңдеу
- Түрікмен КСР тарихы // — Ашхабад, 1960.
- Орталық Азияның халық қожалығы // — Ташкент, 1924.
- Туркистон автоном совет социалистик республикаси // Өзбекстанның ұлттық энциклопедиясы — Ташкент, 2000—2005.