Сырдария облысы (Түркістан АКСР)
Сырдария облысы — РКФСР құрамындағы Түркістан АКСР алты облысының бірі. 1918 жылы 30 сәуірде Ресей империясының Түркістан өлкесінің (генерал-губернаторлық) құрамына кірген аттас облыстың орнына құрылды. Түркістан АКСР Сырдария облысы Ресей империясының Түркістан өлкесінің Сырдария облысымен бірдей аумақты алып жатты. Облыс атауы Орта Азиядағы ең ұзын өзен — Сырдария өзенінің атауынан шыққан.
| Сырдария облысы | |
| қаз. سیردریا آبلسی өзб. سیردریا ولایاتی | |
 Сырдария облысы тоқсары түспен боялған | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Кіреді | |
| Енеді |
5 уез және 1 бөлім |
| Әкімшілік орталығы | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Құрылған уақыты | |
| Таратылған уақыты | |
| Жер аумағы |
504 700 км² |
| Ірі қалалары |
Ташкент, Шымкент, Әулиеата, Казалинск, Перовск, Петро-Александровск |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
1,5 млн астам адам |
| Ұлттық құрамы |
негізінен өзбектер, сонымен қатар, қазақтар, орыстар және басқалар |
|
| |
.svg){kind=small}
1924 жылы 27 қазанда Түркістан АКСР Сырдария облысы таратылып, оның аумағы Орта Азияның қалған аймақтарымен бірге ұлттық-аумақтық межелеп бөлу барысында жаңадан құрылған одақтас республикалар арасында бөлінді. Сырдария облысының жері Өзбек КСР, сондай-ақ РКФСР құрамындағы Қазақ АКСР, сонымен қатар, РКФСР құрамында Қарақырғыз АО арасында бөлінді.
Әкімшілік орталығы әрі облыстың ең ірі қаласы, сонымен бірге бүкіл Түркістан АКСР астанасы және ең ірі қаласы Ташкент болды. Облыстың басқа ірі қалалары: Шымкент, Әулиеата (қазіргі Тараз), Қазалы, Перовск (қазіргі Қызылорда), Петро-Александровск (қазіргі Төрткөл). Облыс 5 уезге және 1 бөлімге бөлінді: Әулиеата, Қазалы, Перовский, Ташкент және Шымкент уездері, олардың әкімшілік орталықтары, сәйкесінше, Әулиеата, Қазалы, Перовск, Ташкент және Шымкент болды. Сонымен бірге, облыста 1920 жылы тәуелсіз Әмудария облысына айналдырылған арнайы әкімшілік бірлік — Әмудария бөлімі болды.
Солтүстікте және солтүстік-батыста РКФСР құрамындағы Қырғыз (яғни, Қазақ) АКСР, солтүстік-шығыста Түркістан АКСР Жетісу облысымен, шығыстан және оңтүстік-шығыста Түркістан АКСР Ферғана облысымен, оңтүстігінде Түркістан АКСР Самарқан облысымен, оңтүстік-батыста және батыста Хиуа хандығы (содан кейін Хорезм Халық Кеңес Республикасы және Хорезм Социалистік Кеңестік Республикасы) және Бұхара әмірлігі (содан кейін Бұхара Халық Кеңестік Республикасымен және Бұхара Социалистік Кеңестік Республикасымен) шектесті.
Облыста шамамен бір жарым миллион адам тұратын. Халықтың негізгі бөлігі өзбектер болды. Сондай-ақ, орыстар мен қырғыз-қайсақтар (яғни қазақтар), сондай-ақ тәжіктер, украиндар, қарақалпақтар, ұйғырлар және т.б. өмір сүрді. Халық негізінен мұсылман сунниттер болды. Сондай-ақ, халықтың едәуір бөлігі христиандықты ұстанды (негізінен православие). Бұл облыстағы орыс тілді халықтың үлесі Түркістан АКСР ең жоғары көрсеткіштердің бірі болды.
Облыстың экономикасы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығына (негізінен көкөністер мен жемістер, мақта мен бидай өсіру), мал шаруашылығына, балық аулауға (Арал теңізі мен Сырдария өзенінде), жібек шаруашылығына, омарта шаруашылығына негізделген. Сондай-ақ, облыс кірісінің бір бөлігін тоқыма өнеркәсібі, сондай-ақ кілем тоқу, қыш ыдыстар мен керамикалық ыдыстар және бұйымдар жасау, пышақ, былғары мен жүннен бұйымдар мен киім өндіру сияқты халықтық қолөнер кәсіптері қамтамасыз етті. Сырдария облысы Түркістан АКСР дамыған аймақтарының бірі болды.
Облыстың батыс бөлігін ірі құмды Қызылқұм шөлі, сондай-ақ көптеген далалар алып жатты. Ауылшаруашылық өнімдерін өсіруге тек облыстың шығыс және оңтүстік-шығыс бөліктері қолайлы болды. Шығыстан және оңтүстіктен бастап облыс Тәңір тауы тауларымен қоршалды. Облыстың батысын Арал теңізі ұласып жатты. Сырдария облысының аумағы арқылы Орта Азиядағы ең ұзын өзен - Сырдария өтті.
Әдебиет өңдеу
- Түрікмен КСР тарихы // — Ашхабад, 1960.
- Орталық Азияның халық қожалығы // — Ташкент, 1924.