Лев Давидович Троцкий
Лев Давидович Троцкий (шын аты — Лейба Давидович Бронштейн; 7 қараша 1879, Яновка, Харьков губерниясы – 21 тамыз 1940, Мехико) — орыс-украин революционері, саясаттанушысы және саясаткері. Идеологиялық тұрғыдан марксист, оның идеологияға жасаған дамуы троцкизм деп аталады.
| Лев Троцкий орыс. Лев Троцкий | ||||
 Прожектор журналынан алынған Троцкий суреті, 1924 | ||||
| Лауазымы | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| 14 наурыз 1918 — 25 қаңтар 1925 | ||||
| Премьер-Министр | Владимир Ленин Алексей Рыков | |||
| Ізашары | Николай Подвойский | |||
| Ізбасары | Михаил Фрунзе | |||
| ||||
| 9 қараша 1917 — 13 наурыз 1918 | ||||
| Премьер-Министр | Владимир Ленин | |||
| Ізашары | лауазым құрылды, Ресей республикасының Сыртқы істер министрі ретінде Михаил Терещенко | |||
| Ізбасары | Георгий Чичерин | |||
| ||||
| 25 қараша 1917 — 20 қаңтар 1918 | ||||
| Бірігіп басқарушы | Гуковский, Кобяков, Леонтьев, Соколов, Ермаков, Пашин, Моисей Урицкий, Валентинов | |||
| Ізашары | Жиналыс құрылды | |||
| Ізбасары | Жиналыс ыдырады | |||
| ||||
| 7 (20) қыркүйек — 13 (26) желтоқсан 1917 | ||||
| Ізашары | Николай Чхеидзе | |||
| Ізбасары | Григорий Зиновьев | |||
| ||||
| 10 қазан 1917 — 23 қазан 1926 | ||||
| Өмірбаяны | ||||
| Партиясы |  Ресей социал-демократиялық жұмысшы партиясы (РСРДП) (1898–1917)Межрайонцы (1917)  КОКП (1918–1927)
| |||
| Азаматтығы |  Ресейлік (1879–1917) Кеңестік (1917–1932)Апатрид (1932–1937)  Мексикалық (1937–1940)
| |||
| Дүниеге келуі | 7 қараша 1879 Яновка, Елисаветгард уезді, Ресей империясы | |||
| Қайтыс болуы | 21 тамыз 1940 (60 жас) Койоакан, Мехико, Мексика | |||
| Туған кездегі есімі | Лев Давидович Бронштейн | |||
| Жұбайы | 1) Александра Соколовская (1899 үйл.–1902 ажыр.) 2) Наталья Седова (1903 үйл.) | |||
| Балалары | Зинаида Волкова Нина Невельсон Лев Седов Сергей Седов | |||
| Қолтаңбасы | 
| |||
өңдеу  |
||||
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
Өмірбаяны
өңдеу- 1897 жылы Одессадағы реалды уч-щені бітірген. Училищеде оқып жүргенде “Оңтүстік орыс жұмысшыларының одағы” атты астыртын ұйымға мүше болып, марксизм ілімін насихаттауға белсене қатысады.
Троцкий пермоненттік революцияның ұстамды болған. Оның басты жауы- Сталин болған. Тағы Троцкий КСРО- да демократизация істеу керек айтты.
Троцкий " Перманенттік революцияны теориясы", " История русской революции" деген кітаптар жазған.
Коммунистер Ресейдің 1 дүниежүзілік соғысқа қатысып әлсіреген тұсында орайшылдықпен билікті тартып алған Қазан төңкерісінің жетекшілерінің бірі. Ленин қайтыс болғанан кейін Сталин жүргізіп отырған саясатқа қарсы шығып, оның саяси бәсекелесіне айналды.
1924 РК (б)П тарапынан (ұсақ буржуазиялық ауытқушылық) ретінде айыпталып,оны жақтаушылар(троцкийшілер)деп аталады.1927 жылы партия қатарынан шығарылды. 1929 жылы ОГПУ-дің шешімімен КСРО аумағынан аластатылды. Өмірінің ақырына дейін Стамбул маңында, Францияда, Норвогияда, Мехико тұрды .
1940 жылы НКВД-ның арнайы жіберген агенті Р.Меркадердің қолынан қаза тапты. Ол Троцкийді тауға шығушылардың мұз шабатын балғасымен басынан ұрып өлтірген болатын. Р. Маркадер 20 жыл Мексика түрмесінде жатып шыққан соң 60 жылдарда КСРО-ға келіп, Кеңес одағының батыры атанып, Ленин орденімен марапатталады.
- 1898 жылы патша өкіметі оны тұтқынға алып, Иркутск губерниясына жер аударды.
- 1900 жылы айдаудан қашып, Лондонға В.И. Ленинмен және өзге де ресейлік революционер-эмигранттармен тығыз байланыс орнатты.
- 1903 – 1905 жылы РСДЖП-ның белсенді мүшесі ретінде оның большевиктер мен меньшевиктер фракциясына бөлінуіне қарсы шығып, партияны қайта бірігуге шақырды. Ресейде болатын революция дүние жүзі пролетариатын оятып, социологиялық революцияға ұласады деген “перманентті” (үздіксіз) революция теориясын ұсынды.
