Талас ауданы
Талас ауданы – Жамбыл облысының оңтүстік - батысында орналасқан әкімшілік бөлік. 1928 жылы құрылған. Жерінің аумағы 12,2 мың км². Аудан орталығы – Қаратау қаласы Тараздан солтүстік - батысқа қарай 105 км жерде орналасқан.
| Қазақстан ауданы | |
| Талас ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
13 |
| Қалалық әкімдіктер саны |
1 |
| Ауыл саны |
23 |
| Қала саны |
1 |
| Әкімі |
Нұрбол Әбдімәжитұлы Жүнісбеков |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Қаратау қаласы, Достық алаңы, №1 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
43°48′35″ с. е. 70°43′27″ ш. б. / 43.80972° с. е. 70.72417° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°48′35″ с. е. 70°43′27″ ш. б. / 43.80972° с. е. 70.72417° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1928 |
| Жер аумағы |
12,2 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
48 983[1] адам (2023) |
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (87,96%), орыстар (6,04%), күрдтер (4,12%), басқа ұлт өкілдері (1,88%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Автомобиль коды |
08 |
|
| |
|
| |
Басқа мағыналар үшін Талас ауданы (Қырғызстан) деген бетті қараңыз.Географиясы
өңдеуСолтүстігінде Мойынқұм ауданымен, шығысында Байзақ ауданымен, батысында Сарысу және Түркістан облысының Бәйдібек аудандарымен, оңтүстігінде Жамбыл, Жуалы аудандарымен шектеседі.
Аудан жері, негізінен, жазық, тек оның қиыр оңтүстік - батысы ғана таулы. Мұнда Қаратау жотасының оңтүстік - шығыс бөлігі орналасқан. Ауданның ең биік жері де осы тұста (1109 м). Солтүстігі Мойынқұмға ұласады. Мұндағы тау-төбелердің ішіндегі ең биік жері Кемпіртөбе тауы (409 м). Жер қойнауында ірі кен орындары барланған. Онда әктас, доломит, мәрмәр және гранит, уран, табиғи газ, алтын, гипс, барит, хальцедон, минералды бұлақтар тағы басқа кен орындары бар.
Климаты
өңдеуКлиматы тым континенттік, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық, аңызақты. Ауаның қаңтар айындағы орташа температурасы –6 – 10°С, шілдеде 24 – 27°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 150 – 250 мм, Қаратауда 400 мм-ге жетеді.
Табиғаты
өңдеуАудан жерімен Талас, Аса, Көктал, Тамды өзендері ағып өтеді. Билікөл, Ақкөл, Ақжар, Ащыкөл, Тұздыкөл көлдері бар. Жері сұр, шалғынды сұр, бозғылт қоңыр топырақты, солтүстігінде құмды, құмайтты топырақ қалыптасқан. Өсімдіктерінен: жусан, баялыш, шеңгел, жыңғыл, жүзгін, изен, теріскен, күйреуік, сексеуіл өседі. Қасқыр, түлкі, қоян, ақбөкен, саршұнақ, аламан, тасбақа, кесіртке, жыланның бірнеше түрі кездеседі.
Халқы
өңдеу| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[3] | 1999 | 2009[4] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 17941 | ▲41907 | ▼31927 | ▲34249 | ▼32952 | ▲53451 | ▼50537 | ▼48453 |
Тұрғындар саны 55 117 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (87,25%), орыстар (6,31%), басқа ұлт өкілдері (6,43%). Халықтың аудан бойынша тығыздығы 1 км²-ге 4,4 адамнан келеді. Аудан аумағында халық біркелкі қоныстанбаған. Халықтың басым көпшілігі оңтүстігі мен оңтүстік - батысында және Талас өзен аңғарында орналасқан. Бұл өңірлерде 1 км²-ге 13 – 15 адамнан келеді.
