Арыстан (арнайы бөлімше)

«А» арнайы мақсаттағы қызметі (бұрын «Арыстан» қызметі) — ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары - Қызмет директоры басқаратын Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің мекемесі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің «А» арнайы мақсаттағы қызметі
Шеврон Арыстана.jpg
Жалпы ақпарат
Күндер	13 қаңтар 1992 — қаз. уақ.
Елі	Қазақстан
Құрамында	ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті
Түрі	арнайы мақсаттағы құрылымдар
Рөлі	лаңкестікке қарсы күрес, кепілге алынғандарды босату, мемлекеттік нысандарды қорғау
Көлемі	құпияланған
Орналасуы	Астана, Алматы, Ақтау
Лақап аты	Арыстандар
Ұраны	«Қасиетті елім Қазақстан»
Реңкі	көгілдір
Басшылығы
Қазіргі басшысы	ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры Берік Құнанбаев

Тарихы

Құрылуы және бағынуы

1990 жылы 3 наурызда КСРО МҚК төрағасы В.А.Крючковтың бұйрығымен КСРО МҚК-нің жетінші басқармасының «А» тобының құрамында 12-аймақтық бөлімше құрылды, кейінірек 12-топ деп аталды. Бұл топтың командирі болып В.Н.Зоркин тағайындалды. Бұл топтың штатында 45 адам болды. Топтың жауапкершілік аумағына барлық Орталық Азия республикалары, сондай-ақ Омбы, Томбы, Жаңасібір облыстары мен Алтай өлкесі кірді. Алматылық «Альфаның» құқықтық мұрагері Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа тікелей бағынатын «А» бөлімі болды. 1992 жылы 13 қаңтарда КСРО Президентінің қарамағындағы Қауіпсіздік басқармасының «А» тобы құрамында 6-топтың негізінде құрылды. 1991-1993 жылдары бұл бөлім Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметінің құрамында болды.

Хронологиялық тұрғыдан қарағанда, «А» бөлімі тәуелсіз Қазақстан Республикасының тарихындағы алғашқы ресми әскери құрама болды. 1993 жылдың сәуір айынан бастап «А» бөлімі Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің құрамына енгізіліп, 1994 жылдың 11 маусымында «Арыстан» қызметі болып өзгертілді. КСРО МҚК жетінші басқармасының «А» тобымен сабақтастықты сақтау үшін бөлім атауы «А» әрпінен басталуы үшін арнайы таңдалды. КСРО ыдырағаннан кейін екі ай бойы алматылық «А» тобы Ресей президенті Борис Ельцинге тікелей бағынды, содан кейін Қазақстан басшылығы өздеріне мамандарды қалдыра отырып, топты Қазақстанның құзырына беруге қол жеткізді.

Жауынгерлік бірінші қадам

1992 жылы 23 ақпанда «А» бөлімі тарихқа «Набат» кодтық атымен енген лаңкестікке қарсы алғашқы операциясын өткізді. Бір күн бұрын «Ташкент-Самара» пойызының арнайы вагонында келе жатқан алты кәнігі қылмыскер үш айдауылшыға шабуыл жасап, сегіз тапаншаны тартып алып, бостандыққа қашып кеткен. Тұтқындардың бірі топтан бөлек кетуге әрекеттеніп, кейін ұсталып қалды, қалған бесеуі Қызылорда – Сарыағаш бағытымен келе жатқан 30 жолаушысы бар кәдімгі «Икарус» көлігіне мініп үлгерді. Шиелі ауылының маңында жүргізуші милиция шолғыншыға күдікті бес жолаушы туралы хабарлап, оған милиция жасағы торуыл дайындап жатқан автобекетке бару туралы бұйрық берілді. Жүргізуші жолаушылардың салоннан шығуын өтінген кезде ІІБ қызметкерлері бандиттердің берілуін талап етіп, бірнеше рет ескертпе оқ жаудырды. Сыбайластары оқ жаудырған кезде үшеуі қолдарын көтеріп шығуға дайын болды: атыс кезінде бір милиционер мен бір бандит қаза тауып, екеуі қамауға алынды.

