Эсватини
Эсватини Корольдігі (свати Umbuso weSwatini), 2018 жылға дейін — Свазиленд Корольдігі (ағылш. Kingdom of Swaziland) — Оңтүстік Африкада орналасқан мемлекет. Оңтүстігінде, оңтүстік -шығысында, батысында және солтүстігінде Оңтүстік Африка Республикасымен (шекара ұзындығы - 430 км), шығысында - Мозамбикпен шектеседі (105 км). Шекараның жалпы ұзындығы - 535 км. Мемлекеттің жалпы аумағы - 17 363 км² (құрлықта — 17 200 км²). Свазилендте бірнеше жазықтар бар. Басты өзендері - Лусутфу, Комати, Умбелузи. Басты табиғи қорлары: көмір, ағаш, гидроэнергетикалық потенциал, ормандар, алтын және алмас. Территориясының 11%-на жуығын егістік жерлер, 62% шабындықтар мен жайылым жерлер алып жатыр.
| Эсватини Корольдігі Umbuso weSwatini | |||||
| |||||
| Ұран: «Біз — қамалмыз (свати Siyinqaba)» | |||||
| Әнұран: «Nkulunkulu Mnikati wetibusiso temaSwati» | |||||
| |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 6 қыркүйек 1968 жыл (Ұлыбританиядан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілдері | ағылшын тілі, свати | ||||
| Елорда | Мбабане (ресми) Лобамба (корольдік және парламенттік) | ||||
| Ірі қаласы | Манзини | ||||
| Үкімет түрі | дуалдық монархия | ||||
| Патшасы Премьер-министрі |
Мсвати III Амброз Мандвуло Дламини | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті |
Әлем бойынша 153-ші орын 17 364 км² 0,9 | ||||
| Жұрты • Сарап (2016) • Санақ (2017) • Тығыздығы |
1 343 098 адам (154-ші) 1 093 238[1] адам 68,2 адам/км² (135-ші) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда |
12,023 млрд.[2] $ 10,346[2] $ | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда |
4,756 млрд.[2] $ 4,092[2] $ | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,588[3] (төмен) (144-ші) | ||||
| Валютасы | лилангени | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | .sz | ||||
| ISO коды | SZ | ||||
| ХОК коды | SWZ | ||||
| Телефон коды | +268 | ||||
| Уақыт белдеулері | South African Standard Time, UTC+2 және Africa/Mbabane | ||||
| Ресми атауы | Свазиленд Корольдігі |
| Астанасы | Мбабане |
| Әкімшілік болінісі | 4 округтен тұрады |
| Көлеміі | 17 400 км2 |
| Халқы | 1,1 млн. адам |
| Мемлекеттік тілі | ағылшын, свази тіл |
| Діні | христиан дінін ұстанушылар және жергілікті наным-сенімдегілер |
Табиғат жағдайы
өңдеуСвазиленд жері үстіртті, таулы келеді. Батысындағы Биік Влед тауының кң биік нүктесі – Эмлембе (1862 м). Свазилендтің басты өзендері осы тауларды кесіп өтіп, Үнді мұхитына құяды. Елдегі үш сатылы рельефке үш негізгі климаттық зоналар сәйкес келеді. Олар: таулы аймақтағы қоңыржай, субтропикалық және тропикалық зоналар. Жауын ең көп қоңыржай климат зонасындағы жерлерде жауады. Маусым айындағы орташа температура 12 °С, ақпанда - 23 °С. Биік Велд аймағында климат субтропиктік, жылдық орташа температурасы +16°С – +22°С, жауын-шашын мөлшері 1200-1400мм. Орталық Влед және Лебомбо тауларында ауыспалы белдеуде, ал төменгі Влед тропиктік белдеуде орналасқан, орташа температура +20°С – 24°С, жылына 500-700мм-дей жауын-шашын түседі. Елдің шығысында жылына 500—700 мм, батысында 1 200–1 400 мм жауын жауады.
Өсімдіктері
өңдеуЕлде флораның 2400-ге жуық түрлері кездеседі. Алоэның 25, орхидеяның 12, лаланың 10 түрі кездеседі.
Жануарлары
өңдеуЕл территориясында енеке, антилопа, зебра және сусиыр секілді ірі сүтқоректілер кездеседі. Өзендерде қолтырауын және құндық секілді жануарлар өмір сүреді.
Экономика, транспорттық коммуникациялар
өңдеуСвазиленд экономикасының негізгі секторы ауыл шаруашылығы болып табылады (жалпы ішкі өнімнің төрттен бір бөлігіне жуық). Басты ауылшаруашылық дақылдарына қант құрағы, жүгері, мақта, темекі, күріш, цитрус тектестер және ананас жатады. Ауыл шаруашылығынан бөлек кен өндіруші өнеркәсіп (көмір және асбест) пен целлюлоза өндіру де жақсы дамыған. Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) 1994 жылы 3,3 млрд АҚШ долларын құрады және адам басына шаққандағы ЖІӨ 3490 АҚШ доллары болды. Ұлттық валютасы - лилангени. Саудадағы басты серіктестері - ОАР, Жапония, Бельгия, Ұлыбритания және Канада. Теміржолдың жаплы ұзындығы - 297 км, автокөлік жолының ұзындығы - 2853 км.
