Қазақстан-Әзербайжан шекарасы
Қазақстан-Әзербайжан шекарасы — Қазақстан Республикасы мен Әзербайжан Республикасын байланыстыратын маңызды географиялық және геосаяси Каспий теңізінің акваториясындағы шекара болып табылады. Ұзындығы шамамен 288 шақырымды құрайтын бұл шекара екі ел арасындағы аумақтық шекаралар мен дипломатиялық қатынастарды анықтауда шешуші рөл атқарады.
Шекара
өңдеу- Каспий теңізі бойынша Әзербайжан Ресеймен, Қазақстанмен, Түрікменстанмен және Иранмен шектеседі. Теңіз шекарасының ұзындығы 713 шақырымды құрайды.
- Каспий теңізі бойынша Қазақстан Ресеймен, Әзербайжанмен, Түрікменстанмен және Иранмен шектеседі. Теңіз шекарасының ұзындығы 2320 шақырымды құрайды.
Шекаралық келісім
өңдеу | |
 Әзербайжан |
 Қазақстан |
2001 жылғы 29 қарашада Қазақстан Республикасы мен Әзербайжан республикасы арасында Қазақстан Республикасы мен Әзербайжан Республикасы арасындағы Каспий теңізінің түбін ажырату туралы келісімге қол қойылды.
1-бап
өңдеу- Каспий теңізінің түбі мен оның жер қойнауы жағалау сызығы мен аралдардағы бастапқы базалық нүктелерден тең алшақтық негізінде салынатын орта сызық бойынша Тараптар арасында бөлінеді. Бастапқы базалық нүктелердің координаттары Балтық биіктік жүйесінің минус 28 метр белгісіне тең Каспий теңізінің орташа көпжылдық деңгейіне сүйене отырып айқындалады.
2-бап
өңдеу- Орта сызықтың географиялық сипаттамасы және оның координаттары Тараптар келіскен картографиялық материалдар мен бастапқы базалық нүктелер негізінде айқындалатын және осы Келісімге қосымша және оның ажырамас бөлігі болып табылатын жеке Хаттамада бекітілетін болады.
3-бап
өңдеу- Тараптар өздерiнiң теңiз түбi секторларының шегiнде Каспий теңiзiнiң түбi мен жер қойнаулары ресурстарын барлау, игеру және басқару, Каспий теңiзiнiң түбi бойынша су асты кабелдерi, құбыр желiлерiн төсеу, жасанды аралдар салуда, берм, дамбалар, эстакадалар, платформалар және өзге де инженерлiк құрылыстар, сондай-ақ басқа да теңiз түбiндегi заңды шаруашылық-экономикалық қызметтер мақсатында егемендi құқықтарын жүзеге асырады.
Шекара координаталары
өңдеу- Солтүстiк ендiктiң 42 о 33',6 және шығыс бойлықтың 49 о 53',3 координаттары бар Қазақстан Республикасы, Әзiрбайжан Республикасы және Ресей Федерациясы арасында Каспий теңiзi түбiнiң учаскелерi мен жер қойнауын межелеп бөлу сызығының түйiсу нүктесi межелеп бөлу opта сызығының бастапқы нүктесi болып табылады.
- Солтүстiк ендiктiң 41 о 32',4 және шығыс бойлықтың 50 о 56',6 координаттары бар нүкте межелеп бөлу орта сызығының соңғы нүктесi болып табылады, ол Қазақстан Республикасы, Әзiрбайжан Республикасы және Түрiкменстан арасында Каспий теңiзi түбiнiң учаскелерi мен жер қойнауын межелеп бөлудiң түйiсу нүктесi ретiнде қабылдануы мүмкiн, мұның өзi олардың арасындағы үш жақты келiсiмде белгiленетiн болады.[1]
Шекараны кесіп өту
өңдеу
Қазақстан: Әзербайжаннан Қазақстанға теңіз көлігі арқыл кіру үшін Қазақстанның Әзербайжандағы елшілігіне хабарласу қажет.
Әзербайжан: Қазақстаннан Әзербайжанға теңіз көлігі арқылы кіру үшін Ақтаудағы Әзербайжанның Бас консульдығына өтініш қалдыру керек.
Теңіз шекараларын қорғау
өңдеу
Әзербайжанның Теңіз шекараларын күзетумен, теңіз мұнай-газ құрылымымен қатар, Республиканың мемлекеттік шекара қызметінің (МШҚ) Жағалау күзеті тәулігіне 24 сағат бойы үздіксіз айналысады. 2011 жылы МШҚ Академиясына теңіз мамандықтарына қабылдауды бастады. GPS Каспий маңы елдерінің тиісті құрылымдарымен жоғары деңгейде қарым-қатынаста. Ресей, Қазақстан және Түркіменстан құрылымдарымен тығыз қарым-қатынастар дамуда.[2]
Бүгінгі таңда Әзербайжанның Теңіз шекараларын қорғау үшін әртүрлі көлемді кемелер, жылдам қайықтар, заманауи радиолокациялық жүйелер және басқа жабдықтар қолданылады.