Салонда қалған екі бандит 13 адамды — 5 ер, 7 әйел және бір баланы кепілге алды. Бандиттер кепілге алынғандардың өмірі үшін ұшақ пен қомақты ақша талап етті. Милиция лаңкестермен келіссөз жүргізіп, автобусты Шымкент қаласының әуежайына жөнелтуге көндірді, ал бұл арада дабыл қағып, «А» бөлімін шақыртты. Штаб лаңкестерді автобус бағыты бойынша емес, әуеайлақтың сыртқы периметрінің қоршау қақпасынан ұстау туралы шешім қабылдады. Түн ішінде сарбаздар билік берген осындай автобуста жаттықты. Сонымен бірге, бандиттердің талаптарын қанағаттандыру қажет болған жағдайда, жедел штаб құрамы «А» бөлімінің қызметкері бар арнайы таңдалған экипажы бар Ан-24 ұшағын дайындады. «А» бөлімі басшысының м. а. полковник А.В. Волосников шабуыл жасау керектігін айтып көндірді, ал шабуыл жоспарын сол кездегі операция жетекшісі полковник Аманғали Баталов ұсынды.

Шабуыл 23 ақпан күні таңертең болды: «Икарус» әуежай қақпасына кіргеннен кейін оған қар тазалайтын көлік соғылып, «А» бөлімінің жедел қызметкерлері бірден автобусқа кіріп, терезе әйнектерін сындырды. Операция барысында автобуста қалған екі бандит та оққа ұшты, бірақ кепілге алынғандардың ешқайсысы зардап шекпеді. Кейбір мәліметтерге қарағанда, автобустағы тікелей шабуыл 4 секундқа созылған. Бөлімнің бір топ жедел қызметкерлері (Ә. Ф. Аблаков, А. Ғ. Баталов, В. С. Василенко, А. В. Волосников, А. В. Головин, С. К. Жұмабеков, В. П. Калиновский, И. В. Кочергин, В. И. Кузнецов, А. Е. Медетов, С. В. Семёнов, И. П. Соловьев және В. В. Хохлов) Қазақстан Республикасы Президентінен Құрмет грамоталарымен (ол кезде ордендер мен медалдар әлі белгіленбеген еді; ордендер операцияға қатысушыларға 2021 жылдың 13 желтоқсанында ғана ұсынылды) марапатталды. Операция «А» тобын кейіннен пайдалану қажеттілігін дәлелдеді.

Әдістемені қайта құру

1993 жылға қарай «А» Алматы тобындағы қызметкерлердің шамамен 60% «Альфа» Краснодар бөлімшесіне ауысып, оның басшылығына қосылды. Осыған байланысты қазақстандық қауіпсіздік органдары «А» департаментінің құрылымын ғана емес, сонымен қатар жедел қызметкерлерді оқыту әдістемесін басынан бастап құруға мәжбүр болды. «А» бөлімінің жауынгерлік даярлық басқармасының басшысы мен «Арыстан» оңтүстік бөлімшесінің командирі Виктор Стороженконың айтуынша, жас сарбаздардың оқ атудан дайындығына жетекшілік еткен Игорь Кочергин бұл іске біраз көмек көрсетті.

Топ әдістемесінің белсенді дамуы 1993-1994 жылдары «Арыстан» қызметкерлері АҚШ пен Ресейде оқудан өткен кезде басталды. Ресей мен Франция оқыту қызметтерін ұсынғанымен, сол кез бойынша олар Қазақстан үшін тым қымбат болды, сондықтан, АҚШ-та тегін оқуды жөн көрді. Америка Құрама Штаттарында оқу кезінде қазақтар кеңестік «А» тобында қызмет еткен жылдары алған білімдері мен дағдыларын ішінара пайдаланды: дайындықтың жоғары деңгейі тіпті американдық нұсқаушыларды таң қалдырды, олар қазақтардың өтініші бойынша оқыту курсын кеңейтті. 1994 жылы Алматыда АҚШ-тың Алматыдағы елшілігін «басып алу» оқу-жаттығуы ұйымдастырылды: оқу-жаттығу әпсанаға сәйкес, американдық елші кепілге алынды. «А» бөлімінің қызметкерлері елшіні бірнеше секунд ішінде сарбаздар мен елшілік қызметкерлері арасында ешбір шығынсыз босатып алды, соның арқасында американдықтар сарбаздарға қосымша дайындықты ұсынды.

Кейіннен қазақтар дүние жүзінің әртүрлі елдеріндегі жедел қызметкерлерді дайындаудың әртүрлі әдістерін салыстырып, сараптады. Ресейде қазақстандық арнайы жасақтарды дайындау бағдарламасын жасауға 4 жыл уақыт кетті. Көп ұзамай ТМД лаңкестікке қарсы орталығы пайда болды, сол арқылы «Арыстан» өзінің оқу бағдарламасын алды. Бұл ресейлік «Альфа» қызметкерлерін оқыту бағдарламасымен дерлік сәйкес келді.

