Дубровник республикасы
Дубровник республика (xорв. Dubrovačka republika, лат. Respublica Ragusina, итал. Repubblica di Ragusa, серб-хорв. Дубровачка Република / Dubrovačka Republika; Әулие Власий республикасы) — 14 ғасырдың басында қазіргі Хорватияның Далмация жағалауындағы Дубровник қаласында құрылған, және 1808 жылы I Наполеон дәуірінде француз әскерлері басып алғанға дейін Осман империясының қоластында болған қала-мемлекет. Тек саудамен айналысқан бұл мемлекет кей кездері Адрия және Жерорта теңіздерінде Венеция республикасымен бәсекелесетін деңгейге жеткен, бірақ XVI ғасырдан бастап Атлантикадағы сауданың күшеюіне байланысты Жерорта теңізі саудасы құлдыраған соң, байлығы мен маңызын жоғалта бастаған.
| Дубровник республикасы Respublica Ragusina Dubrovačka Republika Repubblica di Ragusa Дубровачка Република / Dubrovačka Republika Византияның, кейін Венецияның, одан кейін Мажарстанның, сосын Габсбургтердің және Османдықтардың протектораты және республикасы. | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ұраны Libertas («Бостандық») | |||||||||
 1808 жылдағы республика картасы | |||||||||
| Астанасы | Дубровник | ||||||||
| Тіл(дер)і | Латын ( 1472 жылға дейін), италиян ( 1472 жылдан бастап), венет, далмат, хорват және серб-хорват. | ||||||||
| Діні | Католицизм | ||||||||
| Ақша бірлігі | Перпера Артилук | ||||||||
| Аумағы | 1500 км² | ||||||||
| Халқы | 30 000 адам | ||||||||
| Басқару формасы | Парламенттік республика | ||||||||
Осман билігі
өңдеу1365 жылы I Мұрат дәуірінде Балқан аймағында жылдам алға жылжыған Осман әскерімен бетпе-бет келген Дубровник өзінің тәуелсіздігін сақтай алмайтынын түсініп, Осман империясының қорғауын қабылдап, 500 дукат салық төлей бастады. Алайда, Варна шайқасында кіресшілерге кеме ұсынғаны себепті бұл салық 1444 жылы 1000 дукатқа арттырылды[1]. Дубровник республикасы салық төлеу және Осман империясының қоластына кіру арқылы әртүрлі артықшылықтар алып, Осман жерлерінде еркін сауда жасау және басқа елдерде өз саудагерлері мен сауда кемелері құқықтарының Осман империясы тарапынан қорғалуына ие болды. Осы құқықтарға сәйкес, Дубровник Осман билігіне бағынуға қарсылық білдірмеді, бірақ мемлекетте Осман гарнизоны орналастырылмады. Дубровник республикасы 1509 жылы Үндістанның батыс жағалауында орналасқан Диу қаласын қоршау кезінде Осман әскерімен бірге португалдықтарға қарсы шайқасты.
Осман империясы Адрия және Жерорта теңіздерінде Венецияның ықпалын теңестіру үшін Дубровникті өзіне қоспай, оның іс-әрекеттерін еркін жалғастырғанын тиімді жол деп санады, және бұл саясат 1808 жылы I Наполеон қаланы басып алғанға дейін жалғасты.
Бұл республиканың жылдық салығы, II Мехмет дәуірінде жасалған 1478 жылғы келісім бойынша, 12 500 алтын құрады. Бұдан бөлек, 2 500 куруш кеден салығы және 2 000 куруш ұлықтарға ресми төлем ретінде берілді[2]. Мемлекет бұл салықтарды үш жылда бір рет Ыстанбұлға жіберетін.
1729 жылы Босния аймағы Дубровникпен бәсекелес ретінде құрған Нова және Ресне айлақтарының жойылуы, 1752 жылы Рагуза мен Венеция арасындағы қақтығыста Дубровник құқықтарының Босния губернаторы тарапынан қорғалуы Осман империясының Дубровник республикасының құқықтарын әрдайым қорғауға тырысқанын көрсетеді.
Тілдер және этникалық құрамы
өңдеуАустрия-Мажарстан империясы аумағында жүргізілген халық санағының мәліметтеріне сәйкес, 1890 жылы 31 желтоқсанда[3][4] Дубровник муниципалитеті 36,26 шаршы шақырым аумақты қамтып, халқы 11 177 адамды құрады, олардың 9713-і (немесе 87 %) серб тілінде сөйлеген.
