Киіз

Киіз, кигіз – қойдың күзем жүнінен басылған, үй тұрмысында пайдаланылатын бұйым. Көшпелі халық өмірінде киіздің алатын орны ерекше. Киіз қазақ жеріндегі көшпелі тайпаларда б.з.б. 1-мыңжылдықта белгілі болған.

Ноин-улин мен Пазырық қорғандарынан табылған заттардың ішінде киізден басылған бұйымдар да бар. Бұл киіз басу өндірісі ерте дамығанын көрсетеді. Киізден сырт киім, байпақ (аяқ киім) тіккен, оны тек үйді жабу үшін ғана пайдаланып қоймай, киіз үйдің ішкі жасау-жиһаздарын, өзге де тұрмыс-тіршілікке қажет заттарды тігуге де қолданған. Халық шеберлері қазіргі кездің өзінде киізден қоржындар мен дорбалар жасайды.

Ақшаңқан киіз ақ қойдың жүнінен басылады. Дайын киізден туырлық, үзік, түндік, текемет, сырмақ жасалады. Басылатын жүннің мөлшерін, жарамдылығын айыра алатын, шабақтау мен тартуға шебер адамды киізші дейді. Киіз қазір фабрикаларда арнаулы станокпен басылады.

Киіз - жүн және түкті тері қалдықттарын илеу арқылы немесе минералды мақтаға тұтқыр материал қосып, жылумен өңдеп, қалыптау тәсілімен жасалған аралық төсем, тығыздау арқылы дыбыс пен жылуды оқшаулау үшін пайдаланылатын зат.

Киізден жасалатын бұйымдар

1. Киіз үйдің сыртқы жабдықтары: киіз есік, туырлық, түдік, үзік;
2. Киіз үй бұйымдары: аяқ қап, әбдіре жапқыш, керме, кесе қап, қаршын, тұс киіз, тұтқыш, шайнек қап, ірге киіз;
3. Төсеніштер: от киіз, сырмақ (сырдамал), текемет;
4. Тоқым: желдік, тебінгі, терлік, тығылдырық, ішкілік, ішпек;
5. Киімдер: байпақ, кебекек, киіз етік, киіз қалпақ, пима;
6. Жабулар: жапқыш (суықтан қорғайтын), жауық, сәндік жапқыш (кежім);
7. Қамыт: қамыт киізі;
8. Ершік: ершік киізі;
9. Жады (жазы): бауыр киізі, жабық, жондық;
10. Қом: белдік, қомша, қомша жабу;
11. Күйме: күйме киізі;
12. Бесік жабдығы: киіз түбек;
13. Күйек: күйек киізі;

Тағы қараңыз

• Киіз үй сүйегі
• Киіз үйдің сыртқы әбзелдері