Соңғы жылдары

1996 жылы қаңтарда Зайсанда «Арыстан» лаңкес тұтқындаған бірнеше кепілді босату операциясына дайындалды. «Арыстан» қызметкерлерінің бірі Марат Мәрденов бөлімше командирінің орынбасары бола тұра бес адамды атып, екеуін ауыр жаралап, сонымен қатар бір әйел мен сәбиді кепілге алған қылмыскермен келіссөз жүргізуге мәжбүр болды. Ұзақ келіссөздерден кейін Мәрденов қылмыскерді берілуге мәжбүрледі: ол сот отырысында келіссөз жүргізушісіне үш рет оқ атпақшы болғанын айтты. Өскемен соты қылмыскерге ерекше жаза тағайындады.

Журналист Айткен Қадырбековтың айтуынша, «Арыстан» Қазақстанның мемлекеттік құрылымында жүргізіліп жатқан күрделі реформалардың салдарын көрмеген санаулы құрылымдар мен бөлімдердің бірі болды. 1997 жылы Амангелді Шабдарбаев «Арыстан» арнайы жасақ бөлімшесінің командирі болған қысқа уақыт ішінде оның басшылығымен соңғы техникамен жабдықталған жауынгерлік оқу полигоны құрылып, лаңкестікке қарсы бірқатар сәтті оқу-жаттығулар өткізілді. Баткен оқиғасынан кейін Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті лаңкестікке қарсы күрес бағдарламасын әзірлеп, қабылдады, оған нақты қаражат бөлінді: оларды заңды түрде басқа қажеттіліктерге аудару мүмкіндігі болмайды. «Арыстанды» қамтамасыздандыру кейіннен осы бағдарлама негізінде жүзеге асырылды. Кейінгі жылдары «Арыстан» ең алдымен - есірткі сатушылар мен қару-жарақ контрабандистерінен бастап, жалдамалы өлтірушілерге дейінгі аса қауіпті қылмыскерлерді ұстау бойынша «негізгі емес» операцияларға қатысты. Оқу-жаттығу кезінде жасақ жауынгерлері бейбіт тұрғындарға да көмек көрсетті: 2006 жылдың көктемінде оқу-жаттығу жиындарының бірінде «арыстаншылар» жылан шаққан үш туристті құтқарып қалды.

2010-жылдары «Арыстан», ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің мәліметі бойынша, лаңкестік сипаттағы 100-ге жуық зорлық-зомбылық әрекеттерінің алдын алған; Орталық Азия моджахедтерінің жамағаты, «Джунд әл-Халифат», «Хизб-ут-Тахрир» және т.б. сияқты лаңкестік ұйымдардың содырлары мен құрылымдарын жою бойынша операциялар жүргізілді; әріптес барлау қызметтерімен бірге ондаған экстремист қамауға алынып, экстрадицияланды. Жедел қызметкерлер әртүрлі пішіндегі күрделі жарылғыш құрылғылардан бастап, қоқыс жәшігінде жатқан түйреуіш суырылып алынған қарапайым гранаталарға дейін әртүрлі бомбаларды жою жұмыстарына қатысты. «Арыстан» «арнайы жасақтың бір соққысымен» Семейде әрекет еткен Жоламан қылмыстық тобын жеңе алғанымен де танымал болды.

Ақжан Хасеннің бандасы

Алайда, жасақ құрылған алғашқы 20 жыл ішінде қызметкерлер қаза тапқандар мен жараланғандардан шығын көрмесе, көп ұзамай «Арыстан» да, тағы бір арнайы жасақ «Сұңқар» да лаңкестерге қарсы операцияларда шығынға ұшырай бастады. 2011 жылдың желтоқсан айының басында Алматы облысында қазақстандық полиция мен «Арыстан» арнайы жасағының жасақтары Боралдай кентіндегі «Сахалин» шағын ауданындағы тұрғын үйлердің бірінде Ақжан Хасен бастаған 5 адамнан тұратын лаңкестік топтың жолын кескен болатын. Операция барысында бес қылмыскер де өлтірілді, бірақ «Арыстанның» екі қызметкері – 5-басқармадағы 1-бөлімінің лаңкестікке қарсы тактика бөлімінің аға офицері, майор Т. Ә. Алпысов және 5-басқармадағы 3-бөлім басшысының орынбасары майор Р. В. Долгов қаза тапты. Бұл операция кезінде Черемушки аймағы қоршауға алынды, құпиялық себебінен жедел уәкілдер жергілікті тұрғындардың ешқайсысына алдағы операция туралы хабарламаған.

