Үндістанда мұсылмандық насихат, яғни үгіт іс-шаралары 711 — 713 жылдары жүргізілді. Үндістанды толық бағындырып, елдің мәдениетіне жаңаша бетбұрыс жасауға ықпал ету үшін халықты мұсылман дініне толықтай енгізу қажет болды. Бірақ мұсылмандар үнді мәдениет өнеріне айрықша әсер ете алмады. Сондықтан үнді-ислам өнеріндегі осы кезең, мұсылман халықтары мәдениетінің тарихында кездейсоқ құбылыс болып калды.


Ислам мақалалар тізбегінің бөлігі

Ислам мәдениеті

Архитектура

Араб ·Әзірбайжандық
Үнді-Ислам ·Айуандар ·Малайлық
Мавритан · Марокколық · Моғол
Османдық ·Парсы ·Рази стилі
Судандық · Татар
Қазақ ·Орта Азиялық

Өнер

Каллиграфия · Миниатюра · Кілемдер
Орта Азиялық миниатюра мектебі
Тебриз миниатюра мектебі
Үндістандағы ерте ислам өнері
Ұлы моғолдар кезеңінің өнері

Киім әдебі

Абайя ·Иқал ·Боубоу
Бурқа ·Чадра · Джаләбия
Ниқаб ·Шалбар қамис ·Сонгкок
Тақия · Куфия ·Сәуб
Джильбаб ·Хиджаб ·Феска

Мейрамдар

Ашура ·Ораза айт ·Құрбан айт
Қадір түні ·Мәулид ·Рамазан

Әдебиет

Араб ·Әзірбайжандық ·Бенгалдық
Индонезиялық · Явалық ·Кашмирлық
Күрд ·Малай ·Парсы ·Пенджаб ·Синд
Сомалилық ·Түрік ·Қазақ ·Урду

Ислам порталы
к · т · ө

Құранның ең бірінші жазуы
Резі Имам мешіті, Мешхед

Тұтас алғанда, ерте Ислам кезеңі, оған өкшелес Моғолдар кезеңі сияқты, үнді тарихының біртұтас құрамды бөлігі болып, сол кездегі мәдени дамуға ықпал жасады. Қалай болғанда да өнер саласында үнді-исламдық өзара ықпал өз жемістерін берді. Бұл кезде сәулет өнері біраз елеулі жетістікке жетті. Қолөнері өркендеп, гүлденді.

Махмұд Газневи

өңдеу

Махмұд Газневи (парсы: محمود غزنوی‎) (998—1030) сұлтан ауғанның астанасы Кабулдан шығып, Солтүстік Үндістанға басып кірді, үнділік көркем ескерткіштерді құртып жіберді. Ғаламат діни құрылыстарды қиратты.

XI ғасырдағы тонаушылық пен талқандаулар, жаулап алушылардың шектен тыс қаталдық көрсетуі әйгілі әл-Бируни жазбаларынан мәлім болып отыр.

Сұлтанахмед мешіті, Стамбул

Самарканнан шыққан Темір 1398 жылы Үндістанға баса көктеп кіріп, Делиді жаулап алды. XV—XVI ғасырлары Үндістанда Кашмир, Дели, т.б. ұсақ мұсылман мемлекеттері құрылды. Ерте ислам кезеңінде Моғол өкіметін Ақбар билеген тұста салынған индуистік және джайндық сәулет өнерінің көптеген ескерткіштері талқандалды, мүсіндер құрып кетті. Қазіргі мұражайларда сол дәуірдегі өнер үлгілері ретінде қойылған заттар — сол кездің шағын елді мекендерінде сақталып қалған жекелеген тас мүсіндері ғана.

Ертеде ислам әкімдері билеген кезде көптеген діни ғимараттар — мешіттер мен мұнаралар, исламдық діни оқу орындары, керемет көрікті ескерткіш бейіттер, кесенелер салынды. Бұл кезде біртұтас қалалар пайда болды. Делиде көлемімен, маңыздылығымен ерекше есептелетін сәулет кешені сақталған. Делидегі биік күмбез Кутб-Минар (алып мұнарасы табанының диаметрі 16 м, биіктігі 70 м) 1794 жылы салынған. Сонымен қатар Кутб-уд-дин Айбектіц үлкен мешіті, Ала- уд-дин Хилъджаның мазары мен медресесі, (1215 ж.) Илтутмыштың кесенесі көтерілген.

Кутб-Минар мұнарасы қызыл құм тастан салынған. Мұнараның негізгі тұрқы ою-өрнекті жиырма төрт шығыңқы кернеумен бөлектенген. Олардың біреулері кырланып, шаршыланып келсе, екінші қабаты — тұтастай дөңгелек, үшінші қабаты — кілең тік төртбұрыш. Ислам сәулетінде бұдан кейінгі биігірек мұнара — Каирдегі Хасан мешітінің мұнарасы болып саналады.

Үндістандық мұсылман өнерінде тек сәулет өнері дамып қойған жоқ, сонымен бірге кескіндемеге көңіл бөлінді. Үндістандағы мұсылман кескіндемесіндегі миниатюраның даму барысы исламдық пуританизмді үнділік рух біржолата жеңгендігін көрсетті.

Ислам сәулетінің көне ескерткіштері қатарына Аджмердегі (Риджастхан) меіиітті жатқызуға болады. Ислам сәулет өнеріне тән қабыр басындағы ескерткіштер, күмбездер өзіндік ерекшеліктерге ие. Үнділік ислам сәулет өнеріне тән негізгі белгі — қоршаған табиғатпен жарасып тұратындығы. Сондықтан да бақтардағы мешіт жанында орналасқан исламға тән мұнаралар сәулет құрылысында пайдалаланылды, оның құрылымы өте жақсы дамыды. Үнді сәулеті мен оның сәндік бейнелеу өнері мұсылмандық ұлыстарға ықпал жасады. Ахмадабадтағы көркемдік көзқарас тұрғысынан аса елеулі сәулет ескерткіші Джами-Мазджид мешіті (1424 жылы салынған). Үндістандағы ерте ислам сәулет өнерінің інжу-маржаны— 1514 жылы салынған Рани Сепари мешіті, сонымен қатар Ахмад-шаһ ( 1414 жылы) мешіті. Сасарамдағы Шер-шаһ кесенесі мейлінше әсем және жақсы салынған (1540—1543). Бұл — иундар құмтасынан салынған сегіз қабырғалы кесене болатын.[1]

Тағы қараңыз

өңдеу

Дереккөздер

өңдеу
  1. Өнер: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулык/Қ.Болатбаев, Е.Қосбармақов, А.Еркебай. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-33-998-8