Свазилендтің қарулы күштері
өңдеуЕлдің қарулы күштері екіге бөлінеді: Свазиленд әскері және Свазилендтің корольдік полициясы. Свазиленд әскері елдің ішкі тәртібін бақылаумен және шекара қорғаумен айналысады. Елдің королі әскердің жоғарғы бас қолбасшысы болып табылады [4]. Іс жүзінде әскерді ел үкіметі басқарады[5].
Тарихы
өңдеуСвази халқының алғашқы буыны орталық Африкадан оңтүстікке орта ғасырда келген. Алғашында олар Үнді мұхитының жағалауына орналасты, бірақ XVIII ғасырда свазилер басқа тайпалардың әсерінен солтүстікке, елдің қазіргі территориясына ығысады. XIX ғасырдың басында свазилер зулу және басқа да ел территориясына шабуыл жасаған тайпалармен соғысты.
1836 жылы свази көсемі Собхуза зулу тайпасын шешуші шайқаста жеңді және орталықтандырылған билік жүйесін құрды. Басқа көсемдерді өз қарамағына алып, свази мемлекетін құрды.
Свазилердің келесі королі Мсвати I 1830 жылдардың соңында елдің солтүстігіндегі жерлерді өзіне қосып, аумыға қазіргі Свазилендтің аумағынан екі еседен үлкен болатын мемлекет құрды.
XIX ғасырдың ортасынан Свазилендке буралар келіп, көсемдерден өз меншіктеріне жер сатып ала бастады. 1894 жылы Свазиленд территориясы Трансвааль республикасының құрамы болып жарияланды.
1899-1902 жылдардағы англо-бура соғысынан кейін Британия Свазилендті өз протектораты деп жариялады.
1964 жылы Свазиленд парламентінің алғашқы сайлауы өтті. Депутаттыққа сайланғандардың көпшілігі Собхуза II құрған партиядан болды.
1968 жылдың 6 қыркүйегінде Свазиленд Британиядан толық тәуелсіздігін алды.
1973 жылы парламент сайлауынан кейін король конституцияның күшін жойып, парламентті таратып жіберді. Король барлық партия, кәсіподақ және қоғамдық ұйымдардың әрекетін заңсыз деп жариялады.
2011 жылдың сәуір айында Мсвати III биліктен кетуін талап еткен мыңдаған оппозиционерлер қатысқан митингтер өтті. Оппозиция монархты мемлекет қазынасын жымқырды деп айыптады. 12 сәуірде полиция Свазиленд астасында өтіп жатқан митингті арнайы құралдармен таратып жіберді және митингтің 13 ұйымдастырушысын қамауға алды.
Саяси құрылымы
өңдеуМемлекет басшысы – король. 1986 жылдан бері елді Мсвати III басқарады. Корольдің қарамағына заң шығарушы және атқарушы билік кіреді. Корольдің премьер-министрді және өзінің бірнеше өкілдерін парламент палаталарына тағайындауға құқығы бар.
Екі палатадан (Ұлттық жиналыс, Сенат) тұратын парламент мемлекеттің жоғарғы заң шығарушы органы болып табылады. Парламент мерзімі – 5 жыл. Шын мәнінде парламенттің заң шығарушы билігі жоқ және іс жүзінде корольге кеңес беруші орган ретінде қызмет атқарады.
Свазиленд – БҰҰ-ның, Халықаралық валюта қорының, Британ Достастығының мүшесі. Мемлекеттік құрлымы – конституциялық монархия. Мемлекет басшысы, қолбасшысы – король. Үкімет басшысы – премьер-министр. Негізгі саяси партиялары: Имбокодво ұлттық қозғалысы, Свазилент бірлескен майданы, Нгванені азат ету ұлттық конгресі.
Әкімшілік-территориялық бөлінуі
өңдеуСвазиленд 4 округтен тұрады:
| № | Округ |
Округ (Ағылшынша атауы) |
Округ (свати тілінде) |
Әкімшілік орталығы | Халық саны, (2010) |
Аумағы, км² |
Тығыздығы, ада -км² |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Хохо | Hhohho District | siGodzi wa Hhohho | Мбабане | 267 397 | 3 569 | 74,92 |
| 2 | Лубомбо | Lubombo District | siGodzi wa Lubombo | Ситеки | 194 217 | 5 945 | 32,67 |
| 3 | Манзини | Manzini District | siGodzi wa Manzini | Манзини | 298 378 | 4 070 | 73,31 |
| 4 | Шиселвени | Shiselweni District | siGodzi wa Shiselweni | Нхлангано | 201 346 | 3 779 | 53,28 |
| Барлығы | 961 338 | 17 363 | 55,28 |
Парламент
өңдеуСваздың екі палата парламенті немесе Ливанла Сенаттың құрамына кіреді (30 орын, Ассамблея үйі тағайындалған 10 мүше және монархтың тағайындаған 20 мүшесі, бес жылдық мерзімге) және Ассамблея үйі (65 орын, монарх және 55 халық сайлауы бойынша сайланады, бес жылдық мерзімге қызмет етеді). Сайлау парламенттің патша тарапынан таратылғаннан кейін әрбір бес жылда бір рет өткізіледі. Соңғы сайлау 2013 жылғы 20 қыркүйекте өтті[6][7]. Дауыс беру партиялардың барлық санаттарында жүргізіледі. Барлық сайлау процедураларын сайлау және шекара комиссиясы қадағалайды[8].