Ағжан Хасенді ұстау операциясы кезінде «Арыстан» сарбаздарының қазасы ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті мен Ішкі істер министрлігі арнайы жасақтары сарбаздарының өлімі немесе ауыр жарақат алуының сол жылғы төртінші оқиғасы болды. Бұған дейін, сәуірдің 4-і күні Алматының үшінші шағын ауданында бандиттер Қадыр Қадыров, Рузымбай Ишімбетов және Абдулмансұр Ниязов жатқан пәтерге басып кіру операциясы кезінде күшті жарылыс болды: Ишимбетов пен Ниязов гранаталармен өздерін жарып жіберген. Соның салдарынан ҚР ІІМ «Сұңқар» арнайы жасағының 11 сарбазы (оның ішінде 6-ы ауыр) жараланып, кейбірі мүгедек болып қалды. 1 шілдеде Ақтөбе облысы Шұбарши кентінде ҚР ІІМ «Арлан» арнайы жасағының қызметкері лаңкестердің қолынан қаза тапты, ал 8 күннен кейін Кеңқияқ ауылында тағы бір «Сұңқаршыл» өлтірушілерді ұстау кезінде қайтыс болды.

Сол жылы 29 желтоқсанда «Арыстан» Қызылордада «Ақжан Хасен» лаңкестік тобы жетекшілерінің бірі Ерік Аязбаевты жойды: құқық қорғау органдарының берілу туралы ұсынысына жауап ретінде Аязбаев Макаров тапаншасынан оқ жаудырды, бірақ жауап ретінде оған қарсы оқ жаудырудан қаза тапты.

Бикаевтардың бандасы

2011 жылдың тамыз айында Қостанай облысында «Арыстан» жауынгерлері мен ҰҚК басқа да қызметкерлерінің қатысуымен есірткі бизнесімен айналысқан ірі ұйымдасқан қылмыстық топтың мүшелерін ұстау операциясы жүргізілді: бұл банданың құрамында ағайынды Қайрат пен Азамат Биқаевтар болса, оны жамбылдық Олжас пен Ғазиз Байғазиевтер басқарды. Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Қостанай облысы бойынша департаментіне 2011 жылдың мамыр айында Байғазиевтер Жамбыл облысындағы Шу қаласында бір тоннадан астам кептірілген марихуана иеленіп (айыптаушының дерегі бойынша – 1039 кг), ал сол жылдың тамыз айында Биқаевтар Қостанай облысына BMW X5, Toyota Land Cruiser және УАЗ көліктерімен 204 қап марихуана алып келуді ұйғарғаны жайлы ақпарат түсті. Олар жүкті Дәмді ауылы маңындағы қоймаға жасырып, кейін Қазақстан-Ресей шекарасы арқылы өткізуді көздеген. Бандиттерді ұстау туралы шешім қабылданды: қылмыскерлерді ұстау бойынша барлық шараларды подполковник Талғат Ілиясов басқарды.

Қылмыскерлерді ұстау үшін ҰҚК қызметкерлері (арасында «Арыстан» арнайы жасақ бөлімшесінің қызметкерлері болды) автокеруен жолының бойындағы аумақта тасжолдарда екі тосқауыл орнатып, ГАЗ-3309 жүк көлігін айдап алып келді. Автоколонна 24 тамызға қараған түні Арқалық қаласына жақын жерде, Жезқазған-Есіл тас жолының 13-шақырымында байқалды. Жедел уәкілдердің есептеулері бойынша, УАЗ көлігін жүргізіп келе жатқан Биқаев жолды бөгеп тұрған «ГАЗ» жүк көлігінің алдында тоқтауы керек еді (жанында жол жұмысының белгілері бар еді), бұл жағдайда ҰҚК қызметкерлеріне ұстау қиын болмас еді. Алайда, оқиғалар жоспардан бөлек дами бастады: Биқаев жылдамдығын сәл ғана бәсеңдетіп, жүк көлігін айналып өтіп, қозғалысын жалғастырды: жедел қызметкерлер бос патрондарды аспанға атып тастады, бірақ жүргізуші оқ атуға әрекет етпеді. «Арыстан» аға лейтенанты Қайрат Ибраимов УАЗ көлігін тоқтатпақ болып, жол бойындағы шегесі бар төсеніш соза бастады: УАЗ оны қағып, дөңгелектерімен үстінен өтіп кетті. Көптеген сынықтар мен қан кетулерден Ибраимов ауруханаға бара жатқан жолда қайтыс болды. Ол қайтыс болғаннан кейін ІІ дәрежелі «Айбын» орденімен марапатталды.

