Железин ауданы

Железин ауданы
	Қазақстан ауданы
	Железин ауданы
	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Павлодар облысы
Аудан орталығы	Железинка
Ауылдық округтер саны	12
Ауыл саны	33
Әкімі	Айтуған Абылайұлы Шайхимов
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Железин ауылы, Әуезов көшесі, №19
Тарихы мен географиясы
Координаттары	53°33′ с. е. 75°21′ ш. б. / 53.550° с. е. 75.350° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 53°33′ с. е. 75°21′ ш. б. / 53.550° с. е. 75.350° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1938 жыл
Жер аумағы	7,7 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	15 222 адам (2023)
Ұлттық құрамы	орыстар (47,35%); қазақтар (39,57 %); немістер (5,94 %); украиндар (2,84 %); татарлар (1,42 %); беларустар (0,76 %) ; басқалары (2,12 %)
Сандық идентификаторлары
Пошта индексі	140400-140410
Автомобиль коды	14
	Железин ауданының әкімдігі

Железин ауданы — Павлодар облысы құрамындағы аудан. 1938 жылы құрылған. Әкімшілік орталығы – Железинка ауылы (облыс орталығы - Павлодар қаласынан 188 км қашықтықта орналасқан).

Физикалық-географиялық сипаттамасы

Географиялық жағдайы

Ауданы 7,6 мың км². Солтүстігінде Ресейдің Омбы облысымен, солтүстік-батысында – Новосибирск облысымен, оңтүстігінде – Тереңкөл ауданымен шектеседі, шығысында – Ертіс ауданынан Ертіс өзені арқылы бөлінген.

Климаты

Аудан климаты қатал континентальды, көктем-жаз айларында құрғақшылық орын алады, жауын-шашын көбінесе жаз ортасында болады, жазда және қыста жоғарғы температура орына алады, кеш көктемгі және ерте күзгі салқындармен ерекшеленеді, жыл бойы жел соғып тұрады. Қаңтар-ақпан айларында ең төмен, ал маусым-шілде айларында ең жоғарғы температура байқалады. Қаңтардың орташа температурасы −18º −19ºС-қа, шілденің - +19º +20ºС-қа тең. Жауын-шашынның орта жылдық мөлшері— 275,5 мм, кейде 300 мм-ге жетеді. Жауын-шашынның көп түсетін кезі – маусым-шілде айларының соңында, кейде тамыз айында. 10 см қар жамылғысы қараша айының соңында бекиді, жоғарғы биіктікке ақпан айының соңы – наурыз айының басында жетеді.

Жер бедері мен гидрография

Аудан аумағы көбінесе жазық жер болып келеді, онда сазда мен көлдер тұнып қалған бітеу ойпаттар көп. Аудан аумағында Жарағаш, Айлақ және т.б. көлдер бар, Ертіс өзені ағып өтеді. Жер қойнауында табиғи құрылыс материалдары бар. Топырақ көбінесе қара, кейде сортаң түрі де кездеседі. Жусан, бетеге өседі, ауданның 18% -не жуығын қайыңдар алады. Қара топырақты жазықтар қайыңдармен бірге көркем ландшафт құрайды.

Флора және фауна

Аудан жерін орманды-дала белдемінің күлгін қара топырағы көмкерген. Онда бетеге мен селеу аралас әр түрлі шөптер өскен. Қайыңды және қайыңды-теректі (итмұрын, тал, мойыл аралас) орман шоқтары кездеседі. Ондай жерлерде шие, итмұрын, қарақат, жидек, бүлдірген өседі. Жануарлар дүниесінен қасқыр, түлкі, қарсақ, күзен, қоян, борсық, сарышұнақ, суыр; өзен мен көлдерде және оған таяу жерлерде қаз, үйрек, аққу, қасқалдақ, тырна, қызғыш, тауқұдірет, орман шоқтарында бұлан, елік, бүркіт, жапалақ, қарға, сауысқан, далада бозторғай, шымшық, т.б. мекендейді. Ертіс өзенінде ақ балық, бекіре тұқымдастар, алабұға, сазан, шортан, көлдерде шабақ, алабұға, т.б. кездеседі.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989^[3]	1999	2009^[4]	2021
21810	▲37079	▲44632	▼39322	▼35761	▼26293	▼17849	▼15454

Ұлттық құрамы

Ұлттық құрамы (2012 жылдың 1 қаңтарына)

орыстар — 7 937 адам (46,15 %)
қазақтар —6 965 адам (40,5 %)
украиндар — 640 адам (3,72 %)
немістер — 946 адам (5,5 %)
татарлар — 254 адам (0,15 %)
беларустар — 143 адам (0,83 %)
басқалары — 312 адам (1,81 %)
Барлығы — 17 197 адам (100,00 %)

Халық санының динамикасы

1999 жылы халық саны — 26,3 мың адамды, 2012 жылы — 17,19 мың адамды құрады. Халықтың орташа тығыздығы 1999 жылы 1 км² 3,45 адамнан, ал 2012 жылы 2,23 адамнан келді.

