Ж. Шанин атындағы Шымкент қалалық академиялық қазақ драма театры
Ж. Шанин атындағы Шымкент қалалық академиялық қазақ драма театры (2018 жылға дейін "Ж. Шанин атындағы Оңтүстік Қазақстан облыстық қазақ драма театры" деп аталды) – Қазақстандағы алғашқы театрлардың бірінен саналатын өнер ордасы.
| Ж. Шанин атындағы Шымкент қалалық академиялық қазақ драма театры | |
|---|---|
| |
| Орналасуы |  ҚазақстанШымкент |
| Негізделгені | 1934 |
| Директоры | Қайрат Қарғабаев |
| Көркемдік жетекшісі | Тимур Ахметов |
| Бас режиссёрі | Қуандық Қасымов |
Тарихы
Алғашқы театрлық маусым 1929 жылдан басталған. 1934 жылы "Шымкент облыстық біріккен драма театры" аталып, құрылды. Режиссері әрі көркемдік жетекшісі М.В. Дроздин болды. 1934 жылы Гүзейра Жасақбаеваның сол кезеңдегі өзгерістерді бейнелейтін «Законы эпохи» пьесасымен сахна шымылдығын көтерді. Алғашқы құрамында Ж. Арғынбаев, А. Дәукенова, Е. Досымбетов, М. Жүсіпов, Т. Мәдіходжаев, Ә. Мырзалиев, И. Тәуірбалин, т.б. театр труппасының алғашқы ұйымдастыру жұмысынан бастап, оның сахналық-шығармалық жағынан қалыптасу, өсу жолында елеулі еңбек сіңірді. Бұл құрам бастапқыда талантты режиссерлер Абдрахманов, Арғынбаевтардың жанқиярлық еңбектерінің арқасында жүзеге асты.
Алғашқы жылдары театр репертуарынан Ж. Шаниннің "Арқалық батыр", Е. Ерданаевтың "Малқамбай", С. Сейфуллиннің "Қызыл сұңқарлар", М. Әуезовтің "Еңлік–Кебек" атты драмалық шығармалары орын алды.
1935–1936 жылдары театр труппасы гастрольдік сапармен елді мекендерді (Арыс, Қызылорда, Меркі, Түркістан, Шәуілдір, т.б.) аралап, спектакльдер көрсетті.
1938 жылы Ленинград (қазіргі Санкт-Петербург) театр училищесінің қазақ студиясын бітірген Г. Батырғалиева, Х. Бөкеева, І. Қарсақбаев, Ә. Өмірзақова, Х. Шәженов, т.б. қызметкерлердің қосылуы театрдың актерлер құрамын күшейте түсуге игі ықпал жасады.
1941–1945 жылдары Мәскеуден Моссовет атындағы театрдың эвакуациямен Шымкентке көшіп келуі де театр өмірінде елеулі оқиға болды. Осы кезде театр труппасы негізінен тарихи-қаһармандық (М. Ақынжановтың "Исатай – Махамбет" және М. Әуезовтің "Қара қыпшақ Қобыландысы") және патриоттық тақырыптағы драмалық шығармаларды (Ә. Әбішевтің "Отан үшін", М. Әуезовтің "Сын сағатта", С. Мұқановтың "Жеңіс жыры", М. Әуезов пен Әбішевтің "Намыс гвардиясы") қойды. Онан кейінгі жылдары театр белгілі өнер адамдарының қатарымен толыға түсті. Алматыдан сахна шебері А. Абдуллина келді, кейін ол «Қазақ ССР-інің халық әртісі» атағына ие болды. Жамбылдан келген Р. Досжанова, Ж. Турсыновтар да осындай жоғары атаққа қол жеткізсе, Ташкенттен А. Қалмырзаев және А. Ысырайыловтар келді. Әуесқой өнер ұжымдарынан талантты жастар таңдалды. ГИТИС-тің түлегі Ғайнижамал Хайруллина бас режиссер ретінде театрды жаңа сапалық деңгейге көтерді. Әр жылдары театр құрамында актерлер Р. Досжанова, М. Дөненбаева, Е. Садақбаева, І. Шанин, Ф. Шериязданова, А. Абдуллина, А. Қалмырзаев, Ж. Серікбаева, Р. Байкенов, С. Досмағамбетов, Ғ. Дүйсеков, С. Ерғалиев, О. Жұмабеков, Ә. Мұхамедияров, М. Найманбаев, Ә. Ордабаев, М. Өтебаев, С. Өтемісов, Ж. Тұрсынов, Ә. Шанин; режиссерлер Ғ. Арғынбаев, Ғ. Хайруллина, В.И. Дьяков, Г.Н. Зорин, В.Н. Молчанов, М.Г. Насонов, Ю.Л. Рутковский, Ж. Омаров, Е. Оразымбетов, Т. Өтебаев, Ә. Құлданов, театр суретшісі І. Жұмағұлов, т.б. қызмет етіп, театр өнерінің өркендеуіне мол үлес қосты.