Географиясы
өңдеуСвазилендтің табиғи ландшафты алуан түрлі болып келеді: елдің Мозамбикпен шекарасында таулы аймақтар, шығысында саванналар және солтүстік -батысында ылғалды ормандар бар. Ел территориясында бірнеше өзен ағады, ең үлкені - Лусутфу өзені. Свазилендтің ресми астанасы - Мбабане, парламент құрылған тарихи астанасы - Лобамба. Ең үлкен және экономикалық орталығы - Манзини қаласы.
Экономикасы
өңдеуСвазилед аграрлы ел. Темір, көмір, асбест өндіріледі. Ағаш өңделіп, қант, жеміс-жидек консервіленеді. Мақта, жүгері, ананас, цитрусты жемістер өседі. Көшпелі мал шаруашылығы қалыптасқан.
Импорт: Ауыр машина, химия өнеркәсібінің өнімдер, көлік құралдары, минералды жанармай, электр құралдары, азық-түлік.
Саудадағы негізгі әріптестері: Ұлыбритания, Нидерланд, Швейцария, Франция, Оңтүстік Африка Республикасы. Ақша бірлігі – ''лилангени''.
Адам басына шаққандағы ЖІӨ 2011 жылы 3,4 мың долларды құрады (әлемде 150-орын). Халықтың 69% кедейлікте өмір сүреді (2006 жыл). Жұмыссыздық деңгейі - 40% (2006 жыл).
Жұмысшылардың 75%-ы ауыл шаруашылығымен айналысады. Ауыл шаруашылығының негізгі өнімдері - қант құрағы, мақта, жүгері, темекі, күріш, цитрус тектестер, ананас, сорго және арахис. Сонымен қатар, халық сиыр, ешкі, қой секілді мал өсірумен де айналысады.
Бюджеттің дефициті - ЖІӨ -нің 16%-ы. Сауда теңгерімінің теріс сальдосы 153 млн АҚШ долларынан 194 миллионға өсті (2008 ж). Инфляция деңгейі - 7,8%, жұмыссыздық - 40,6%. Мемлекеттің валюталық қоры 920 млн доллар, ал сыртқы қарыздары 367 млн АҚШ долларына тең [9]. Сыртқы саудада басты серіктесі - ОАР: экспорттың 60%, импорттың 80%-ы.
Халқы
өңдеу2010 жылдың шілде айында Свазиленд халқының саны 1,35 млн адам болды. Алайда елдегі АҚТҚ -ның (адамның қорғаныш тапшылығының қоздырғышы) деңгейі жоғары болғандықтан бұл мәлімет дәл болмауы мүмкін. Халықтың жылдық өсімі - 1,2%. Туу деңгейі 1000 -ға 27 болса, өлім деңгейі - 1000-ға 15. 2011 жылы халықтың орташа өмір сүру жасы 48 жас болды [10].. Халықтың басым бөлігі свазилер, сондай -ақ елде зулустар, еуропалықтар және Мозамбиктен келген иммигранттардан тұрады. Ресми тілдері - ағылшын және свази тілдері. Қала халқы - 25%. Халықтың сауаттылығы - 82%. Діндері - синкретистер 40%, католиктер 20%, мұсылмандар 10% және басқалар (бахайлар, методистер, мормондар, иудейлер). 2010 жылдың мамыр айындағы мәлімет бойынша Свазиленд әлемдегі халқының ең көп бөлігі АҚТҚ -ны жұқтырған ел болды[11].
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Swaziland Releases Population Count from 2017 Census. United Nations Population Fund.
- ↑ a b c d Report for Selected Countries and Subjects. International Monetary Fund.
- ↑ 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
- ↑ Crash diminishes Swaziland's air force, Independent Online (қараша 23, 2004). Тексерілді 19 қазанның 2009.
- ↑ Security in Swaziland, Swaziland Security, Ministry of Defence, Swaziland welcome, Commonwealth. Commonwealth-of-nations.org. Тексерілді, 6 шілде 2012.
- ↑ Swaziland Elections & Boundaries Commission. Elections.org.sz (23 September 2013). Тексерілді, 16 тамыз 2014.
- ↑ BBC News – Swaziland votes in no-party election. Bbc.co.uk (20 September 2013). Тексерілді, 16 тамыз 2014.
- ↑ Swaziland: Elections and Boundaries Commission. EISA (8 March 2010). Басты дереккөзінен мұрағатталған 16 сәуір 2015. Тексерілді, 16 тамыз 2014.
- ↑ МИД России | 10/17/2011 | Королевство Свазиленд (справочная информация)
- ↑ Показатели мирового развития
- ↑ Swasiland: Die höchste HIV-Rate der Welt (нем.)