- 1905 – 1907 жылы Ресейге оралып, Петербург жұмысшы депутаттары кеңесіне жетекшілік етті, оның органы “Известия” газетінің редакторы қызметін атқарды.
1908 – 1912 жылы Венада шығып тұрған “Правда” газетінің редакторы болды.
- 1912 жылы меньшевиктермен бірлесуді жақтауына байланысты Ленин тарапынан айыпталып, большевиктер партиясы қатарынан шығарылды.
- 1914 жылы меньшевик П.В. Мартовпен бірлесіп, Парижде “Наше слово” газетін шығарды. Бұл газет 1-дүниежүзілік соғыстың басталуына байланысты француз өкіметі тарапынан немістердің мүддесін жақтаушы ретінде айыпталып, Троцкий Франциядан қуылды.
- 1916 жылы Троцкий АҚШ-қа барып, онда “Новый мир” атты газеттің редакциясында қызмет етті.
- 1917 жылы мамырда Ресейге оралып, Петербор жұмысшы және солдат депутаттары кеңесіне төрағалық етті. Большевиктер партиясы қатарына қайта қабылданып, оның Орталық Коммитетіне мүше болып сайланды.
- Қазан төңкерісі жетекшілерінің бірі болды. Қазан төңкерісінен кейін 1917 – 1918 жылы РКФСР Сыртқы істер халық комиссары болды.
- 1918 – 1925 жылы Әскери істер халық комиссары, Революциялық әскери кеңестің төрағасы болды. Қызыл Армияның негізін қалап, Азамат соғысы жылдарында оның майдандағы қимылдарына жетекшілік етті. Қызыл террордың жүргізілуін қолдап, кеңестік билікке наразылық танытушыларды аяусыз жазалауды ұйымдастырды. Ленин қайтыс болғаннан кейін И.В. Сталин жүргізіп отырған саясатқа қарсы шығып, оның саяси бәсекелесіне айналды.
- Троцкийдің саяси ұстанымдары 1924 жылы РК(б)П тарапынан “ұсақ буржуазиялық ауытқушылық” ретінде айыпталып, оны жақтаушылар “троцкишілдер” деп бағалады.
- 1927 жылы Троцкий партия қатарынан шығарылып, Алматыға жер аударылды. Мұнда ресми билікке оппозицияда болған қазақ қайраткерлерімен байланыс орнатты.
- 1929 жылы ОГПУ-дің шешімімен КСРО аумағынан аластатылды.
- Ол 1933 жылға дейін Стамбұл маңындағы аралда, 1933 – 35 жылы Францияда, 1935 – 37 жылы Норвегияда тұрды.
- 1937 жылы Мексика президенті Карденастың шақыруымен Мехико қаласына барып орналасты. Ол эмиграцияда жүріп, сталиндік әкімшіл-әміршіл жүйені сынауды одан әрі жүргізді. НКВД-ның арнайы жіберген испандық агенті Р.Меркадердің қолынан қаза тапты.
1940 жылы 20 тамызда Мексикада паналап жүрген Троцкийдің қасына қолжазба көрсетуге НКВД жендеті Рамон Меркадер келеді. Троцкий қолжазбаны оқып тұрғанда Рамон оның басынан шыңға шығушылардың мұз шабатын балтасымен бірақ ұрады. Ауыр жараланған Троцкий келесі күні жан тапсырады. Рамон Мексика түрмесінде 20 жыл жатып, босаған соң КСРО ға келеді. НКВД басшысы оған тіке жолығып, оған КСРО-ның батыры атағы беріліп, Ленин орденімен марапатталады.[1]
Алматыға жер аударылуы және КСРО-дан жер аударылуы, шетелдегі өмірі
өңдеу1928 жылы 18 қаңтарда Троцкий Ярославль вокзалына күштеп жеткізіліп Алматыға жіберілді. Оның онсыз да аз ғана жақтастары да КСРО-ның шалғай аймақтарына жер аударылды. Қуғында ол естеліктерімен жұмыс істей бастады. Сондай-ақ, енді көп уақыт басқа жер аударылғандармен хат алмасуға, елдің саяси өміріндегі өзекті оқиғаларды, биліктің іс-әрекеттерін зерделеу, талдау, «большевик-лениншілер» бағытын әзірлеуге арналды. 1928 жылы 26 қарашада Бүкілодақтық коммунистік (большевиктер) Орталық Комитетінің Саяси бюросы Сталиннің ұсынысы бойынша «Троцкийдің контрреволюциялық қызметі туралы» мәселені талқылады; шешім «арнайы қалтаға» жіберілді
Троцкий саяси қызметті толығымен тоқтатуды талап еткен Сталиннің ауызша берген ультиматумын жазбаша түрде қабылдамаған соң, 1929 жылы 7 қаңтарда Саяси Бюро бұл мәселе бойынша: «Кеңес үкіметіне қарсы әрекеттер үшін шетелге жіберу» деген шешім қабылдады. 1929 жылы 18 қаңтарда ОГПУ алқасының арнайы отырысында Троцкийді КСРО-дан шығару туралы шешім қабылданды. Оған жеке мұрағатындағы материалдарды өзімен бірге алуға рұқсат етілді.
Сілтеме
өңдеу- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том