1958 жылы театр ұжымы Алматыда өткен "Театр көктемі" байқауына қатысып, С. Мұқановтың "Шоқан Уәлиханов" пен О. де Бальзактың "Өгей шеше" спектаклін көрсетті.
1972 жылы театрға режиссер, драматург, театр қайраткері Жұмат Шаниннің есімі берілді.
Гастрольдік сапармен театр труппасы 1980, 1984 және 1994 жылдары Алматыда болып, өнер көрсетті.
Театр ұжымы 1984 жылы Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталды.[1][2]
2014 жылы театр жаңа ғимаратқа көшірілді.
2015 жылы театр "Академиялық" мәртебесін алды.
Режиссерлер
Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдары театрға белгілі режиссер А. Құлданов жетекшілік етті. И. Сапарбаевтың "Ресторан", М. Байғұтов пен Ш. Орынбаеваның "Святая ласточка Толе би", Д. Исабековтің "Две встречи в старом доме", О. Бодықовтың "Последняя песня Макатаева" қойылымдары 1990 жылдары театр шыққан биіктердің куәсі болып саналады.
2001–2008 жылдар аралығында бас режиссер Е. Оразымбетов болды. Оның өзіндік ізденістері ұжым тынысына жаңа леп әкеліп, республикалық және халықаралық театр фестивальдерінен табыспен оралуға мүмкіндік туғызды. "Үздік режиссер", "үздік суретші", сондай-ақ үш мәрте Гран-при сыйлығы сол жылдардағы еңбектің жемісі болып саналады.
Е. Оразымбетовтің орнына келген режиссер А. Алтынбеков Шанин театрының репертуарына жаңа туындылар қосты. Ол республикалық фестивальдерде жүлде әперген Т. Джудженоғлының "Көшкінін", Д. Исабековтің "Мұңлық-Зарлығын". Сондай-ақ Е. Қойбағаровтың "Ханзада мен қайыршысын" т.б. пъесаларды сахналады.[3]
Театр жетістіктері
- 2002 жылы Қызылжар қаласында Ғабит Мүсіреповтің 100 жылдығына орай өткізілген республикалық театр фестиваліне Ғабит Мүсіреповтің "Қозы Көрпеш – Баян Сұлу" трагедиясымен, 2003 жылы Орал қаласында өткен ХІ республикалық театрлар фестивалінде Иранбек Оразбаевтың "Мен ішпеген у бар ма?!" қойылымымен қатысып, "Үздік режиссер" номинациясын иеленді.
- 2005 жылы Бішкек қаласында өткен Еуропа мен Орта Азияның 14 елінің театрлары бас қосқан "Арт-ОРДО" фестиваліне өнер ордасы Шыңғыс Айтматовтың "Жанпидасымен" қатысып, "Бас жүлдені", "Үздік суретші", "Үздік режиссер" номинацияларын қанжығасына байлады.
- Халықаралық "Театр көктемі – 2007" фестивалінде театр ұжымы Мархабат Байғұттың "Бозторғайдың ұясы" спектаклімен "Бас жүлдеге" ие болды. Осы жылы ақын, драматург Иран Ғайыптың 60 жылдығына орай 2007 жылы Қызылорда қаласында өткен театрлар фестивалінде Иран Ғайыптың "Мен ішпеген у бар ма?!" спектаклімен қатысып "Үздік режиссер" номинациясын жеңіп алды.
- 2009 жылы Қарағанды қаласында өткен Біржан сал Қожағұлұлының 175 жылдығына арналған республикалық театрлар фестиваліне ұжым Дулат Исабековтың "Мұңлық-Зарлық" драмасымен қатысып, "Эпостық шығарманы сәтті меңгергені үшін" номинациясына ие болды.
- Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған "Театр көктемі – 2011" республикалық, аймақтық театр фестивалінде театр Еркінбек Тұрысовтың "Ұлы көш" тарихи драмасымен қатысып, бас жүлдені "Ең үздік тақырыптық қойылым" номинациясымен жеңіп алды.
Дереккөздер
- ↑ Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
- ↑ Қазақ энциклопедиясы, 7 том
- ↑ Қазақстанның мәдени ошақтары. Культурные центры Казахстана: Фотоальбом. – Алматы:«АСА» Баспа үйі» ЖШС, 2012. – 288 б. (қазақ, орыс, тілдерінде) ISBN 978-601-80325-0-9