| Ауыл аты | Халық саны (2021) |
|---|---|
| Қаратау | ▲28045 |
| Ақкөл | ▼2073 |
| Ойық | ▲1861 |
| Үшарал | ▲1686 |
| Аққұм | ▼1201 |
| Шәкіров | ▼1156 |
Әкімшілік бөлінісі
өңдеу24 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 13 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ақкөл ауылдық округі | 2327 | ▼2073 | 89,1 | 1212 | ▼1088 | 89,8 | 1115 | ▼985 | 88,3 |
| Аққұм ауылдық округі | 1417 | ▼1201 | 84,8 | 715 | ▼612 | 85,6 | 702 | ▼589 | 83,9 |
| Берікқайнар ауылдық округі | 2222 | ▼1913 | 86,1 | 1164 | ▼1004 | 86,3 | 1058 | ▼909 | 85,9 |
| Бостандық ауылдық округі | 1984 | ▼1826 | 92 | 1032 | ▼976 | 94,6 | 952 | ▼850 | 89,3 |
| Кеңес ауылдық округі | 1796 | ▼987 | 55 | 949 | ▼528 | 55,6 | 847 | ▼459 | 54,2 |
| Көктал ауылдық округі | 851 | ▲1308 | 153,7 | 420 | ▲666 | 158,6 | 431 | ▲642 | 149 |
| Қаратау ауылдық округі | 1488 | ▼1196 | 80,4 | 770 | ▼649 | 84,3 | 718 | ▼547 | 76,2 |
| Қаратау қалалық әкімдігі | 26639 | ▲28045 | 105,3 | 12817 | ▲13724 | 107,1 | 13822 | ▲14321 | 103,6 |
| Қасқабұлақ ауылдық округі | 950 | ▲963 | 101,4 | 489 | ▲493 | 100,8 | 461 | ▲470 | 102 |
| Қызыләуіт ауылдық округі | 2151 | ▼1705 | 79,3 | 1096 | ▼901 | 82,2 | 1055 | ▼804 | 76,2 |
| Ойық ауылдық округі | 2937 | ▼2328 | 79,3 | 1439 | ▼1224 | 85,1 | 1498 | ▼1104 | 73,7 |
| Тамды ауылдық округі | 1603 | ▼1299 | 81 | 813 | ▼654 | 80,4 | 790 | ▼645 | 81,6 |
| Үшарал ауылдық округі | 2109 | ▼1974 | 93,6 | 1139 | ▼1061 | 93,2 | 970 | ▼913 | 94,1 |
| Шәкіров ауылдық округі | 2063 | ▼1635 | 79,3 | 1042 | ▼866 | 83,1 | 1021 | ▼769 | 75,3 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 50537 | ▼48453 | 95,9 | 25097 | ▼24446 | 97,4 | 25440 | ▼24007 | 94,4 |
Экономикасы
өңдеуАудан 1997 жылға дейін, негізінен, қаракөл қойы, оған қосымша биязы жүнді қой, сүтті, етті-сүтті мал, жылқы, түйе, астық, көкөніс, бақша өсіруге маманданған 11 кеңшардан тұратын. 1997 жылы олар таратылып,әр бағыттағы шаруашылық субъектілеріне бөлінген.
Ауданда өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы салалары дамыған. Өнеркәсіп саласында 26 кәсіпорын жұмыс істейді. Олардың 4-і мемлекеттік, 22-і мемлекеттік емес кәсіпорындар. Шағын кәсіпорындардың саны 121.
2021 жылғы өнеркәсіп өнімдерінің көлемі 22631,6 млн. теңгені құрады. Көлік саласында (жолдың жалпы ұзындығы 613 км) 4 кәсіпорын бар. Күрделі құрылыстағы қаржы салымы 7611,8 млн. теңге болды. 18219 м2 тұрғын үй салынды. Ауданда ауыл шаруашылығы кәсіпорындардың саны – 933, оның ішінде 1 өндірістік кооператив, 933 шаруа қожалықтары, 2 ЖШС бар. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі (салыстырылымдық бағамен) 2021 жылы 15361,2 млн. теңгені құрады.
Аудандағы еңбек ресурсының мөлшері: қалада 23,4 мың адам, ауылдық жерде 10,3 мың адамды құрады. Оның ішінде экон. тұрғысынан белсенді халықтың саны 18,5 мың адам (қалада 7,9 мың адам, ауылда 10,6 мың адам). Жалпы еңбек ресурсына шаққанда жұмыспен қамтылған адамдардың үлесі 79,1%.
Ауыл шаруашылығы
өңдеуАудандағы ауыл шаруашылығы жарамды жерінің жалпы аумағы 1,044 млн. га, оның ішінде жыртылған жер 25,6 мың га, шабындығы 25,1 мың га, жайылымы 982,4 мың га жерді қамтыған. Барлық жыртылатын жердің 14,7 мың га жері пайдаланылды. Оған 9,2 мың га бидай, 1,5 мың га жүгері, 2,6 мың га көпжылдық шөптер, 220 га картоп, 394 га бау-бақша және 360 га көкөніс отырғызылды.
Ауданда мал шаруашылығы да біршама жақсы дамыған. Әр алуан шаруашылық категорияларын қоса есептегенде (2021): ірі қара мал –29477 бас, қой мен ешкі – 335167 бас, жылқы – 12859 бас және құс – 38266 болды. Олардан 6311,4 мың тонна ет, 8219,1 мың тонна сүт, 174 тонна жүн, 3557,0 мың дана жұмыртқа өндірілді.
Әлеуметтік нысандары
өңдеуАуданда жалпы білім беретін 39 мектеп, 4 колледж, 7 балабақша, 9 клуб,8 мәдениет үйі, 20 кітапхана, мұражай, 2 аурухана, 11 мешіт, 3 емхана, 4 фельдш.-акушерлік пункт, 13 фельдшерлік пункт, 9 отбасылық-дәрігерлік амбулатория және санаторий бар.
Аудандағы ірі кәсіпорындар: мемлекеттік пошта торабы, Ақкөл су шаруашылығы жүйесінің басқармасы, «Қаратау» тау-кен химия комбинаты, «Игілік» көпсалалы кәсіпорны, «Talas Investment Company» ЖШС,«Жамбыл Недр» ЖШС, «Қаратау Про» ЖШС, "Талас 2020" кооперативі және әр ауылдарда ЖШС-тер, ӨК-тер мен шаруа қожалықтары жұмыс істейді.
Аудан аумағында ежелгі тарихи-архитектуралық ескерткіштер көптеп кездеседі. Ауданнан 56 Социалистік Еңбек Ері, 2 Кеңес Одағының Батырлары шыққан.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары