Бәйдібек ауданы
Бәйдібек ауданы — Түркістан облысының орталық бөлігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлік. Жерінің аумағы 7,2 мың км2 (облыс аумағының 6,1%-ын қамтиды). Орталығы - Шаян ауылы.[3]
| Қазақстан ауданы | |||
| Бәйдібек ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
11 | ||
| Ауыл саны |
50 | ||
| Әкімі |
Ерлан Зайыпұлы Нұрмаханов | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Шаян ауылы, Қарашаұлы көшесі, №51 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
43°02′06″ с. е. 69°22′33″ ш. б. / 43.03500° с. е. 69.37583° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°02′06″ с. е. 69°22′33″ ш. б. / 43.03500° с. е. 69.37583° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1928 | ||
| Жер аумағы |
7,2 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
48 893[1] адам (2023) | ||
| Ұлттық құрамы |
96,66% қазақтар | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Автомобиль коды |
13 | ||
|
| |||
Тарихы өңдеу
Шаян ауылының іргесі 1928 жылы бұрынғы Шаян болысының негізінде Шаян ауданы болып қаланды. 1965 жылға дейін Шаян, 1996 жылға дейін Алғабас ауданы болып келді.
Географиялық орны өңдеу
Солтүстігінде Созақ, батысында Сауран аудандарымен, оңтүстігінде Ордабасы, Сайрам, Түлкібас аудандарымен және Арыс қаласымен, шығысы мен солтүстік-шығысында Жамбыл облысының Сарысу, Талас, Жуалы аудандарымен шектеседі.
Бәйдібек ауданы жері Қаратау жотасының оңтүстік-батыс беткейінде, қырқалы жазықта жатыр. Оңтүстік-шығысын Боралдай жотасы, Үлкентұра тауы (1425 м) алып жатыр. Жер қойнауынан полиметалл кені (Байжансай), әктас, құрылыс материалдары барланған.
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі өңдеу
Климаты континентті. Қаңтар айындағы жылдық орташа температура -4-6°С, шілде айында 25-28°С. Жылдық жауын-шашынның мөлшері жазық бөлігінде 250-300 мм, таулы өңірде 400-500 мм. Аудан аумағынан Шаян, Арыстанды, Бөген, Боралдай, Бестоғай, Сасықөзен өзендері және олардың салалары Үлкен Бөген (Қаттыбөген), Бала Бөген, Қошқарата, Құтырған, тағы басқа ағып етеді. Шаян өзенінде Қапшағай бөгеті салынған. Аудан жерінде Арыстанды өзенінің бойында әйгілі Арыстанды-Қарабас желі соғады. Ауданның батысындағы шөлдің ашық сұр, сұр топырағында боз жусан, баялыш, бидайық, күйреуік, шығысындағы таудың сұр-қоңыр топырағында Қаратау жусаны, нарғия, т.б. шәптесіндер мен бұта аралас долана, тобылғы, жабайы алма, өрік; өзен бойларында тал, терек, жиде, қамыс өседі. Жануарлар дүниесінен тауда арқар, елік, қасқыр, жазығында қоян, қарсақ, саршұнақ; құстардан кекілік, бөдене, көкек, тағы басқа мекендейді.
Халқы өңдеу
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[4] | 1999 | 2009[5] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 30405 | ▲38220 | ▲43781 | ▲48393 | ▲50219 | ▲50508 | ▲53004 | ▲54360 |
Тұрғындары 54 030 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (96,48%), күрдтер (2,70%), парсылар (0,29%), орыстар (0,18%), басқа ұлт өкілдері (0,36%).
Әкімшілік бөлінісі өңдеу
50 елді мекен 11 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2009) |
|---|---|---|---|
| Ағыбет ауылдық округі | Ағыбет ауылы | 4 | 2855 |
| Ақбастау ауылдық округі | Ақбастау ауылы | 4 | 5045 |
| Алғабас ауылдық округі | Шақпақ ауылы | 4 | 4695 |
| Алмалы ауылдық округі | Алмалы ауылы | 4 | 3145 |
| Боралдай ауылдық округі | Боралдай ауылы | 11 | 10355 |
| Борлысай ауылдық округі | Ақтас ауылы | 4 | 2815 |
| Бөген ауылдық округі | Шалдар ауылы | 4 | 5221 |
| Жамбыл ауылдық округі | Жамбыл ауылы | 5 | 3056 |
| Көктерек ауылдық округі | Бірлік ауылы | 3 | 2781 |
| Мыңбұлақ ауылдық округі | Мыңбұлақ ауылы | 6 | 4469 |
| Шаян ауылдық округі | Шаян ауылы | 1 | 8510 |
Мәдени мұралар өңдеу
- Бәйдібек Қарашаұлы кесенесі
- Домалақ Ана Кесенесі
- Аппақ ишан күмбезі
- Ақмешіт әулие үңгірі
- «Қызыл көпір» - тарихи ескерткіші
Қызыл көпір - 1886 жылы ескі ағаш көпірдің орнына салынған. Білікті инженерлік есеп бен құрылыс-монтаж жұмыстарының жоғарғы сапада атқарылуынан ғимараттың ұзақ уақыт сенімді жұмыс істеуіне мүмкіндік берді. Көпір 1970 жылдарға дейін қала аралық, жалпы одақтың маңызы бар автокөлік қатынасын қамтамасыз етті.[6]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ http://baydibek.ontustik.gov.kz/kk Мұрағатталған 11 мамырдың 2016 жылы.
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ Қазақ Энциклопедиясы