Уикипедия

Шерубай Құрманбайұлы

Шерубай Құрманбайұлы (27 қараша 1964(19641127), Алматы облысы, Қазақстан Республикасы) – мемлекет және қоғам қайраткері, тіл маманы, филология ғылымдарының докторы (1999), профессор (2001), ҚР ҰҒА академигі (2020).

Шерубай Құрманбайұлы
Туған күні

27 қараша 1964 (1964-11-27) (59 жас)

Туған жері

Алматы облысы, Нарынқол ауданы

Азаматтығы

 Қазақстан

Ғылыми аясы

Лингвистика, терминология, терминография, лексикология, лексикография, аударматану, неология, ономастика, әлеуметтік лингвистика, сөз мәдениеті, тіл саясаты

Ғылыми дәрежесі

Филология ғылымының докторы

Ғылыми атағы

ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, профессор

Шерубай Құрманбайұлы қазіргі Райымбек (бұрынғы Нарынқол) ауданының Шалкөде ауылында туған. Классик жазушы Бердібек Соқпақбаев, ақиық ақын Мұқағали Мақатаев, Сағат Әшімбаев, Баққожа Мұқай мен Алтынбек Сәрсенбайұлы сынды және тағы басқа қазақтың біртуар қайраткерлері дүниеге келген киелі өңірдің тумасы болғандықтан ол жастайынан әдебиет пен шығармашылыққа қызығып өсті. Болашақ филолог бастауыш сыныптан бастап Мұқағали туып өскен Қарасаз ауылында оқыды. Мектеп қабырғасында жүргенде аудандық «Советтік шекара» және республикалық «Қазақстан пионері» (кейін «Ұлан» болып өзгерген) газеттеріне өлеңдері мен шағын мақалалары жарияланды.

1983-1985 жылдар аралығында Кеңес Одағы армиясының қатарында Қиыр Шығыстағы Уссурийск қаласы маңында әскери борышын өтеді. Әскерден 1985 жылдың соңында оралып, 1986 жылы С.М. Киров атындағы (қазіргі әл-Фараби ат.) ҚазҰУ-дың филология факультетіне оқуға түсіп, 1991 жылы үздік бітіріп шықты. Университетте қазақ тіл білімінің корифейлеріне айналған тұлғалар – академик Ә.Қайдар, М.Томанов, Р.Әмір, Қ.Есенов, А.Аманжолов, Ә.Құрышжанов, М.Серғалиев, Т.Сайрамбаев, С.Мырзабеков, Б.Сағындықов, А.Айғабылов, Х.Кәрімов сынды белгілі тілші-ғалымдардан, З.Қабдолов, Р.Бердібай, Т.Кәкішев, Р.Нұрғалиев, Ж.Дәдебаев, Ш.Ыбыраев, Б.Майтанов, А.Қыраубаева тәрізді ұлағатты әдебиетші ғалым-ұстаздардан дәріс алды.

1991 жылы университетті үздік бітірген жас түлекке кәсіпкерлікпен айналысу, арнаулы қызмет саласына өту, мемлекеттік қызмет атқару сияқты ұсыныстар түскеніне қарамастан ол михнаты мол ғылым жолын таңдады. 1991 жылы ҚазССР ҒА Тіл білімі институтының (ҚР ҰҒА Ахмет Байтұрсынұлы атындағы ТБИ) Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, сөздік жасау ісінің майталман маманы Байынқол Қалиев жетекшілік ететін Терминология және аударма теориясы бөліміне кіші ғылыми қызметкер болып қабылданды. Көрнекті тілші-ғалым, ұстаз, тіл жанашыры әрі ұлтжанды азамат Шерубай Құрманбайұлының ғылымдағы еңбек жолы осылай басталды.

Еңбек жолы

өңдеу
  • 1991-1993 жылдары ҚР ҰҒА А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының кіші ғылыми қызметкері;
  • 1993-1996 жылдары ҚР ҰҒА А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының ғалым-хатшысы;
  • 1996-1999 жылдары әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың халықаралық қатынастар факультетінде Қазіргі шығыс тілдер кафедрасының меңгерушісі;
  • 1999-2001 жылдары филология факультетінде қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі;
  • 2001-2003 жылдары ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінің басқарма бастығы;
  • 2003-2004 жылдары ҚР Мәдениет министрлігі Тілдерді дамыту департаменті директорының орынбасары;
  • 2005-2006 жылдары ҚР Мәдениет, ақпарат және спорт министрлігі Тіл комитеті төрағасының орынбасары;
  • 2006.06-2007.02 аралығында Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-дың жалпы тіл білімі және аударма теориясы кафедрасының меңгерушісі;
  • 2007 жылы ҚР Білім және ғылым министрінің кеңесшісі;
  • 2008 жылы ҚР Президенті Әкімшілігі Басшысының кеңесшісі;
  • 2009.01-2009.08 – «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры тіл құрылымының басшысы;
  • 2009 жылдың 17 тамызынан – 2011 жылдың 10 шілдесіне дейін ҚР БҒМ А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры. А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының жанындағы 10.02.06 - түркі тілдері және 10.02.02 - қазақ тілі мамандықтары бойынша филология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғайтын Д.53.38.01 диссертациялық кеңесінің төрағасы;
  • 2011-2013 жылдары ҚР Мәдениет министрлігі Тіл комитетінің төрағасы, төраға орынбасары;
  • 2014 жылдың қаңтарынан 2016 жылдың ақпанына дейін – ҚР Ұлттық Банкі Ұйымдастыру және бақылау департаменті директорының орынбасары;
  • 2016 жылғы ақпаннан қазірге дейін «Астана» халықаралық қаржы орталығында департамент директорының орынбасары. Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-дың қазақ тіл білімі кафедрасының профессоры (қосымша қызметі).