Дубровник халқының этникалық құрамы әртүрлі болған. Алғашқы кезеңдерде негізінен роман халқы басым болып, республиканың полис-коммуналдық қоғамдық-саяси құрылымының негізін қалаған. Алайда, Рагуза мен Дубрава елді мекендерінің бірігуінен бастап славян элементінің маңызы айтарлықтай болды және XII—XIII ғасырларға қарай басымдыққа ие болды. Түріктердің жаулап алуы басталған кезде Балқаннан жаңа славян қоныс аударушылары келіп, Дубровникті негізінен славян қаласына айналдырды, дегенмен Италиядан келген қоныс аударушылардың (әсіресе жоғары білікті шеберлер мен ірі саудагерлер арасында) әлеуметтік-экономикалық рөлі де маңызды болған. Дубровниктің славян халқы серб және хорват тегінен шыққан, ал қазіргі тарихшылардың пікірінше[5], хорват элементі басым болған.
Дубровник республикасының ресми тілі бастапқыда латын болды, оның негізінде орта ғасырларда ерекше далмат тілі дамыды, бұл тіл негізінен ауызекі сөйлеуде қолданылды, дегенмен жазбаша ескерткіштер де сақталған. Славяндардың келуі бастапқыда қалада славян-роман қос тілділігінің таралуына, содан кейін салыстырмалы түрде аз санды далмат тілінің біртіндеп жойылуына алып келді. Далмат тілін құрып кетуден құтқаруға тырысып, 1472 жылы Дубровник Сенаты оны талқылаулар мен мемлекеттік құжаттар тілі ретінде бекітті. Алайда сол уақытта-ақ жақын туысқан италиян тілі қала ақсүйектерінің, әсіресе республика билігін толығымен өз қолдарына шоғырландырған нобилитеттің тіліне айналған еді, ал халықтың негізгі бөлігі XV ғасырдың өзінде серб тіліне көшкен болатын[6].
XIV—XV ғасырларда Венецияның теңіз үстемдігінің ықпалымен Дубровник ақсүйектерінің көпшілігі, соның ішінде далмат және славян тектілері, қатты италияндандырылып, өзін далмат италияндары деп атаған. XVI—XVII ғасырларда қала ақсүйектері арасында славяндардың саны басым болғанымен, олар да италиян тілін қолданып, италиян қалаларының мәдениетін ұстанды, бұл олардың хорват тілінің жергілікті диалектісінде сөйлеген қарапайым қала тұрғындарынан оқшаулығын көрсетуге бір әдісі еді. Венецияның әлсіреуімен, ол Австрия империясының, кейіннен устрия-Мажарстанның бақылауына өткен кезде, қала мен аймақ өміріндегі итальян элементінің үлесі 1815 жылғы 33 %-дан 1865 жылы 12,5 %-ға және 1880 жылы 3,1 %-ға дейін азайған. Тиісінше, республиканың құлдырауынан кейін қала өмірінде хорваттардың үстемдігі күшейе түскен.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ İsmail Hakkı Uzun Çarşılı Osmanlı tarihi 1. Cilt 5. Basım syf 222-223
- ↑ Uzunçarşılı, İ. Hakkı, "Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt 6" Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1978 s. 116
- ↑ Дубровник — календар за просту 1898 годину II, издање и наклада Српске Дубровачке штампарије А. Пасарића, 1897, Дубровник, страна, 64 и 67.
- ↑ Србин-инфо: Аустроугарски пописни документи: У граду Дубровнику живе Срби, нема ниједног Хрвата!
- ↑ Graubard, S.R. A New Europe for the Old?, Transaction Publishers, 1998. ISBN 0-7658-0465-4
- ↑ Натко Нодило: «Први љетописци и давна хисториографија дубровачка», ЈАЗУ, Загреб, 1883, свеска 65. pp. 92-128.
Сыртқы сілтемелер
өңдеу- Дубровник туралы тарихи фактілер (ағыл.)
- Historical facts about Dubrovnik, from Dubrovnik Online
- Flags of Ragusa (итал.)
- Storia e monetazione di Ragusa, oggi Dubrovnik (Dalmazia) (итал.)