Қылмыскерлердің өздері УАЗ көлігін тастап, қашып кетті: көліктен 204 қап есірткі табылып, оның жанында екі қол гранатасы болды, олардың бірінің түйреуіштері дұрыс шешілмеген еді. Автоколоннадағы тағы екі бос көлік сәлден соң табылды. Одан кейінгі іс-шаралар барысында қылмыстық топтың жеті мүшесі – Қайрат Биқаев, Олжас Байғазиев, Сапа Біркенов, Берікжан Әлімов, Марат Қабақов, Қанат Мегерю және Сергей Ферапонтов ұсталды, ал 2011 жылдың желтоқсанында Азамат Биқаев та тұтқындалды. 2012 жылдың 2 мамырында олардың жетеуі әртүрлі мерзімге (16 жылдан 20 жылға дейін) бас бостандығынан айырылды, ал 2012 жылдың 2 шілдесінде Ибраимовты өлтірудегі кінәсін мойындамаған Азамат Биқаевқа қатысты сот үдерісі басталды. 27 тамызда ол қылмыстық топ құру, есірткі сату және қасақана кісі өлтіру бойынша кінәлі деп танылып, 25 жылға бас бостандығынан айырылды.

Қазіргі уақыт

Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 22 қарашадағы жарлығына сәйкес бұл қызмет «А» арнайы мақсаттағы қызметі деп аталады. «А» арнайы мақсаттағы қызметінің директоры сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті директорының орынбасары болып табылады.

Негізгі бағыты

«А» арнайы мақсаттағы қызметінің негізгі міндеттері лаңкестікке қарсы күрес, кепілге алынғандарды босату және ерекше маңызды стратегиялық нысандарды қорғау болып табылады. «А» арнайы мақсаттағы қызметі лаңкестермен күрестен басқа, аса қауіпті қылмыскерлерді ұстау, контрабандашылардың (соның ішінде қару-жарақ сатушылар) әрекетінің жолын кесу, есірткінің заңсыз айналымын жою, сондай-ақ жарылғыш заттарды іздеу және залалсыздандыру мәселелерін шешеді. Қазақстан Президентінің қатысуымен өтетін ауқымды іс-шараларда «А» арнайы мақсаттағы қызмет сарбаздары Қазақстанға ресми сапармен келетін мемлекеттің жоғары лауазымды тұлғаларының және барлық шетелдік мәртебелі меймандардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша абыройлы миссияны атқарады.

«А» АМҚ Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы айқындайтын тәртіппен ұлттық қауіпсіздік органдары өткізетін жедел ұрыс және өзге де іс-шараларға қатысады.

Сарбаздарды даярлау

Бөлімше құрылымы

Қазақстан Республикасының арнайы күштерінің саны, жеке құрамы, бюджеті, орналасуы және т.б. туралы мәліметтер құпияланған. Сонымен қатар, «Арыстандар» республикалық маңызы бар қалалар — Астана менен Алматыда, сондай-ақ мұнай кен орындарында қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында Каспий теңізінде (Ақтау қаласында) орналасқаны белгілі. Каспий тобына жауынгерлік жүзушілер бөлімшесі кіреді.

Бөлімше құрамында жоғары білікті мергендер, десантшылар, альпинистер, сүңгуірлер, шабуылдаушы ұшақ ұшқышы, саперлар, нұсқаушылар мен психологтар бар. Жасақта әйелдер де психолог болып жұмыс істейді. «Арыстанның» дәстүрлерінің бірі – сарбаздар бір-біріне жеке лақап аты арқылы үндеу: әр жауынгер өз атымен емес, лақап атымен есте қалады.

Іріктеу

Жедел қызметкердің белсенді қызметі 10 жылдан аспайды: жауынгерлер Арыстанға 25 жаста келіп, 3-5 жыл ішінде кәсіби маман ретінде қалыптасады. Қызмет ету кезінде жауынгер толық бұлшықет корсетін дамытуы керек, өйткені ол қару-жарақты қоспағанда, кейбір жағдайларда салмағы 80 кг-ға дейін жететін оқ өтпейтін кеудешемен еркін қозғалуы керек. Әскери қызметке жоғары білімі және Қазақстан Қарулы Күштерінде қызмет өткеру тәжірибесі (немесе әскери кафедрада оқуы) бар барлық адамдар шақырылады. Үміткерлер кешенді психофизиологиялық тестілеуден және екі комиссияның – Қорғаныс министрлігіндегі ӘДӘ комиссиясының және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетіндегі шолғынды-күзет қызметіне жарамдылық жөніндегі комиссияның қорытындыларын қамтитын қатаң іріктеу үдерісінен өтеді. Әдетте, үміткерлердің басым бөлігі әскери білімі бар жастар және кәсіби спортшылар – негізінен боксшылар мен балуандар болып келеді. Іріктеу кезінде әрбір үміткердің өмір жолына ерекше назар аударылады: физиологиялық және психологиялық сипаттамалар маңызды рөл атқарады. ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің мәліметінше, Арыстанға 20 үміткердің тек үшеуі ғана іріктеуден сәтті өтеді.

