Елубай Өмірзақов

Елубай Өмірзақов (1 қаңтар 1899 жыл, қазіргі Қостанай облысы Бейімбет Майлин ауданы – 2 сәуір 1974 жыл, Алматы) — қазақ актёры, ұлттық театр өнерінің негізін қалаушылардың бірі, Қазақ АКСР-інің халық артисі (1931).

Елубай Өмірзақов
Өмірзақов Григорий Рошальмен бірге
Жалпы мағлұмат
Туған күні	1 қаңтар 1899 (1899-01-01)
Туған жері	Бейімбет Майлин ауданы, Торғай облысы, Ресей империясы
Қайтыс болған күні	2 сәуір 1974 (1974-04-02) (75 жас)
Қайтыс болған жері	Алматы, Қазақ КСР, КСРО
Азаматтығы	Ресей империясы (1899–1917)  КСРО РКФСР (1917–1922)
Мамандығы	актер
Белсенді жылдары	1938-1973
IMDb	ID 0880919

Өмірбаяны

Найман тайпасының Қаратай руынан.

Өмірзақов еңбекке ерте араласты. Болашақ актердің талантын танып, өнерге баулыған әрі оны оқуға үйреткен сол кездері (1914) ауыл ұстазы, жазушы-драматург Б.Майлин.

1923 – 1925 жылдары Орынбор қаласындағы Қазақ халық ағарту институтында оқыған.

1924 жылы Орынбор қаласында қойылған М.Әуезовтің “Еңлік – Кебегі” және Ж.Ерданаевтың “Малқамбайында” Өмірзақов Абыз бен Малқамбай рөлдерінде ойнады. Бұл актердің сахналық өнерге бүтіндей бет бұруына үлкен әсер етті.

1925 жылы Қызылорда қаласында Қазақ мемлекеттік драма театры (қазіргі Қазақ мемлекеттік академия драма театры) құрылғанда А.Абдуллин, І.Бадыров, С.Байғожин және С.Оспановпен бірге Өмірзақов та алғашқы ұлт театрының іргетасын қалап, оның өркен жаюына мол үлес қосты.

1927 жылы Мәскеу қаласында өткен этнографиялық концертке қатысты.

1931 жылы қазақ сахна шеберлері қатарынан режисер Ж.Шанинмен бірге театрдың бес жылдық мерекесіне байланысты Өмірзақов республиканың тұңғыш халық артисі атағына ие болды.

Өмірзақов қазіргі Қазақтың мемлекеттік академия опера және балет театрын (1934) ұйымдастырушылардың бірі, осы театр сахнасында қойылған Әуезов пен И.В. Коцыктың “Айман – Шолпан” (1934) және Майлин мен Е.Г. Брусиловскийдің “Жалбыр” сияқты музыка спектакльдерінде халық өкілі, тапқыр Жарас пен күзетші Қайрақбайдың рөлін орындады.

1930 – 1940 жылдары драма театрында ойнаумен ғана шектелмей, радио мен филармонияға, эстрадалық концерттер мен кино өнерінің дамуына да қызу ат салысты, табиғи талантының әр қырынан танылды. Халық өнерінің қайнар көзінен нәр алған Өмірзақов әйгілі халық батыры Амангелдінің (әуелі Майлин мен Ғ.М. Мүсіреповтің осы аттас спектаклінде; одан кейін осы аттас фильмде, 1938), сондай-ақ Жарас пен Дәркембайдың бейнесін (Әуезовтің “Түнгі сарыны” мен “Абайында”; соңғы рөлі үшін КСРО Мемлекеттік сыйлығы берілді, 1952) шеберлікпен сомдады.

Мәдениетке қосқан үлесі

Өмірзақов ойнаған рөлдерінің саны 150-ден астам, олардың қатарына Асан, Кеңгірбай, Қазан (Әуезов “Қарагөз”, “Еңлік – Кебек”, “Қара қыпшақ Қобыланды”), Мұңайтпас, Жалмұқан (Мүсірепов “Амангелді”, “Ақан сері – Ақтоқты”), Мырқал (Ә.Әбішев “Достық пен махаббат”), Есіркеп (Ш.Хұсайынов “Кеше мен бүгін”), Костя – капитан, В.И. Ленин (Н.Ф. Погодин “Ақсүйектер”, “Мылтықты адам”), Пантелеев (Б.Ф. Чирсков “Жеңімпаздар”), Караваев (Д.А. Фурмановтың “Бүліншілігі” бойынша), Романов (В.М. Киршон “Астық”), Кочкарев, Осип (Н.В. Гоголь “Үйлену”, “Ревизор”), Отелло (У.Шекспирдің осы аттас трагедиясында), т.б. Өмірзақов актерлік шеберлігінің ерекшелігі сөзінен гөрі сахналық қимыл-қозғалысы мен мимикасында, ол әрбір кейіпкерінің мінезін, табиғатын ішкі сезім дүниесіне лайықтап, өзінің бүкіл дене бітімін құбылтып, құлпыртып ойнауға өте шебер сахна суреткері болған.

1938 жылдан киноға түсті: Жексен (“Райхан”, 1940), Ерден (“Абай әні”, 1945), Ақтанбай (“Дала қызы”, 1954), Бақсы (“Атамекен”, 1967; Қазақ КСР-і Мемлекеттік сыйлығы, 1968), т.б. 2-дүниежүзілік соғыс (1942 – 1943) жылдары майданның алғы шептерінде болып, жауынгерлерге мәдени қызмет көрсетті.

Өмірзақов халық әндерін (“Шәпибаяу”, “Кербесті”, “Нақ-нақ”, “Қыздар-ау”, “Заулатшы-ай”, т.б.) шебер орындаушы ретінде де белгілі. 1936 және 1958 жылдары Мәскеу қаласында өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысты.

Фильмографиясы

• 1938 - Амангелді - Аманкелді Иманов
• 1940 - Райхан - Жақсен бай
• 1945 - Абай әндері - Ерден
• 1948 - Алтын керней - Тұрдықұлов
• 1952 - Жамбыл - Сүйінбай
• 1954 - Дала қызы - Ақтанбай
• 1955 - Бұл Шұғылада болған еді - Жанас
• 1958 - Жерге оралу - Мұрат
• 1959 - Өмір жолында - қарт
• 1959 - Көк өзендердің адамдары - Күзкелдей
• 1961 - Егер біздің әрқайсымыз... - Күндебай
• 1964 - Алдар көсе - Иса бақсы
• 1965 - Еңлікгүл шешек атқанда - Баршамбек
• 1965 - Шыңдағы шынарда - молда
• 1966 - Ата-бабалар жері - ата
• 1968 - Мың шақырымдық жол - Ырымғали
• 1970 - Ақ шаршы алаң - эпизод
• 1970 - Атаманның ақыры - эпизод
• 1971 - Ыстықкөлдің алқызыл көкнәрлары - Қалмат
• 1971 - Мұслима - эпизод
• 1971 - Ерекше күн - ақсақал
• 1971 - Он төртінші ендіктегі түн - Ка-Кху
• 1972 - Арман асуы - ақсақал
• 1973 - Саған не айтайын? - эпизод

Марапаттары және ол туралы естелік

1975 жылдан Алматы қаласында ол тұрған үйге (Қабанбай батыр көшесі, 89-үй) мемориалдық тақта орнатылып, актер есімімен көше (бұрынғы 14-линия) және Қостанай облысы филармониясы аталды. Бірнеше орден, медальдармен марапатталған.