Сонымен қатар, жаңа кемелер мен қайықтар сатып алынады. Сонымен қатар, Солтүстік қайықтар дивизионы пайдалануға беріледі. Жағалау күзеті бойынша теңіз жаттығулары да өткізіледі.[2]
Теңіз шекараларын тікелей күзету 1994 жылы ҚР ҰҚК төрағасының Ақтау қаласында орналасқан, кейіннен Шекара қызметінің теңіз шекара дивизиясы болып өзгертілген шекаралық күзет кемелері мен қайықтарының жеке бригадасын құру туралы бұйрығы шыққаннан кейін басталды.
Бірақ Каспий теңізіндегі теңіз шекараларын толық игеру 1995 жылы басталды. Содан кейін еліміздің теңіз шекараларын қорғауды қамтамасыз ету міндетімен "Абай" шекаралық күзет қайығы іске қосылды. Қазақстан шекара әскерлерінің жаңадан құрылған теңіз бөлімдері үшін бұл оқиға ерекше маңызды болды. Қайықтармен, кемелерден кейін, елдің теңіз шекараларын бақылауды қамтамасыз етудің бастапқы нүктесі.
Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі
өңдеу| Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы Конвенция | |
|---|---|
| Келісім түрі | Халықаралық келісім |
| Қол қойылды — болған жері |
12 тамыз 2018 жыл Ақтау,  Қазақстан
|
| Қол қойылды |  Ильхам Әлиев Құрбанқұлы Бердімұхаммедов Нұрсұлтан Назарбаев Владимир Путин Хасан Рухани
|
Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы конвенция — Әзербайжан, Иран, Қазақстан, Ресей және Түркіменстан арасындағы 2018 жылғы 12 тамызда Қазақстан Ақтау қаласында өткен Бесінші Каспий саммиті шеңберінде қол қойылған халықаралық шарт[3][4].
Бұл халықаралық шарт Каспий теңізіне қатысты 1921 және 1940 жылдардағы кеңестік-ирандық шарттарды алмастырды.[5] Конвенцияға сәйкес, Каспий теңізінің су бетінің негізгі ауданы осыдан туындайтын заңды салдары бар көл емес, теңіз деп танылады. Каспий теңізі тараптардың ортақ пайдалануында қалады, ал түбі мен жер қойнауын көрші мемлекеттер халықаралық құқық негізінде олардың арасындағы уағдаластық бойынша учаскелерге бөледі. Кеме қатынасы, балық аулау, ғылыми зерттеулер және магистральдық құбырларды төсеу тараптардың келіскен қағидалары бойынша жүзеге асырылады. Атап айтқанда, теңіз түбімен магистральдық құбырды төсеу кезінде тек сектор арқылы құбыр өтетін тараптың келісімі талап етіледі. Конвенцияда сондай-ақ шарт тараптарына тиесілі емес Қарулы Күштердің Каспийде болуына жол бермеу туралы ереже тіркелген, сондай-ақ Каспий маңындағы бес мемлекетті теңіздегі қауіпсіздікті сақтауға және оның ресурстарын басқаруға жауапты деп айқындайды.
Транскаспий халықаралық көлік бағыты
өңдеу
Транскаспий халықаралық көлік бағыты — Қытай, Қазақстан, Каспий теңізінің акваториясы, Әзербайжан, Грузия және одан әрі Түркия мен Еуропа елдері арқылы өтетін халықаралық көлік дәлізі[6].
Бағыт
өңдеуҚытай (Ляньюньган портынан Сиань арқылы Үрімшіге дейін) – Қазақстан (Қорғас және Достық құрғақ порттарынан Ақтау және Құрық порттарына дейін) – Баку (Алят порты) – Грузия (Тбилиси). Әрі қарай Тбилисиден Грузияның Поти портына және Қара теңіз арқылы Еуропаға дейін немесе Тбилисиден БТК арқылы Түркияға (Карс, Измит, Мерсин, Черкезкой) жалғасып, Еуропа елдеріне жетуге болады[7][6].
Маршрут бойынша контейнерлік тасымалдау жүзеге асырылады. Теміржол және теңіз көлігі (Каспий теңізінің акваториясы бойынша) іске қосылды.
