Ақыл көші

Ақыл көші (ағылш. brain drain) – ел немесе өлкеден саяси, экономикалық, дiни немесе басқа себептер бойынша мамандар, ғалымдар және білікті жұмыскерлердің кетiп қалуымен сипатталатын эмиграциялық процесс. Мамандардың кетуi орын алған елдерге АҚЫЛ КӨШІ үлкен экономикалық, мәдени, кейде саяси залал келтiрiлсе, маман-эмигранттарды қабылдаушы елдер, керiсiнше, мол және арзан зияткерлiк капиталға ие болады.

«Ақыл көші» термині екiншi дүниежүзілік соғыс уақытында және кейiн ғалымдар мен инженерлер арасындағы миграциялық процестердi сипаттау үшiн Британдық Корольдік қоғамы енгiзген болатын.

Мамандардың шет елге кетуi дамушы елдердiң көпшiлiгi үшiн маңызды проблема болып саналады (Малави, Судан, Заир, Замбия), әсiресе Африкада. Дегенмен, «ақыл көші» елдiң экономикалық ахуалы жақсарған жағдайда тоқтайды. Осылайша, Силикон алқабы ауданындағы жоғары технологиялық американ корпорацияларында бiрнеше жыл жұмыс iстегеннен кейiн отанына оралған үндi ғалымдары жаңа компьютер бағдарламаларын жасау бойынша үндi өнеркәсiбiнің дамуына бастама болды.

Шетелден келуші жұмысшылар жұмыс орындарының санын қысқартып, жергілікті тұрғындар арасында жұмыссыздықты үлкейтетiндiктен, иммиграцияның экономикалық әсерлері көбiнесе терiс сипатталады. Мұндай мәселенiң бар екендігін терiске шығармай-ақ, иммигранттар жаңа тәжiрибе, бiлiм және дағдыларды ендіретiндігiн атап өту керек. АҚШ, Канада және Австралия – иммиграция нәтижесiнде пайда болған елдер. Басқа елдерде иммигранттар түгелдей салалардың экономикалық дамуына динамизм енгiзедi.

Индонезия мен Малайзиядағы қытай өнеркәсiп жұмысшылары, Канададағы Гонконг кәсiпкерлерi, Африкадағы үндi және ливандық кәсiпкерлер, Парсы шығанағының мұнай өндiрушi елдерiндегi иордан және палестиналық қызметкерлер мысал бола алады. Керiсiнше, көп елдерде иммигранттар жергiлiктi тұрғындар арасында талапкерлер бәрiбiр болмайтын бос орындарды толтырады. Түркия және Солтүстік Африканың квалификациясыз қызметкерлерi Германия, Францияға иммиграцияның 60-80% құрайды. Ауыр жұмысқа Израильдегi палестиналықтар, Малайзиядағы индонезиялықтар, Аргентинадағы боливиялықтар жалданады. Керiсiнше, елдер үшiн экспорттық табыс беретiн өндiрiстің кейбiр салалары иммигранттарсыз өмiр сүрмес едi. Мысалдар арасында – ОАР тау-кен өнеркәсiбi, Доминикан Республикасы, Малайзия және Испаниядағы ауылшаруашылық плантациялары, Малайзияның каучук және резеңке өнеркәсiбi.

Әлбетте, дамыған елдерде, ең алдымен, иммигранттар құйылу нәтижесiнде квалификациясыз жұмысшы күші нақтылы жалақысының төмендеуімен байланысты иммиграцияның келеңсiз салдарын терiске шығаруға болмайды. Мысалы, АҚШ-та 12 сыныптан кем бiлiмі бар әрбiр төрт жұмысшының бiреуi – иммигрант.