Ырғыз (ауыл)
Ырғыз — Ақтөбе облысы Ырғыз ауданының және Ырғыз ауылдық округі орталығы. 1868-1928 жылдар аралығында қала мәртебесінде болған.[2]
| Ауыл | |
| Ырғыз | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Статусы |
Аудан орталығы |
| Облысы | |
| Ауданы | |
| Ауылдық округі | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
48°37′12″ с. е. 61°15′05″ ш. б. / 48.62000° с. е. 61.25139° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°37′12″ с. е. 61°15′05″ ш. б. / 48.62000° с. е. 61.25139° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1845 |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
6 796[1] адам (2023) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды |
+7 71343 |
| Пошта индексі |
030401 |
| Автомобиль коды |
04 |
Ырғыз шекарасы
| |
Географиялық орны өңдеу
Облыс орталығы - Ақтөбе қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 344 км-дей жерде.
Тарихы өңдеу
Жиырмасыншы ғасырдың басына дейін Ресейде халқы 3000 адамнан асатын елді мекендерді қала деп атаған. Ал, Ырғыз маңындағы қазақтар бекініс салынған күннен оны қала деп атап кеткен. Орынбор-Ақмешіт бағытындағы Бутаков бастаған әскери экспедициясының құрамында Украинаның ұлы кобзары Тарас Григорьевич Шевченко да болған. Олар осы сапарда Ырғыз маңында 1848 жылы бірнеше күн аялдаған. Сол жолы Т. Шевченко "Ырғыз қала" деген бояулы суретін салған. Бұл суреттің көшірмелері Киевтің, Форт Шевченконың, Ақтөбенің, Ырғыздың музейлерінде сақтаулы.[3]
Ырғыз бекінісінің салынуы өңдеу
XIX- ғасырдың 40-жылдары Ресей империясының үкіметі Қазақстан жерін отарлау саясатын күшейте түсті. Қазақстан жерін отарлау саясатын күшейте түсті. Сөйтіп Кіші жүз жерін қоршап әскери бекіністер жүйесін орната бастады. Орынбор өлкесінің генерал-губернаторы Н.А.Крыжановский:
| “ | Қазақ даласы алдымен Орынбор өлкесі үшін, сонымен қатар Ресей үшін өте қажет. Қазақ даласынсыз біздің шаруашылығымыз көп нәрсені жоғалтқан болар еді. Сол жоғалтатын нәрсемізді біз қазақ даласын өзімізге қаратып, өз иелігімізге қарату арқылы ғана орнына келтіре алған болар едік | ” |
деп орыс мемлекетінің отаршылдық саясатын ашық атап көрсеткен болатын. Кіші және Орта жүз территориясында әскери бекіністерінің салынуларының негізгі себебі Кенесары бастаған көтерілісті басу. Өйткені қазақ даласындағы ұлт-азаттық көтерілістерді басу үшін әскер жинау, жазалаушы әскерді қару-жарақпен қамту, көтерілісшілердің ізіне түсіп қудалау үшін жергілікті жерде тұрақты әскери база құру туралы мәселе көтерді. Сөйтіп қазақ даласында әскери бекініс салу күн тәртібіне қойылды. Осының нәтижесінде 1845 жылдың басында Ресей императорының жарлығы шығып онда:
| “ | Орынбор ведомствосының қазақ даласында тұрақты екі пункт орнату қажет. Біріншісі: Ырғыз өзенінің бойында, Айырқызыл және Қарақоға шатқалдарының арасында, екіншісі: Торғай өзені бойында, Тосын құмы мен Тайпақтың жоғарғы өткелі арасында. | ” |
деп көрсетілді. Патша жарлығын орындай отырып Орынбор генерал-губернаторы В.А.Обручев 1845 жылы 31 мамырда №462 бұйрығымен Орынбор шекара комиссиясының төрағасы генерал-майор Ладыженскийге жоғарыда аталған бекіністерді салуды міндеттеді. Бұл бекіністер қадағалау қызметін атқаруға тиіс болды.[4]
Халқы өңдеу
1999 жылы тұрғындар саны 5329 адам (2668 ер адам және 2661 әйел адам) болса, 2009 жылы 5410 адамды (2699 ер адам және 2711 әйел адам) құрады.[5]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қ. Еламанов "Ырғыз", Ақтөбе, 1992ж. 130-бет;
- ↑ "Ақтөбе" энциклопедиясы, 2001ж. 732-бет
- ↑ Ырғыздың қилы тарихы, Беркін Құрманбеков; Ақтөбе 2010
- ↑ 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том