Ғылыми қызметі

өңдеу

1994 жылы «түркі тілдері» мамандығы бойынша «Өсімдік мүшелері мен олардың құрылым-құрылысына қатысты терминдер» деген тақырыпта кандидаттық, 1999 жылы 12 наурызда «қазақ тілі» мамандығы бойынша «Қазақ лексикасының терминденуі» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады. 2013 жылы ҚР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, 2020 жылы ҚР ҰҒА академигі болып сайланды.

Ш.Құрманбайұлы АҚШ (Нью-Йорк), Германия (Гиссен, Майндағы Франкфурт, Гамбург, Мюнхен), Қытай (Бейжің), Әзірбайжан (Баку), Түркия (Анкара), Өзбекстан (Ташкент, Самарқанд, Хиуа, Бұқара), Ресей (Қазан), Қырғызстан (Бішкек) елдерінде өткен халықаралық ғылыми конференциялар мен форумдарда баяндамалар жасады. Оның тікелей басшылығымен елімізде тіл білімінің көптеген мәселелеріне арналған конференциялар ұйымдастырылып, өзі негізгі баяндамашы болды.

1998-2014 жылдары ҚР Үкіметі жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясының мүшесі, хатшысы. 2011-2013 жылдары ҚР Үкіметі жанындағы Мемлекеттік ономастика комиссиясының хатшысы. 2002 жылдан ҚР Үкіметі жанындағы Мемтерминком органы «Терминологиялық хабаршы» журналының бас редакторы.

Ш.Құрманбайұлының ғылыми кеңесшілігімен 1 ғылым докторы, ғылыми жетекшілігімен 8 ғылым кандидаты дайындалды. Негізгі ғылыми еңбектері қазақ тіл білімінің терминология, лексикология, лексикография, терминография, сөз мәдениеті, аударма, әлеуметтік лингвистика, ономастика, тіл саясаты мәселелерін зерттеуге арналған. Бірнеше оқулықтар мен оқу құралдарының, терминологиялық, екітілді сөздіктердің, барлығы 350-ден астам еңбектің, соның ішінде 40-қа жуық кітаптың (10 ғылыми монографияның) авторы.

Негізгі ғылыми еңбектері

өңдеу
  • Қазақ лексикасының терминденуі (монография). – Алматы: «Ғылым», 1998. –208.
  • Қазақ терминологиясы дамуының кезеңдік сипаты (монография). – Астана:«Елорда», 2002. –212.
  • Қазақ терминологиясы дамуының ғылыми қағидаттары (монография). – Алматы,2004. –184.
  • Терминқор қалыптастыру көздері мен терминжасам тәсілдері. – Алматы, 2005. –240.
  • Терминтану: оқу құралы. – Алматы, 2006. – 244.
  • Терминтанушы құралы (ЖОО-ға арналған оқу құралы). – Алматы, 2007. –208.
  • Алаш және терминтану (XX ғасыр басындағы қазақ терминологиясы. 1910-1930 жылдар): монография. – Алматы, 2008. –244.
  • Жаңа атаулар мен жаңа қолданыстар. – Алматы, 2012. –288.
  • Қазақ тіліндегі қысқарған сөздер. – Алматы, 2013. –296.
  • Қазақ терминологиясы: зерттеулер, оқулық, сөздік, библиография. – Алматы:«Сардар», 2014. –928+16.
  • Көркем аудармадағы жаңа атаулар: жасалуы мен қолданысы (монография). – Астана: «Фолиант», 2017. –560.
  • Мұқағали тілі сөздігі (Б.Қалиев, Ш.Құрманбайұлы, Ж.Түймебаев, С.Исақова). – Алматы, 2019. – 1064 бет.
  • Қазақ тілінің кірме сөздер сөздігі (Ш.Құрманбайұлы, С.Исақова, Б.Мизамхан, Г.Әлімбек, Г.Мамырбекова, Д.Боранбаев). – Алматы, 2019. –596 бет.
  • БАҚ және сөз мәдениеті. – Алматы, 2020. –116.
  • Абай тілінің ерекшеліктері. – Алматы: "Сардар" баспа үйі, 2020. –384 бет.
  • Сөзтүзер. Қате қолданыстар сөздігі (Жоба жетекшісі, авторлардың бірі). – Нұр-Сұлтан, 2021. –402.

Мемлекеттік марапаттары

өңдеу

Сілтемелер

өңдеу
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Шерубай_Құрманбайұлы&oldid=3387620» бетінен алынған