Сипаттамасы
өңдеуӨткізу қабілеті-жылына 10 млн тонна жүк, оның ішінде 200 мың контейнерге дейін[8].
2021 жылға арналған маршрут бойынша мұнай-химия өнімдері, қара және түсті металдар, көмір, ферроқорытпалар, ауыл шаруашылығы өнімдері тасымалданады. Жүктерді контейнерлік тасымалдау жүзеге асырылады[7].
2017-2020 жылдар аралығында 3,9 млн. тонна жүк тасымалданды.
Еуропа-Кавказ-Азия көлік дәлізі
өңдеу
Еуропа-Кавказ-Азия көлік дәлізі - Еуропалық Одақ пен Шығыс Еуропа, Кавказ және Орталық Азия өңіріне мүше 12 мемлекеттің қатысуымен өтетін халықаралық көлік бағдарламасы.[9] Бағдарламаның мақсаты Қара теңіз бассейні, Оңтүстік Кавказ және Орталық Азия аймақтарында экономикалық байланыстарды, сауда мен көлікті нығайту болып табылады. Оның бастапқыда Еуропалық Комиссия қаржыландыратын тұрақты хатшылығы Бакуда, және Аймақтық өкілдігі Одессада бар. 2009 жылдан бастап ұйымды мүше елдер толығымен қаржыландырады.
Алғышарттары
өңдеуЕуропа-Кавказ-Азия көлік дәлізі 1993 жылы мамырда Брюссельде ЕО-ға мүше мемлекеттер, Шығыс Еуропа, Кавказ және Орталық Азия елдері арасында көлік бастамаларын дамыту (автомобиль дәлізін құру мен дамытуды қоса алғанда) үшін халықаралық тасымалдау туралы көпжақты келісімге қол қойылғаннан кейін құрылды. Бағдарлама еуропалық және әлемдік нарықтарға автомобиль, теміржол және теңіз көлігімен қол жетімділікті кеңейту арқылы бұрынғы Кеңес Одағы республикаларының саяси және экономикалық тәуелсіздігін қолдайды.[10] Еуропа-Кавказ-Азия көлік дәлізінің мақсаттары 2004 жылы Баку бастамасымен, содан кейін 2006 жылы Болгарияның София қаласында өткен тағы бір Министрлер конференциясымен ерекшеленді.
ИНОГЕЙТ
өңдеуЕуропаға мұнай мен газды мемлекетаралық тасымалдау (ИНОГЕЙТ) Еуропалық Одақ (ЕО), қара және Каспий теңізінің жағалауындағы мемлекеттер және көрші елдер арасындағы Халықаралық энергетикалық ынтымақтастық бағдарламасы болды. Бағдарлама 1996 жылдан 2016 жылға дейін жұмыс істеді.
ИНОГЕЙТ ЕО қаржыландыратын энергетикадағы ең көне техникалық көмек бағдарламаларының бірі болды. 2006 жылға дейін оны Тасис аймақтық ынтымақтастық бағдарламасы қаржыландырды , ал 2007 жылдан бастап 2007-2010 және 2010-2013 жылдарға арналған ЕКСҚ-Шығыс аймақтық индикативті бағдарламасы аясында Еуропалық көршілік және серіктестік құралы (ЕКСҚ) қаржыландырды. EuropeAid бағдарламаны БЖЗҚ және даму мақсатында ынтымақтастық құралы арқылы қолдады.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі Каспий теңізі түбін шектеу туралы келісімге Хаттаманы бекіту туралы. Тексерілді, 11 қараша 2023.
- ↑ a b Интервью(қолжетпейтін сілтеме)Үлгі:Недоступная ссылка с начальником Государственной пограничной службы, генерал-лейтенантом Эльчином Гулиевым
- ↑ Лидеры стран «пятёрки» подписали Конвенцию о правовом статусе Каспийского моря. rt.com (12 тамыз 2018).(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Мисливская Г. В Кремле рассказали подробности Конвенции по Каспию. Российская газета (10 тамыз 2018).(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Пятый каспийский саммит. kremlin.ru (12 тамыз 2018).(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ a b Маршрут.
- ↑ a b Транскаспийский коридор: результаты развития и новые перспективы (орыс.).
- ↑ Объем перевозок по Транскаспийскому маршруту может вырасти в 6 раз (орыс.) (11 мая 2022).
- ↑ "TRACECA Member Countries" Мұрағатталған 2 желтоқсанның 2016 жылы., Traceca.org, accessed 30 January 2017
- ↑ Dekanozishvili, Mariam "The EU in the South Caucasus:By What Means, to What End?", Georgian Foundation for Strategic and International Studies, January 2004, accessed 30 January 2017