Оқыту және біліктілігін арттыру

«Арыстанның» заманауи дайындығы мол халықаралық тәжірибеге негізделген. Арнайы күштердің офицерлері ФҚҚ арнайы мақсаттағы орталығында, америкалық ОББ және ФТБ, израильдік Йамам, ағылшындық SAS және неміс GSG-9-да тағылымдамадан өтті. Бірқатар жедел қызметкерлер 1990 жылдары АҚШ-та оқытылды — атап айтқанда, Ренат Сүлейманов бастаған сарбаздар тобы Американың Норфолк қаласындағы жабық арнайы орталықтардың бірінде SWAT технологиясын меңгерді. Бұл сарбаздар жаттығулар ретінен бастап жаттығуға берілген уақыт пен оқ-дәріге дейін сол күні жасаған ісінің бәрін кеш сайын жазып отырды. Осылайша, 1993-1994 жылдары «Арыстанды» оқытуға негіз болған алғашқы әдістеме жасалды. Сонымен қатар, ТМД-ның Лаңкестікке қарсы орталығынан кеңестік және ресейлік «Альфа» дайындығына ұқсас (оны құрастыруға 4 жыл қажет болды) өздерінің оқу бағдарламасын алып, Ресейде тағылымдамадан өтті. «Арыстанға» арналған бірқатар семинарларды израильдіктер жүргізіп, 2000 жылдан бастап Қазақстанда лаңкестікпен күрес бағдарламасы бекітіліп, оның аясында топ мемлекет тарапынан қаржы ала бастады.

Сарбаздарды дайындау кемінде бір жарым жылды алады. Барлық оқу-жаттығу үдерістері жауынгерлік жағдайға барынша жақын. Күн сайын жедел қызметкерлер салмағы 30 келіге дейінгі толық әскери жабдықпен 10 шақырымдық мәжбүрлі марштарды өткізеді, сонымен қатар тұрақты түрде таулы-альпілік, парашютпен және жеңіл сүңгуірлік жаттығулардан өтеді. Арнайы жабдықталған «Арыстан» оқу-жаттығу полигонында ұшақтар, автобустар мен көпқабатты үйлер орналасқан, оларда жедел қызметкерлер кепілге алынғандарды босату және лаңкестерді ұстау бойынша жаттығулар өткізеді. Сондай-ақ жедел қызметкерлер 1200 м биіктікте жоспарлы парашютпен секірулер жүргізеді (2005 жылдың жазында Бейсеркада осындай оқиғалар болды) және әртүрлі жабдықтарды сынақтан өткізді (2006 жылдың жазында бір жедел қызметкер 40 м тереңдікке сүңгу арқылы жаңа неміс сүңгуір жабдықтарын сынақтан өткізді). Белгілі бір санаулы мамандықтың болуына қарамастан, әрбір жауынгер қарудың барлық түрлерін жақсы меңгерген, айқасуды, көліктің кез келген түрін жүргізуді, парашютпен секіруді және аквалангпен секіруді біледі. Мамандығы анықталмас бұрын сарюазға барлық дағдыларды меңгеру үшін бес жыл қажет. Сонымен бірге, 2000 жылдардың ортасынан бастап әлемнің көптеген бөлімшелерінде (соның ішінде Арыстанда) арнайы жасақтарды дайындау үрдісі арнайы санаулы мамандандыруға бағытталды. 35 жасында сарбаз, әдетте, нұсқаушы немесе командир болады. Барыншы жақсы дайындықтан өткен әскери қызметшілер нұсқаушы бөлімшелерге ауыстырылады, олардың бір бөлігі Ұлттық қауіпсіздік комитетінің аумақтық органдарының лаңкестікке қарсы бөлімшелеріне жіберіледі.

Жыл сайын бөлім қызметкерлері біліктілік емтиханын тапсырады.

