Испанияның Қайта өрлеу дәуірінің театры

Халық театры мен әдеби драмалардың синтезі Испанияда, Мигель Сервантес пен Лопе де Вега драматургиясында (XVIғ. екінші жартысы мен XVII ғасырдың басы) жүзеге асты. XVI ғасырдың ортасында Испания театр ойындарында қарапайым реквизит қолданған кәсіби театр труппалары пайда болды. Алғашқы осындай труппаны драматург және актер Лопе де Руэда ұйымдастырды. Лопе де Руэда — өмірден алған сюжеттерін пайдаланып, өзінің труппасына кішкентай пьесалар жазған комедиограф. Ол бір спектакль кезінде бірнеше рөлді ойнаған керемет актер де болған. Драматургке "испан комедиясының әкесі" даңқын шолақ пьесалары — пасос әкелді. Онда адамдардың қылықтары мен әдеттері, мінез ерекшеліктері, құмарлықтары мен қыңырлықтары әңгіме болды. Лопе де Руэданың ең танымал пасостары "Зәйтүн ағашы" мен "Хауха елі" болды.

Мигель де Сервантес

Лопе де Руэда

XVI ғ. екінші жартысында театр ойындарын шіркеу басшылары өз қарамағына алып, Мадрид, Севилья, Барселона, Валенсия, т.б. ірі қалаларда корральдар ("Корраль де ла Крус", 1579; "Корраль дель Принсипе", 1582) деп аталатын тұрақты көпшілік театрларды ұйымдастырды. Олар бір-екі үйдің артқы фасадтары қосылатын қонақ үйлердің аулаларында орналасқан. Терезелер ложа ретінде қолданылып, сахна алдында бірнеше қатарлы орындықтарда ақсүйектер отырып, қалған халық арт жағында, аулада тұрып қарайтын. Шымылдық сахнаның ортасында оны алдыңғы және артқы пландарға бөліп тұратын. Балкон көрініс кезінде мұнара, терезе, тіпті жартас рөлін де орындайтын. Спектакль гитарамен сүйемелденген әнмен, сосын әңгімеленіп айтылған прологпен басталатын. Үзілісте интермедиялар, сайнеттер (музыка мен биден кұралған шағын пьесалар) және би нөмірлері көрсетілетін. Хорнада (нақты аудармада "күн" дегенді білдіреді) — испан комедияларындағы акт. Ол міндетті түрде махаббат желісімен, неше түрлі шатасулармен және киім ауыстырулармен өтетін. Спектакль мохигангамен — актерлердің көрермендермен бірге маска киіп ән айтып, би билеуімен аяқталады. Мұнда аса көрнекті драматург Лoпe де Вега, оның мектебі және Х.Руис де Алаконның, Тирсо де Молинаның пьесалары қойылып, Қайта өрлеу дәуірінің гуманистік және демократиялық драматургиясы қалыптасты.

Ескі театр пердесі

Корраль сахнасында махаббат туралы қызықты комедиялармен қатар каһармандық репертуардағы пьесалар да жүрді. Бірақ мұнда да испан актерлерінің оңтүстік темпераменті қызу декламация мен жарқын он мен билерді талап еткен. Көрермендер болса сахнада өтіп жатқан оқиғаға сенетіні соншалықты, шындық пен ойын арасындағы шекараны жоғалтатын.

Испанияда театрға деген махаббат жалпыға бірдей болатын. Спектакльдер күн сайын жүргеніне қарамастан, корральдар еш уақытта бос тұрмайтын. Кейбіреулері келе-келе тұракты театрларға айналды. 1608 жылы театрларға арналған ережелер жарық көргеннен кейін "Корраль" деудің орнына ресми түрде "театр" деген атау қабылданады.

Испан комедияларының кейіпкерлері — арды бірінші қатарға шығаратын қатты мінезді адамдар. Жаркын да тапқыр интермедияларды, халықтың батырлығы туралы трагедиялық пландағы пьесаларды атақты жазушы Мигель Сервантес (1547—1616) жазған. Оның ең атақты пьесалары — "Алжирлық мінездер" мен "Нумансия". Бұдан басқа Сервантес 8 комедия және 8 интермедия жазды. Олардың барлығы әрекет қызулығымен, бейнелілігімен, тілінің құнарлылығымен ерекшеленеді. Сервантес өз пьесаларында үлкен азаматтық тақырып көтерді, ынтымақтастық, бостандықты сүю, патриотизм сынды сезімдердің даңкын шығарды. Оның басты кейіпкерлері халыктың өзі болды.