Тарихы

1935 жылы 9 қаңтарда Шығыс Қазақстан облысының Максим Горький ауданының бір бөлігінен орталығы Өрлітөбе ауылы болатын Өрлітөбе ауданы құрылды. 1938 жылы Павлодар облысы құрылып, Өрлітөбе ауданы аталған облыстың құрамына енді. Кейінірек аудан орталығы Железинка ауылына көшірілді. 1944 жылы 8 мамырда Өрлітөбе ауданының шағындалуы есебінен Михайлов ауданы (орталығы Михайловка ауылы) құрылды. 1957 жылы 25 қазанда Михайлов ауданы Өрлітөбе ауданына қосылды.

1960 жылы 26 желтоқсанда Тың өлкесі құрылып, Павлодар облысы құрамына енді. 1963 жылы 2 қаңтарда таратылған Өрлітөбе ауданының негізінде Железин ауданы құрылды.^[5]

Әкімшілік бөлінісі

33 елді мекен 12 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)^[6]
Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Ақтау ауылдық округі	548	▼403	73,5	257	▼203	79	291	▼200	68,7
Алакөл ауылдық округі	776	▼632	81,4	395	▼322	81,5	381	▼310	81,4
Башмачин ауылдық округі	1364	▼1181	86,6	659	▼595	90,3	705	▼586	83,1
Веселорощин ауылдық округі	1198	▼900	75,1	598	▼462	77,3	600	▼438	73
Еңбекші ауылдық округі	1124	▼735	65,4	564	▼383	67,9	560	▼352	62,9
Железин ауылдық округі	6174	▲6324	102,4	2921	▲3107	106,4	3253	▼3217	98,9
Қазақстан ауылдық округі	1329	▼1128	84,9	655	▼586	89,5	674	▼542	80,4
Лесной ауылдық округі	910	▼701	77	451	▼371	82,3	459	▼330	71,9
Майлы ауылдық округі	448	▼237	52,9	231	▼129	55,8	217	▼108	49,8
Михайлов ауылдық округі	2344	▼1805	77	1160	▼918	79,1	1184	▼887	74,9
Новомир ауылдық округі	521	▲523	100,4	272	▲283	104	249	▼240	96,4
Прииртыш ауылдық округі	1113	▼885	79,5	561	▼459	81,8	552	▼426	77,2
ЖАЛПЫ САНЫ	17849	▼15454	86,6	8724	▼7818	89,6	9125	▼7636	83,7

Экономика

Аудан аумағы бойынша «Омбы—Қарасуық» теміржолы, «Павлодар—Железинка—Омбы», «Кашыр—Купино» автомобильді жолдары өтеді.

Ауыл шаруашылығы

Ауданның ауылшаруашылық мамандандырылуы: бидай шаруашылығы (бидай), сүт шаруашылығы, тары, қаратұмық, күнбағыс өсіріледі, ет, тері шикізаты өндіріледі. Ауылшаруашылық өндіріспен айналысатын 13 ауылшаруашылық қожалықтары, 264 шаруа қожалықтары, 6706 жеке қоныстары айналысады, ауылшаруашылық өнімдерін қайта өндіру— 3 шұжық цехы, 3 сүтті қайта өндіру обьектілері, 7 жел диірмені, 1 жармаүккіш, 8 күнбағыс майын қайта өндеу цехы, 8 наубайхана (барлығы 30 қайта өндеу объектілері) бар.

Әлеуметтік сала

Білім беру мен ғылым

Ауданда 36 орта жалпы білім беру мектептері, 3 мектепалды ұйымдары мен 2 кәсіби лицей-мектебі бар.

Денсаулық сақтау

Ауданда 2 аурухана және 7 дәрігерлік амбулаторлық-емхана ұйымдары бар, ондағы дәрігерлер және орта медициналық қызметкерлер саны сәйкесінше 24 және 108 адам.

Мәдениет

Ауданда 16 кітапхана, 9 клуб мекемелері бар. 1935 жылдан бастап аудандық газет шығарылады. Көркемөнердің монументалды ескерткіші Кеңес Одағының батыры И.В. Бабинге арналған 1965 жылы даталанған мүсін мен 1920 жылғы И.Д. Путинцев бастамасымен В.И. Ленинге арналған бақ болып табылады. Аудан тұрғындары үшін Железинка орталық аудандық кітапхана қызмет етеді.

Әйгілі адамдар

Кеңес Одағының батырлары: И. В. Бабин, А. С. Квитков, И. Г. Ледовской.;
Социалистік Еңбек ерлері: Ж. К. Жүсіпов, М. И.Трусов.

Дереккөздер

[1] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[2] Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)

[3] Ресей империясы, КСРО халық санақтары

[4] ҚР халық санақтары

[5] История Железинского районного суда

[6] 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]