Халықаралық жарыстар мен жаттығулар

Арыстандық сарбаздар шеберліктерін арттыру үшін дәстүрлі оқу-жаттығу процестеріне ғана емес, сонымен қатар Қорғаныс, Ішкі істер, Төтенше жағдайлар министрліктері және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Лаңкестікке қарсы орталығы бөлімшелерінің қатысуымен республикалық ауқымдағы жедел-тактикалық оқу-жаттығуларға қатысады. Сондай-ақ олар ШЫҰ арқылы да, ТМД лаңкестікке қарсы орталығы арқылы да, басқа желілер арқылы да арнайы халықаралық жарыстарға қатысады. «А» қызметінің сарбаздары ШЫҰ елдерінің кешенді чемпионатында бірнеше рет жеңімпаз атанса да, олар үшін бірінші орын әрқашан тәжірибе алмасу болды. 2008 жылы «Арыстан» делегациясы Ресей ФҚҚ арнайы мақсаттағы орталығының 10 жылдығына арналған әскери қарудан оқ атудан халықаралық жарыстарға бақылаушы ретінде қатысты.

2014 жылы «Арыстан» арнайы жасақ командасы мергендер жұптары арасындағы «Мерген-2014» жарысына қатысты: дәл осындай жарыстар Арыстанның бастамасымен 2010 жылы құрылған болатын. Сол жылы «Арыстан» командасы Беларусь «А» тобының 25 жылдығына арналған жарыстың қонағы әрі бақылаушысы болды. 2016 жылдың 1 тамызы мен 5 тамызы аралығында ҚР ҰҚК «Арыстан» қызметінің «Оңтүстік» арнайы мақсаттағы тактикалық полигонының базасында «Мерген-2016» арнайы бөлімшелерінің мергендік жұптарының халықаралық жарысы өтіп, оған «Арыстаннан» төрт команда қатысты. 2023 жылдың ақпан айында Дубайда (БАӘ) өткен UAE SWAT Challenge-2023 арнайы күштерінің халықаралық жарысында «Арыстан» арнайы жасақ командасы жалпы есепте 15-орынға ие болды.

Жабдықтары

«Арыстан» әлемнің түкпір-түкпірінен алынған қару-жарақ пен техниканы пайдаланады, олардың кейбіреулері шетелден сатып алынады: сатып алынғандар арасында өлтірмейтін қару үлгілері де бар. Сарбаздардың құрал-жабдықтарына әртүрлі оқ өтпейтін кеудешелер, жүк түсіретін кеудешелер, кевлар қолғаптары және қара маскалар кіреді: жабдықтың жалпы салмағы 30 кг-ға жетеді. «Арыстан» жарылғыш құрылғыларды залалсыздандырумен айналысатын арнайы радио басқарылатын роботтармен қаруланған.

1999 жылы лаңкестікке қарсы бағдарлама аясында SIG Sauer неміс компаниясынан қазақстандық арнайы жасақтың арнайы тапсырысы бойынша жасалған әрқайсысының құны 2,3 миллион теңге тұратын бес снайперлік мылтық, 166 миллион теңгеге жарылғыш құрылғыларды залалсыздандыруға арналған құрал-жабдықтар мен жаңадан әкелінетін киім-кешек сатып алынды. Бұл ретте ҰҚК төрағасының орынбасары тек 15 мылтық сатып алу қажеттігін алға тартып, «Арыстанға» бөлінетін қаржыны көбейтуді талап етті. Келесі бес жылда қауіпсіздік жағдайы айтарлықтай жақсарды. Бұл мылтықтармен «Арыстан» 2002 жылдың мамыр айында қаруландырылды. 2003 жылы «Арыстанның» сол кездегі қолбасшысы, полковник Сейітжан Қойбақовтың айтуынша, ресейлік әріптестер қазақстандық арнайы жасақтардың оқу-жаттығу базасын және олар қолданатын қару-жарақ пен техниканы өте жоғары бағалаған.

2010 жылдары «Арыстан» 7,62х39 мм калибрлі оққа сәйкес 150-ге жуық Beretta ARX-160 автоматтары және Sako TRG M10 снайперлік мылтықтарымен қаруланған.

Жанжалдары

2006 жылы ақпанда жасақ сарбаздары баспасөз беттерінде Қазақстанның бұрынғы ақпарат министрі, Қазақстанның Ресейдегі елшісі Алтынбек Сәрсенбайұлы өлтірді деген айып тағылып, Қазақстан Республикасы Ұлттық Жиналысының кейбір депутаттары тіпті, бөлімшені таратуды талап етті. Кейін белгілі болғандай, көптеген БАҚ Қазақстан Ұлттық қауіпсіздік комитетінің баспасөз хабарламасын басқаша ұғынған: «Арыстан» сарбаздары адам өлтіргенімен емес, адам ұрлады деп айыпталған. Сол жылдың 20 ақпанында Ішкі істер министрі Бауыржан Мұхамеджанов адам ұрлау мен кісі өлтіру қылмысының бес қылмыскері мен ұйымдастырушысы ұсталғанын мәлімдеп, сейсенбі күні Ұлттық қауіпсіздік комитеті ұсталған бес адамның «Арыстан» мекемесінің қызметкері екенін растады.

ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің басшысы, оның екі орынбасары және «Арыстан» қолбасшысы қызметтерін босатты. Қараша айында жеке құрамды кезектен тыс аттестаттау қорытындысы бойынша «Арыстаннан» 20-дан астам әскери қызметші қалпына келтіру құқығынсыз жұмыстан шығарылғаны белгілі болды: олардың екеуі — зейнеткерлікке шықты, тағы екеуі — мұнай компаниясына, төртеуі — белгілі бір ірі банк кетті. Тексеру қорытындысы бойынша осындай жағдайдың қайталанбауы үшін бақылау шаралары күшейтілді. Сәрсенбайұлыны өлтіруге бірнеше сарбаздың қатысы бар екені сотта дәлелденіп, олар ұзақ мерзімге бас бостандығынан айырылды.

2022 жылдың 6 қаңтарында Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «А» арнайы мақсаттағы қызметінің директоры Әнуар Садықұловты қызметінен босатты. Бұл Қазақстандағы жаппай тәртіпсіздіктерге қатысушылар қаңтардың 5-інен 6-сына қараған түні Алматыдағы «А» қызметінің сарбаздары қорғауға тиіс болған ҰҚК-нің штаб-пәтерін еш қарсылықсыз басып алған соң болды. 13 қаңтарда Садықұловтың «билікті күштеп басып алу және билікті асыра пайдалануға бағытталған әрекеттер фактілері» бойынша сотқа дейінгі тергеу аясында ұсталғаны белгілі болды.

Басшылығы

Қолбасшылары

• полковник Виктор Николаевич Зорькин(1990—1991) — КСРО МҚК жетінші бас басқармасындағы «А» тобының 12-бөлім басшысы ретінде
• полковник Александр Викторович Волосников (м.а., 1991—1992)
• Юрий Ермекұлы Қоржынбаев (1992—1993)
• генерал-майор Болат Маратұлы Әшікбаев (1993—1997)
• генерал-лейтенант Амангелді (Аман) Смағұлұлы Шабдарбаев (1997)
• Олег Никифорович Ларионов (1997—2001)
• полковник Айдар Наметұлы Базилов (2001 — 1 мамыр 2002) — ЖКО қайтыс болды
• Файзолла Қаменұлы Қаменов (м.а., 2002)
• генерал-майор Сейітжан Мелдебекұлы Қойбақов (2002—2006)
• полковник Қайрат Ешімбетұлы Байбарақов (18 сәуір 2006 — ақпан 2011)
• ұлттық қауіпсіздік генерал-лейтенанты Әнуар Төлеуханұлы Садықұлов (қаңтар — наурыз 2013)
• полковник Файзолла Қаменұлы Қаменов (наурыз 2013 — шілде 2014)
• ұлттық қауіпсіздік генерал-лейтенанты Әнуар Төлеуханұлы Садықұлов (шілде 2014 — маусым 2019)
• ұлттық қауіпсіздік генерал-лейтенанты Әнуар Төлеуханұлы Садықұлов (16 қаңтар 2020 — 6 қаңтар 2022)
• ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры Берік Садықұлы Құнанбаев (6 қаңтар 2022 — әлі күнге дейін)

Қолбасшының орынбасарлары

• полковник Аманғали Ғаббасұлы Баталов (1992—1997)
• Виктор Владимирович Стороженко (—2006)
• Тимур Джамиев
• ұлттық қауіпсіздік полковнигі Асқат Төлеуханұлы Садықұлов

Тағы қараңыз

• «Көкжал» — Мемлекеттік күзет қызметінің арнайы мақсаттағы бөлімшесі
• «Сұңқар» — Ішкі істер министрлігінің арнайы мақсаттағы бөлімшесі
• «Арлан» — Ішкі істер министрлігінің арнайы мақсаттағы бөлімшесі

Сілтеме

• Қазақстанның арнайы жасақтары туралы мақалалар
• «Хабар» телеарнасының «А» арнайы мақсаттағы жасағының 25 жылдығына арналған деректі фильмі
• «Альфа» антитеррорлық бөлімшесінің ардагерлер қауымдастығы Мұрағатталған 4 ақпанның 2020 жылы.