Испан театрының "алтын ғасырының" шыңында Лoпe де Вега тұр. Ол XVI ғасырдың аяғында Еуропа сахналарының арасында испан театрын бірінші орынға шығарған жаңа драматургия түрін қалыптастырды. Ал драматург Педро Кальдерон де ла Барка (1600—1681) есімімен испан театрының "алтын ғасырының" кемелденген кезеңі байланыстырылады. Кальдерон философиялық трагедияларында адам тек өзін-өзі ойламай, қатып қалған жүрегіне қарамай жоғары моральдық және патриоттық идеалдарға бара алатындығын көрсетеді. XVII ғ. екінші жартысында феодалдық-католиктік реакцияның қуғынына ұшыраған театр өнері төмендеп, труппалар саны кеміп кетті.

Кальдеронның Мадридтегі ескерткіші

Феликс Лопе де Вега Карпьо (1562— 1635) — қолөнерші отбасында туып-өскен. Мектепте оқып жүрген кезінде ол өлең жазған, өлеңдерді латын тілінен аударған, Кальдерон де ла Барка тіпті пьесалар жазуға тырысқан. XVI ғасырдың 80-жылдарының ортасында оның есімі испандықтардың аузынан түспеді. 1588 жылдың көктемінде Лопе де Вега "Жеңілмейтін Армада" атты Испан эскадрасымен ерікті түрде жай жауынгер ретінде Англияға соғысқа аттанды. Бірақ Испан эскадрасы жеңіліп, Лопе де Вега Отанына оралған аз жауынгерлердің бірі болады. Оның атақты драматург деген даңқы бүкіл Испанияға таралғанына қарамастан, Лопе де Вега өмір бойы өзіне бай корғаушылар іздеп, олардың қастарында хатшы рөлін орындауға мәжбүр болды. Король сарайында шынайы танылмағанымен, ол 1635 жылдың 27 тамызында қайтыс болғанда, қоштасуға мыңдаған астана тұрғындары келді.

Лопе де Вега 2000 пьеса (500 шақтысы жарияланып, бізге дейін жеткен), 20-дан астам поэма, лирикалық өлеңдер, "Аркадия", "Жиһанкез өз Отанында", Мадридтің дворяндар қоғамы жайлы диалогтік "Доротея" романын, "Новеллалар", "Біздің уақытымызда комедия шығарудың жаңа өнері" дейтін өлеңмен жазылған трактат қалдырды. Испан ренессанстық драмасының басты мәселелерін тұжырымдады. Замандастары Лопе де Веганы "табиғат кереметі" деп атаған. Пьесаларының үлкен бір тобы әлеуметтік-саяси, тарихи тақырыпқа арналған. Олардың көбінде ол Польша, Жапония, Ресейдің өткені туралы әңгімелейді. Соның бірі — 1617 жылы Лжедмитрий туралы жазылған "Мәскеудің ұлы Герцогы" атты пьесасы болды. Бірақ тарихи драмаларының көбінде Лопе де Вега испан халкының өмірінен алынған батырлық оқиғаларды суреттеді, өз заманының зәру мәселелерін көтерді. "Нақақ қан", "Севилья жұлдызы", "Жазалау — кек алу емес" драмаларында әділеттіктен тайған корольді сынап, өзінің утопиялық қиялынан туған халық үшін қызмет ететін мінсіз әкімдерді бейнеледі. "Король Вамба", "Кастилья судьялары", "Кардобалық ер жүрек Педро Карбонеро", т.б. шаруалар күресін көрсетуге арналған пьесалары халықтық ерліктің драмасы дәрежесіне көтерілді. "Кетафедегі шаруа қызы", "Шөп қорыған ит", "Құмыралы қыз", "Би үйретуші", т.б. пьесалары интригаға құрылған типтік комедиялар. Ақындық поэтикасында өмір құбылыстарының күнгей және күйкі жақтарымен қатар әсем шырқау биігі де бейнеленген. Қарапайымдылық пен асқақтықты синтездеу — оның стиліне тән қасиет.

Лопе де Веганың пьесалары — Қайта өркендеу дәуіріндегі испан драмасының классикалык үлгісі. Ол Испания мен Батыс Еуропада драма өнерінің дамуына ықпалын тигізді. Оның шығармалары XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап орыс тіліне аударыла бастады. 1961 жылы "Шөп қорыған ит" комедиясы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында "Қызғаныштан махаббат" деген атпен қойылды.